Kalendarium historii Torunia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ratusz Staromiejski, Pałac Dąmbskic, Brama Mostowa, Pomnik Mikołaja Kopernika, Zespół staromiejski

Kalendarium historii Torunia – chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta[1].

Toruń to prężny ośrodek gospodarczykulturalnynaukowyakademicki oraz turystycznym, a także ważny węzłem zarówno drogowy jak i kolejowy. Obecnie szesnaste pod względem liczby ludności miasto w kraju (203 158 mieszkańców według GUS na dzień 31.12.2014). 

Jedna z dwóch stolic województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba m.in. Urzędu marszałka województwa, zarządu województwa i sejmiku wojewódzkiego. Miasto pełni również role stolicy powiatu toruńskiego, nie wchodząc w jego skład. Jest także jednym z miast centralnych Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego[2].

Stolica diecezji toruńskiej kościoła rzymskokatolickiego.

Pochodzenie nazwy miasta[edytuj | edytuj kod]

Obelisk w Starym Toruniu, upamiętniający domniemane miejsce pierwotnej lokalizacji Torunia
Kościół św. Jakuba
W 1274 Toruń otrzymał przywilej na budowę kramów i ław chlebowych, wraz z budową wieży obecnego Ratusza Staromiejskiego
Zamek Dybowski w Toruniu, na którym w 1454 nadano przywileje „złotej wolności szlacheckiej”
Katedralny dzwon Tuba Dei (Trąba Boża) z 1500 roku – największy średniowieczny dzwon w Polsce i jeden z największych średniowiecznych dzwonów kołysanych w Europie Środkowej
Dawne Gimnazjum Akademickie, obecnie Sąd Okręgowy
Kościół św. Ducha
1853 roku odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika na Rynku Staromiejskim w Toruniu, dzieło berlińskiego rzeźbiarza Fryderyka Tiecka
Tramwaj na ulicy Mickiewicza/Sienkiewicza, początek XX w.
Budynek Teatru wybudowany w 1904 roku
W 1920 roku Toruń stał się stolicą województwa pomorskiego, na zdjęciu Pomorski Urząd Wojewódzki
W 1933 roku otwarto Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego przez Wisłę, na zdjęciu stan obecny
Wysadzony most drogowy im. Józefa Piłsudskiego na Wiśle przez wycofujące się wojsko polskie

Najstarsze zapisy z lat 1222 i 1230 mówią o osadzie Tarnowo. Po założeniu przez Krzyżaków grodu obronnego z zamkiem pojawiły się nazwy: Torun (1231), Thorun (1233), Thoron (1241), i Thorum (1248). Żadna z tych form nie ma źródła w języku niemieckim, co świadczy o przekształceniu (zniemczeniu) pierwotnej nazwy Tarnów, czyli miejsca gdzie rosła tarnina. Marcin Kromer pisał: Gedeon, biskup płocki, za zgodą kolegium kapłańskiego dodał Tarnów (Tarnovia), który teraz jest Toruniem, a jego tłumacz z łaciny, Stanisław Sarnicki, jest autorem zdania: Toruń przez nich założony, ongiś Tarnowem zwany był. Należy więc uznać, że nazwa Toruń, choć zrywa całkowicie więź z pierwotnym Tarnowem, jest repolonizacją[3] .

Okres starożytny[edytuj | edytuj kod]

Wczesne średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

  • VIII-XII wiek – osada na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego, przy przeprawie przez Wisłę, przy bursztynowym szlaku
  • 1217 – najazdy Prusów niszczące dzielnicę mazowiecką, w tym okolice Torunia

Czasy krzyżackie (1228-1454)[edytuj | edytuj kod]

W granicach Rzeczypospolitej (1454-1793)[edytuj | edytuj kod]

Złote lata (XV-XVII wiek)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1658).

Okres wojen (XVII-XVIII wiek)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1703).
  • XVII wiek – wojny ze Szwedami; zniszczenie miasta
  • 30 października 1702 – przybycie do Torunia króla Augusta Mocnego; rozpoczęcie przygotowań na wypadek oblężenia szwedzkiego, wprowadzenie do miasta 300 żołnierzy saskiej gwardii przybocznej
  • 27 listopada-13 grudnia 1702 – obrady rady senatu z udziałem króla Augusta Mocnego oraz przedstawicielami szlachty
  • 21 stycznia 1703 – wprowadzenie do Torunia dalszych 2000 żołnierzy saskich
  • luty 1703-23 maja 1703 – prace nad wzmocnieniem i modernizacją obwarowań Torunia
  • 26 maja 1703 – rozlokowanie się sił szwedzkich w pobliżu Torunia; rozpoczęcie oblężenia przez wojska szwedzkie dowodzone przez Karola XII
  • 24 września9 października 1703 – katastrofalne w skutkach bombardowanie miasta
  • 1703 – zburzenie Zamku Dybowskiego podczas oblężenia Torunia przez Szwedów
  • 1708, 1710epidemie dżumy, w których zmarło ok. 40% mieszkańców
  • 7-22 października 1709 – przebywa w Toruniu car Piotr I
  • 1715-1718 – spór między Radą miejską a przedstawicielami kupiectwa i rzemieślników, zakończony konwencją grudziądzką (23 lutego 1718) zwiększającą kompetencje Ławy miejskiej i Trzeciego Ordynku
  • 16-17 lipca 1724 – tumult toruński: podczas procesji w święto Matki Boskiej Szkaplerznej doszło do awantury pomiędzy uczniami kolegium jezuickiego a protestantami. Następnego dnia spór przerodził się w zamieszki, podczas których ludność protestancka zdemolowała kolegium i klasztor jezuicki[10][11].
  • 9 grudnia 1724 – został ścięty Jan Gotfryd Rösner, burmistrz Torunia, uznany za winnego dopuszczenia do rozruchów w lipcu 1724 roku[12][13]. Wyrok na Rösnerze był szeroko komentowany w Europie i doprowadził do zaprzestania postrzegania Rzeczypospolitej jako państwa zapewniającego swobodę religijną[14][15].
  • 18 lipca 1756 – poświęcono kościół św. Ducha[16].
  • 20 marca 1767 – zawiązanie innowierczej konfederacji toruńskiej

