Kacykowiec żółtosterny

Kacykowiec żółtosterny
	Cacicus cela
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	kacykowate
Podrodzina	kacykowce
Rodzaj	Cacicus
Gatunek	kacykowiec żółtosterny
Synonimy
	Parus Cela Linnaeus, 1758; Cassiculus flavicrissus P.L. Sclater, 1860; Cacicus flavicrissus (P.L. Sclater, 1860); Cassicus vitellinus Lawrence, 1864;
	Parus Cela Linnaeus, 1758; Cassiculus flavicrissus P.L. Sclater, 1860; Cacicus flavicrissus (P.L. Sclater, 1860); Cassicus vitellinus Lawrence, 1864;
Podgatunki
	C. c. cela (Linnaeus, 1758); C. c. flavicrissus (P.L. Sclater, 1860); C. c. vitellinus Lawrence, 1864;
	C. c. cela (Linnaeus, 1758); C. c. flavicrissus (P.L. Sclater, 1860); C. c. vitellinus Lawrence, 1864;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kacykowiec żółtosterny^[4], kacyk żółtosterny^[5] (Cacicus cela) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae). Szeroko rozpowszechniony w nizinnych, wiecznie zielonych lasach od Panamy i Trynidadu na południe do Peru, Boliwii i środkowej Brazylii. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski.

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Karol Linneusz, nadając mu nazwę Parus Cela. Opis ukazał się w 1758 roku w 10. edycji Systema Naturae^[6]. Jako miejsce typowe autor błędnie wskazał in Indiis; w 1906 roku Carl Eduard Hellmayr dokonał zamiany na Surinam^[2]^[7]. Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki^[8]^[9]^[10]:

C. c. cela (Linnaeus, 1758) – kacykowiec żółtosterny^[4]
C. c. flavicrissus (P.L. Sclater, 1860) – kacykowiec szafranorzytny^[4]
C. c. vitellinus Lawrence, 1864

Na liście ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (9. wersja online: październik 2024) podgatunki flavicrissus i vitellinus zostały wydzielone do osobnego gatunku – Cacicus flavicrissus^[11]. Tak też klasyfikuje je Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN), która stosuje ujęcie systematyczne według tej listy^[12].

Etymologia

Cacicus: hiszpańska nazwa „Cacique” dla kacyka, od nazwy cacike w języku Indian Taíno – „szef, wódz” < maya cakchikeles „wódz”^[13].
cela: gr. κελαινος, kelainos – czarny^[14].

Morfologia

Nieduży ptak ze średniej wielkości, grubym u nasady, dosyć długim i szpiczastym, bladym w kolorze kości słoniowej dziobem. Tęczówki błękitne u samców i szare u samic. Nogi czarniawe. Ptak o czarnym upierzeniu z lekkim niebieskawym połyskiem, z cytrynowożółtymi pokrywami drugiego rzędu, pokrywami podogonowymi, kuprem i pokrywami nadogonowymi. Dymorfizm płciowy uwidacznia się głównie w tym, że samce są o około 20% większe od samic. Długość ciała z ogonem: samce 27–29 cm, samice 23–25 cm; masa ciała: samce 106,3 ± 7,5 g, samice 68,9 ± 3,6 g^[8]^[10].

Zasięg występowania

Kacykowiec żółtosterny występuje^[8]:

C. c. cela – na nizinach na wschód od Andów – od Kolumbii (wliczając wybrzeże Morza Karaibskiego w okolicach miasta Santa Marta), poprzez większość terytorium Wenezueli, Trynidad, region Gujana na południe do środkowej Boliwii i południowej Brazylii (stan Mato Grosso do Sul); osobna populacja występuje na wschodnim wybrzeżu Brazylii od stanu Pernambuco do południowo-wschodniej części stanu Bahia,
C. c. flavicrissus – w zachodnim Ekwadorze (na północ do zachodniej części prowincji Esmeraldas) i skrajnie północno-zachodnim Peru (region Tumbes),
C. c. vitellinus – od środkowej Panamy do północnej i środkowej Kolumbii (do Santa Marta i departamentu Tolima).

Jest gatunkiem osiadłym^[8]^[10]. Jego zasięg występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje 11,2 mln km²^[15].

Ekologia

Głównym habitatem kacykowca żółtosternego są obrzeża nizinnych lasów deszczowych, obecnie często zagospodarowane przez człowieka. Występuje na pastwiskach, wzdłuż dróg i innych stworzonych przez człowieka biotopach. Jest gatunkiem przede wszystkim owadożernym. Jego głównymi składnikami diety są świerszczowate, pasikonikowate oraz pająki z rodziny krzyżakowatych. W górnych partiach lasu polują także na gąsienice i inne bezkręgowce. Dorosłe osobniki jedzą również owoce, nasiona i nektar drzew. Do ulubionych należą owoce Ficus trigona i Quararubea cordata^[8]. Jest gatunkiem osiadłym.

