Hurma

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Kaki)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Hurma
Ilustracja
Diospyros lotus
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad klad astrowych
Rząd wrzosowce
Rodzina hebankowate
Rodzaj hurma
Nazwa systematyczna
Diospyros L.
Sp. Pl. 1057. 1 Mai 1753
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiaty hurmy wschodniej
Owoce hurmy wschodniej
Owocujące drzewo hurmy, Nanyo City, Japonia.

Hurma, hebanek, hebanowiec[2], persymona, sharon, szaron, szarona (Diospyros L.) – rodzaj drzew występujących w strefie międzyzwrotnikowej. Podawana czasami niewłaściwie nazwa hebanowiec[3]. Do rodzaju Diospyros należy kilkaset gatunków roślin pochodzących głównie z obszarów Azji i Ameryki o tropikalnym i subtropikalnym klimacie[4]. Gatunkiem typowym jest hurma kaukaska Diospyros lotus L.[5]

Morfologia[edytuj]

Pokrój drzewiasty. Wszystkie gatunki tworzą silne gałęzie i mają gładkie liście. Działki kielicha są podobne do liści i rosną wraz z rozwojem owocu, płatki korony są zwinięte do tyłu[4]. Podobnie jak pomidor, owoc hurmy jest jagodą. Drzewa z tego rodzaju tworzą gęstą strukturę korzeniową[6].

Biologia[edytuj]

Są to przeważnie drzewa zimozielone, tylko kilka gatunków z obszarów o umiarkowanym klimacie okresowo zrzuca liście[4]. Żeńskie drzewa D. virginiana zrzucają liście w czasie owocowania. Drzewa rosną szybko i są odporne na warunki atmosferyczne oraz szkodniki. Większość gatunków ma jadalne owoce, które pojawiają się zwykle na 7 i 8-letnich drzewach.

Cechy fitochemiczne[edytuj]

Niedojrzałe owoce hurmy zawierają taninę szibuol[7], która ulega polimeryzacji przy kontakcie z kwasem. W razie spożycia dużych ilości (w przypadku człowieka około 1 kg)[8][9], polimeryzacja taka może nastąpić w żołądku i doprowadzić do powstania bezoaru[10]. Ponad 85% fitobezoarów (diospyrobezoarów) powstaje po spożyciu niedojrzałych owoców hurmy[11][12][13]. Depolimeryzację diospyrobezoaru pod wpływem Coca-Coli zgłosili japońscy naukowcy[14]. Padnięcia z powodu zjedzenia dużej ilości owoców rejestrowano w przypadku wielu gatunków ptaków i ssaków, w tym rzadko także koni[15].

Nazewnictwo[edytuj]

Naukowa nazwa rodzaju pochodzi od słów „Dios” (διός) i „pyros” (πυρος), gdyż tak starożytni Grecy określali owoc miejscowej hurmy kaukaskiej – „owoc bogów”, „Dios pyros” („ogień Zeusa”). Angielska nazwa hurmy, „persimmon” – spolszczona na „persymonę” – wywodzi się z języka Algonkinów, Indian północnoamerykańskich, i oznacza „suchy owoc”[16].

Systematyka[edytuj]

Synonimy[17]

Cargillia R. Br., Cavanillea Desr., Ebenus Kuntze, Embryopteris Gaertn., Guaiacana Duhamel, Idesia Scop., Maba J. R. Forst. & G. Forst., Mabola Raf., Macreightia A. DC., Noltia Thonn., Paralea Aubl., Pimia Seem., Rhaphidanthe Hiern ex Gürke, Ropourea Aubl., Royena L., Tetraclis Hiern

Pozycja systematyczna według APweb (2001...)

Rodzaj należący do rodziny hebankowatych Ebaceae Gürcke in Engl. & Prantl, która wraz z kladem siostrzanym pierwiosnkowatymi Primulaceae należą do rzędu wrzosowców (Ericales), kladu astrowych (rosids)[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal , klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt., nadrząd Primulananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd styrakowce Styracales Bisch. , podrząd Ebenineae Bessey in C.K. Adams, rodzina hebankowate Ebenaceae Gürcke in Engl. & Prantl , plemię Diospyreae Duby, rodzaj Diospyros L.[18].

Gatunki

Rodzaj jest liczny i w zależności od ujęcia zawiera różną liczbę gatunków i taksonów niższego rzędu. Według "The Plant List" rodzaj liczy 742 gatunki o zaakceptowanych nazwach, a łącznie nazw gatunków (włączając synonimy) zarejestrowano 1257[19].

Wybrane gatunki:

Zastosowanie[edytuj]

Diospyros kaki
Diospyros virginiana

Drzewo owocowe[edytuj]

Owoce kilku gatunków hurmy są jadalne: D. digyna, D. lotus, D. virginiana, D. kaki.