W Królestwie Prus (1793-1806)[edytuj | edytuj kod]

W Księstwie Warszawskim (1807-1815)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1809).

W Królestwie Prus (1815-1920)[edytuj | edytuj kod]

Okres międzywojenny (1920-1939)[edytuj | edytuj kod]

II wojna światowa (1939–1945)[edytuj | edytuj kod]

Czasy najnowsze[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Z HISTORII MIASTA. torun.pl. (pol.).
  2. ZIT: Porozumienie podpisane. torun.pl. [dostęp 2014-04-08]. (pol.).
  3. Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową!, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, ISBN 83-7180-885-2
  4. Dąbrowska 2017 ↓, s. 114.
  5. Przeworska 2013 ↓, s. 38.
  6. Gąsiorowski 2004 ↓, s. 49-50.
  7. Urbański 2003 ↓, s. 5.
  8. Michał Targowski: Ruch protestancki w Toruniu do końca 1558 roku. W: Jarosław Kłaczkow (red.): Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Toruń: Adam Marszałek, 2011, s. 38. ISBN 978-83-7780-051-5.
  9. Kucharski 2019 ↓, s. 62.
  10. Salmonowicz 1983 ↓, s. 171.
  11. Thomsen 2006 ↓, s. 36.
  12. Deczyński 2021 ↓, s. 62.
  13. Imańska 2012 ↓, s. 30.
  14. Swobodziński 2011 ↓, s. 198.
  15. Thomsen 2006 ↓, s. 30.
  16. Arszyński 1997 ↓, s. 114-115.
  17. Niedzielska 2006 ↓, s. 92, 109.
  18. Kluczwajd 2018 ↓, s. 18–19.
  19. Komorowski 1993 ↓, s. 63.
  20. Toruń: Tablica pamięci ofiar tragedii z 1945 roku. dzieje.pl, 2016-07-14. [dostęp 2020-07-05].
  21. Zajęcie Torunia 1.II.1945. solidarnosc.org.pl. [dostęp 2022-10-26].
  22. a b c d e f g h i j k l m n o p Kalendarium historii Torunia. turystyka.torun.pl. [dostęp 2022-10-26].
  23. Otwarcie mostu Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu. ipn.gov.pl. [dostęp 2022-10-26].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Marian Arszyński: Kościół pw. Ducha Świętego w Toruniu – zarys dziejów i problematyki artystycznej. W: Kazimierz Maliszewski, Waldemar Rozynkowski (red.): Jezuici w Toruniu 1596-1996. Materiały konferencji zorganizowanej w Toruniu 17–23 listopada 1996 r. z okazji Jubileuszu 400 lecia przybycia Jezuitów do miasta. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Scriptor, 1997. ISBN 83-905595-1-X.
  • Krystyna Dąbrowska. Polichromia w sieni Dworu Artusa w Toruniu jako jeden z elementów pruskiej polityki kulturalne. „Rocznik Toruński”. 44, 2017. 
  • Włodzimierz Ignacy Deczyński. Germanizacja i nazyfikacja nazw topograficznych Torunia dokonana przez niemieckie władze okupacyjne w 1939 roku. „Rocznik Toruński”. 48, 2021. 
  • Eugeniusz Gąsiorowski: Ratusz Staromiejski w Toruniu. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2004. ISBN 83-87083-78-X.
  • Iwona Imańska. Z badań nad księgozbiorem prywatnym toruńskiego burmistrza Jana Gotfryda Rösnera. „Folia Toruniensia”. 12, 2012. 
  • Katarzyna Kluczwajd: Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2018. ISBN 978-83-7729-452-9.
  • Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
  • Adam Kucharski. Tumult i konfederacja, Konfesyjne znaczenie wydarzeń toruńskich z lat 1724 i 1767 w ujęciu gazet pisanych. „Studia Historyczne”. 62.1, 2019. 
  • Magdalena Niedzielska. Pomnik Kopernika w Toruniu. Historia jego powstania. „Rocznik Toruński”. 33, 2006. 
  • Katarzyna Przewoska. Historia i dzieje pierwszych aptek w Toruniu. „Rocznik Toruński”. 40, 2013. 
  • Marcin Swobodziński. Narodziny mitu „toruńskiej krwawej łaźni” i „krwawego sądu”. „Rocznik Toruński”. 38, 2011. 
  • Martina Thomsen. „...i tak zostanie toruńska Niniwa zburzona”. Pismo Daniela Ernesta Jabłońskiego „Das Betrübte Thorn” z 1725 r.. „Rocznik Toruński”. 33, 2006. 
  • Andrzej Urbański: Mikołaj Kopernik. Osobliwości Kujaw i Pomorza. Toruń: 2003. ISBN 83-88219-07-3.