Rozmnażanie

Kacykowiec żółtosterny żyje w koloniach od 2 do nawet 250 gniazd, samce są poliginiczne. Samice budują wiszące gniazda często w sąsiedztwie gniazd os z podrodziny Polistinae, które zapewniają dodatkową ochronę przed drapieżnymi ssakami i gadami. Samce nie uczestniczą w budowie gniazda, wysiadywaniu jaj i karmieniu piskląt. Najbardziej dominujące osobniki łączą się z wieloma samicami (od 1 do 27), natomiast te mniej dominujące spełniają w kolonii inne zadanie, bronią kolonię przed drapieżnikami. Kolonie kacykowca żółtosternego są narażone na drapieżnictwo ze strony m.in. kapucynek czubatych, kapucynek białoczelnych, sajmiri wiewórczych, tukanów czerwonodziobych, karakar czarnych, urubiting czarnych i kilku gatunków węży. Gniazda są także atakowane przez starzyka wielkiego^[8].

Budowa gniazd

Gniazda budowane są wyłącznie przez samice w formie wiszącego worka w ciasnych skupiskach zazwyczaj 20–200 w kolonii. Kolonia obejmuje jedno lub dwa drzewa. Budowa gniazda zajmuje od 8 do 20 dni. W lęgu samica składa 2 jasnoniebieskie lub białe jaja z ciemnymi plamami, każde o masie 5–6 g. Inkubacja rozpoczyna się z chwilą złożenia drugiego jaja i trwa 13–15 dni. Po wykluciu pisklęta są karmione wyłącznie przez samicę, opuszczają gniazdo po około 25 dniach^[8]. Długość generacji jest określana na 3,6 lat^[15].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kacykowiec żółtosterny jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, zaś jej trend oceniany jest jako umiarkowanie spadkowy^[15]. Gatunek opisywany jest jako pospolity^[8].

Od 2016 roku IUCN klasyfikuje podgatunki flavicrissus i vitellinus jako osobny gatunek – Cacicus flavicrissus; także zalicza go do kategorii najmniejszej troski, a trend jego liczebności ocenia jako umiarkowanie spadkowy^[12].

Przypisy

↑ Cacicus cela, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Denis Lepage: Yellow-rumped Cacique Cacicus cela (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).
↑ Cacicus cela, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: PASSERELLIDAE Cabanis & Heine, 1850-51 – PASÓWKI – NEW WORLD SPARROWS AND ALLIES (Wersja: 2024-01-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-04-22].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae (Sztokholm) 1758, s. 191 (łac.).
↑ George H. Lowery, Jr. & John P. O’Neill, A new species of Cacicus (Aves: Icteridae), „Occasional Papers of the Museum of Zoology, Louisiana State Univesity”, 33, 1965, s. 1–5 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pamela Corwin: Yellow-rumped Cacique Cacicus cela, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. T.S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-09-14]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 749–750. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-04-22] .
↑ ^a ^b Cacicus flavicrissus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-09-15] (ang.).
↑ Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-04-22] (ang.).
↑ cela, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Yellow-rumped Cacique Cacicus cela, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-09-14]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

[itis-1] Cacicus cela, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[AviBase-2] Denis Lepage: Yellow-rumped Cacique Cacicus cela (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).

[iucn-3] Cacicus cela, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: PASSERELLIDAE Cabanis & Heine, 1850-51 – PASÓWKI – NEW WORLD SPARROWS AND ALLIES (Wersja: 2024-01-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-04-22].

[mc-5] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.

[oryg-6] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae (Sztokholm) 1758, s. 191 (łac.).

[lowery-7] George H. Lowery, Jr. & John P. O’Neill, A new species of Cacicus (Aves: Icteridae), „Occasional Papers of the Museum of Zoology, Louisiana State Univesity”, 33, 1965, s. 1–5 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-09] (ang.).

[botw-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pamela Corwin: Yellow-rumped Cacique Cacicus cela, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. T.S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-09-14]. (ang.).

[HBW_16-10] Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 749–750. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).

[hbwcheck-11] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-04-22] .

[iucn1-12] Cacicus flavicrissus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-09-15] (ang.).

[13] Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-04-22] (ang.).

[14] cela, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-11] (ang.).

[birdlife-15] Yellow-rumped Cacique Cacicus cela, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-09-14]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]