Najbardziej rozpowszechnione w uprawie i ofercie handlowej są owoce pochodzącej z Chin hurmy wschodniej D. kaki, in. Szizi (柿子 po chińsku) – występujące pod nazwą handlową kaki albo sharon. Gatunek jest uprawiany głównie w Chinach, Korei i Japonii, a także w cieplejszych rejonach Azji Środkowej. Jest uprawiany od XIX wieku także w Ameryce Północnej (w Kalifornii) i w południowej Europie. W roku 1890 rozpoczęto jego uprawę w Brazylii[20]. Owoc jest czerwonopomarańczowy, o średnicy od 1,5 do 9 cm i przypomina pomidor, z czterema listkami po spodniej stronie. Miąższ jest lekko twardawy, bardzo słodki i ma konsystencję galaretowatą. Owoce są jadalne zanim w pełni dojrzeją, ale pełnię smaku uzyskuje się, dopiero gdy zmiękną po zerwaniu. Owoce kultywaru hurmy wschodniej D. kaki 'Triumph' nazywane są „owocem Szarona” (od równiny Szaron w Izraelu, skąd wywodzi się ten kultywar). Regularna konsumpcja tego owocu ma obniżyć ryzyko arteriosklerozy i ataków serca[21].

Hurma kaukaska (Diospyros lotus), in. „daktylo-śliwa”, pochodzi z południowo-zachodniej Azji i południowo-wschodniej Europy. Owoc tego gatunku był znany już wśród starożytnych Greków, jako „owoc bogów”, „Dios pyros”.

Hurma amerykańska (Diospyros virginiana) pochodzi z rejonu środkowo-wschodniej Ameryki Północnej. Ma większą zawartość wapnia i witaminy C niż odmiany azjatyckie[22]. Owoce tej hurmy są całkowicie niejadalne, dopóki nie dojrzeją.

Diospyros digyna, nazywana z angielskiego czarną hurmą, pochodzi z Meksyku. Niedojrzały owoc ma zieloną skórę i biały miąższ, ale po dojrzeniu zmienia kolor na czarny.

Gatunek Diospyros discolor, nazywany w jęz. angielskim Mabolo, pochodzi z Filipin. Dojrzałe owoce nabierają ciemnoczerwonego koloru. W Chinach owoce znane są jako „mango koreańskie”.

Wartość odżywcza owoców[edytuj]

Wartości odżywcze w 100 g świeżej hurmy wschodniej[22]
Energia 293 kJ
Proteiny 0,58 g
Tłuszcze 0,19 g
Węglowodany 18,59 g
Cukry 12,53 g
Błonnik 3,6 g
Sód 1 mg
Potas 161 mg
Witamina C 7,5 mg
Ryboflawina 2,5 mg
Żelazo 0,15 mg
Wapń 8 mg
Selen 6 μg
Suszenie owoców hurmy wschodniej, Japonia.

Owoce hurmy można podzielić na trzy grupy ze względu na ich cechy spożywcze. Pierwsza grupa zawiera dużo tanin (garbniki, o właściwościach ściągających) zanikającej w miarę dojrzewania owoców. Dojrzewanie można przyspieszyć poprzez przechowywanie owoców zawiniętych w papier, często w obecności bananów, albo poprzez ekspozycję słoneczną. Krótka ekspozycja na mróz także przyspiesza proces dojrzewania. Niektóre odmiany spożywa się dopiero po ususzeniu. W miąższu cierpkich owoców znajduje się 8 pestek.

Druga grupa to hurmy zawierające niewielką ilość tanin i bez pestek, preferowane do konsumpcji. Owoce tych odmian nie dają się przechowywać. Owoc ma charakterystyczny smak, jest bardzo słodki. Coraz częściej spotykany jest w Polsce.

Trzecią, rzadko spotykaną grupę, stanowią gatunki zapyleniowe. Miąższ takich owoców jest brązowy i można je spożywać gdy są jeszcze twarde. Odmiany te znane są w Japonii jako goma. Należą do nich Tsurunoko („hurma czekoladowa”) oraz Maru („hurma cynamonowa”).

W Korei znane są dwa rodzaje owoców hurmy (kor. gam): (1) twarde owoce (kor. dan-gam 단감) i (2) miękkie owoce (kor. yeon-si 연시, hong-si 홍시). Po ususzeniu zwane są gok-kkam (곶감). Miękkie owoce jada się również lekko zmrożone w całości w postaci sorbetu.

Produkcja owoców[edytuj]

Produkcja owoców hurmy w 2006
Produkcja roczna, ton[23]
Kraj 1970 1990 1995 2000 2005
Chiny 457 341 640 230 985 803 1 615 797 1 837 000
Korea 30 310 95 758 194 585 287 847 250 000
Japonia 342 700 285 700 254 100 278 800 230 000
Brazylia 21 659 46 712 51 685 63 300 150 000
Włochy 59 600 68 770 61 300 42 450 51 332
Izrael - 17 200 11 000 14 000 40 000
Nowa Zelandia - 972 1 600 1 200 1 300
Iran 25 925 1 000 1 000 1 000
Australia - 329 640 650 650
Meksyk - 275 274 450 450


Drewno[edytuj]

Chociaż hurma należy do hebanowców, drewno ma twarde, ale łamliwe. Jest wykorzystywane głównie w Korei i Japonii do produkcji paneli w meblach. W Ameryce Północnej jaśniejsze drewno D. virginiana jest czasami używane do produkcji instrumentów muzycznych i kijów golfowych.

Znaczenie kulturowe[edytuj]

Ptak na drzewie hurmy. Watanabe Shōtei.

Jest możliwe, iż owoc hurmy kaukaskiej o naukowej nazwie Diospyros lotus to lotus wspomniany przez Homera w Odysei[24].

Owoce hurmy bywają przedstawiane w malarstwie. Japoński malarz Watanabe Shōtei (Seitei) (1851-1918) namalował obraz przedstawiający ptaka na owocującej gałązce hurmy.

Przypisy[edytuj]

  1. ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-12].
  2. ↑ Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 178.
  3. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  4. ↑ a b c Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
  5. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-03-10].
  6. ↑ Stormh2o.com
  7. ↑ Fumiaki Nakatsubo, Kenichi Enokita, Koji Murakami, Keizo Yonemori, Akira Sugiura, Naoki Utsunomiya, Suranant Subhadrabandhu:„Chemical structures of the condensed tannins in the fruits of Diospyros species.” Journal of Wood Science, 2005, 48 (5), 414-418; DOI: 10.1007/BF00770702/
  8. ↑ Persimmonpudding.com
  9. ↑ Altinli E., Saribeyoglu K., Uras C: „Laparoscopic extirpation of a large gastric diospyrobezoar.” Case Rep Clin Pract Rev, 2004, 5, 503–505
  10. ↑ Verstanding AG, Bauch K, Bloom R, Hadas I, Libson E: „Small-bowel phytobezoars: detection with radiography.” Radiology, 1989;172:705-707
  11. ↑ C. W. Delia: „Phytobezoars (diospyrobezoars). A clinicopathologic correlation and review of six cases.” Arch Surg. 1961, Apr (82), 579-583.
  12. ↑ The Merck Manuals Online Medical Libraries,Section: Gastrointestinal Disorders, Subject: Bezoars and Foreign Bodies, Topic: Bezoars
  13. ↑ Merck Manual, Rahway, New Jersey, Sixteenth Edition, Gastrointestinal Disorders, Section 52, page 780
  14. ↑ Hayashi, Kazuki; Ohara, Hirotaka; Naitoh, Itaru; Okumura, Fumihiro; Andoh, Tomoaki; Itoh, Takafumi; Nakazawa, Takahiro; Joh, Takashi (2008). "Persimmon bezoar successfully treated by oral intake of Coca-Cola: a case report". Cases Journal, 2008, 1, 385. doi:10.1186/1757-1626-1-385
  15. ↑ C. A. Cummings, K. J. Copedge, A. W. Confer: "Equine gastric impaction, ulceration, and perforation due to persimmon (Diospyros virginiana) ingestion". J Vet Diagn Invest 1997, 9, 311-313; doi:10.1177/104063879700900315.
  16. ↑ Mish, Frederic C., Editor in Chief Webster's Ninth New Collegiate Dictionary Springfield, Massachuetts, U.S.A.:1984--Merriam-Webster Page 877
  17. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-10].
  18. ↑ Crescent Bloom: Diospyros (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-14].
  19. ↑ The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/ (accessed 18th June).
  20. ↑ „The persimmon was first introduced to the State of São Paulo, afterwards expanding across Brazil through Japanese immigration; State of São Paulo is still the greatest producer, with an area of 3,610 hectares dedicated to persimmon culture in 2003” „Hurma została po raz pierwszy wprowadzona do uprawy w stanie São Paulo, a następnie rozpowszechniła się poprzez japońskich imigrantów. Stan São Paulo jest ciągle największym producentem, gdzie w 2003 roku uprawiano hurmę na 3.610 ha)”; cf. todafruta.com.br
  21. ↑ Sharon fruit reduce heart attacks by James Chapman, Daily Mail
  22. ↑ a b Według badań amerykańskiego instytutu USDA Nutrient Data Laboratory (poszukiwać "persimmon")
  23. ↑ FAOSTAT
  24. ↑ Homer, Odyseja. Pieśń IX:
    . „One zaś Lotofagi jakby z przyjaciółmi
    Obeszli się z naszymi – częstują ich ziółmi
    Lotosu, tak iż który skosztował tej strawy,
    Wracać nie chciał, o celu zapomniał wyprawy,
    Tylko by w Lotofagów rad zostać ziemicy,
    Jeść lotos i rodzinnej wyzbyć się tęsknicy.
    Kazałem więc przemocą zbiegów ująć w pęta;
    I choć rzewnie płakali, przywlec na okręta.”


Zobacz hasło persymona w Wikisłowniku
Zobacz w Wikispecies systematykę:
Hurma
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hurma&oldid=48784891”