Kamienica Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami we Wrocławiu
 nr rej. A/1094 z 19.11.2008[1]
| |
 Kamienica Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kuźnicza 43/45, ul. Uniwersytecka 27/28 |
| Typ budynku |
kamienica |
| Styl architektoniczny |
barokizujący klasycyzm |
| Architekt |
Karl Grosser |
| Kondygnacje |
cztery |
| Ukończenie budowy |
1910 |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392
| |
Kamienica Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami[2] – kamienica narożna, znajdująca się przy ulicy Kuźniczej 43/45 i Uniwersyteckiej 27/28 we Wrocławiu.
Historia kamienicy[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie na podwójnej działce, gdzie znajduje się budynek mieszkalno-usługowy, stały dwie osobne kamienice o rodowodzie średniowiecznym: kamienica Pod Dwoma Polakami oraz kamienica Pod Zieloną Dynią[3].
Kamienica Pod Zieloną Dynią[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy budynek na narożnej działce nr 43 wzniesiony został w okresie późnego gotyku. Kamienica była budynkiem dwukondygnacyjnym, trzyosiowym od strony ul. Kuźniczej. Nad gzymsem wieńczącym znajdowała się dolna partia jednokondygnacyjnego i trzyosiowego szczytu o szerokości zbliżonej do pierwszego piętra. Po obu stronach zakończona była boniowanymi lizenami i niewielkimi wolutowymi spływami. Nad tą częścią znajdował się dwukondygnacyjny, jednoosiowy szczyt również ujęty w wolutowe spływy i zakończony trójkątnym wysokim tympanonem. Okna były wydzielone za pomocą płaskich lizen, które łączyły obie kondygnacje oddzielone od siebie płaskim gzymsem pasowym. W okresie renesansu kamienice przebudowano: do otworów okiennych dodano fasciowe opaski. W okresie baroku do wyższego okna w szczycie dodano uszakową opaskę ze zwornikiem w partii nadproża i fartuch podparapetowy. Na początku XX wieku w części parterowej znajdowały się dwie bramy wejściowe do dwóch osobnych pomieszczeń sklepowych. W narożniku budynku, na wysokości I piętra, umieszczony był herb domu: zielona dynia. Kamienica została rozebrana w 1906 roku[3].
Kamienica Pod Dwoma Polakami[edytuj | edytuj kod]
Najwcześniejsza kamienica na działce nr 45 miała rodowód średniowieczny. W okresie baroku była to kalenicowa kamienica, czterokondygnacyjna, dwutraktowa i siedmioosiowa. Fasada była boniowana, a poszczególne kondygnacje były rozdzielone gzymsem. W osi centralnej, na parterze, znajdował się prostokątny portal[5] z węgarami skośnie sfazowanymi od wewnątrz. Według zachowanej grafiki z 1825 roku autorstwa Heinricha Mützela w części nadproża znajdowała się inskrypcja 15 MF(wiązane) 90, prawdopodobnie nawiązująca do daty przebudowy kamienicy[6]. Powyżej otworu drzwiowego znajdowało się prostokątne zakratowane nadświetle. Grafika ukazuje po obu stronach portalu, ostrołucznie zamknięte, gomółkowo przeszkolone okna z gmerkami na szczycie[6]. Nad lewym oknem znajdował się gmerek w sercowatej formie z krzyżykiem, nad prawym pusta tarcza. Okna połączone były z portalem na wysokości nadproża dwoma, łukowo zamkniętymi płaskorzeźbionymi plakietami przedstawiającymi: po lewej św. Annę Samotrzeć a nad sceną gmerek z przedstawieniem precla pod koroną a nad nią dodatkowo data 1508. Prawa plakieta przedstawiała św. Jerzego walczącego ze smokiem na tle zabudowań. Prawdopodobnie reliefy miały związek z właścicielami kamienicy[6]. W osi środkowej kamienicy wyróżniała się dekoracyjna facjata[5].
W 2. połowie XIX wieku kamienica została połączona z oficynami znajdującymi się przy ulicy Uniwersyteckiej 27. Kamienice przebudowywano w latach 1849 (wnętrza), 1862, 1868 (witryny). W 1889 roku dokonano renowacji fasady według projektu L. Nitsche, a w 1890 przebudowano sień i portal. Na elewacji frontowej znajdowało się godło kamienicy: dwóch Polaków w stroju sarmatów. Kamienica została rozebrana przed 1910 rokiem[5][a]. Od 1895 roku właścicielem posesji był hrabia Henckel von Donnersmarck[7]
Nowy budynek biurowo-usługowy[edytuj | edytuj kod]
W 1910, po wyburzeniu dwóch mniejszych kamienic, na dwóch połączonych działkach (według Agnieszki Zabłockiej-Kos na czterech posesjach[7]) wzniesiono nowy 5-kondygnacyjny (od strony ul. Kuźniczej) i częściowo czterokondygnacyjny od ulicy Uniwersyteckiej budynek nakryty wysokim dachem z lukarnami[2]. Kamienica została zaprojektowana przez Karla Grossera, którego spółka była autorem projektów m.in. Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych czy też Domu Handlowego Monopol i hotelu Monopol[8]. Plany projektowe dotyczące przebudowy linii kamienic istniały już w 1867 roku. Plany te nie zostały zrealizowane a w 1909 roku, prócz planów Grossera, plany przebudowy zaprezentował zgorzelecki architekt W Hartmann[7].
Budynek od strony ul. Kuźniczej miał wydzielonych 11 osi, z czego dwie skrajne były szersze, a na wysokości trzeciej i czwartej kondygnacji umieszczono koliste wykusze. Fasada od strony ulicy Uniwersyteckiej jest również 11-osiowa, przy czym wykusze znajdują się odpowiednio w drugiej i dziesiątej osi. W osiach obu fasad umieszczono piaskowcowe portale przelotowe prowadzące do kwadratowego dziedzińca[9].
Po wzniesieniu budynku, w części parterowej, znajdowały się dwie restauracje (m.in. cukiernia i kawiarnia Alfreda Theinerta) i dziesięć sklepów, do których prowadziły osobne wejścia połączone z witryną wypełniającą przestrzeń między licowanymi trawertynem słupami[9]. Pomiędzy parterem a I piętrem znajdowało się wysokie belkowanie pokryte czarnym marmurem, na którym umieszczone były szyldy sklepowe. Okna na trzeciej i czwartej kondygnacji rozdzielone były lizenami, a pod nimi znajdowały się ścianki podparapetowe wypełnione płaskorzeźbami. Nad czwartą kondygnacją od strony ul. Kuźniczej znajdowała się ażurowa balustrada, która łączyła się z gzymsem wieńczącym niższą część budynku od strony ul. Uniwersyteckiej[9]. Dawne godła dwóch kamienic umieszczono na fasadzie budynku: godło kamienicy Pod Zieloną Dynią w narożniku budynku, a godło z dwoma Polakami w osi zewnętrznej od strony ul. Kuźnieczej[9]. Pod płaskorzeźbą przedstawiającą dwóch Polaków obecnie znajduje się płyta upamiętniająca Antoniego Grabowskiego chemika i esperantystę, który w latach 1879–1881 mieszkał w kamienicy „Pod Dwoma Polakami”[10].
W listopadzie 1945 roku w kamienicy uruchomiono cukiernię i Cafe-Dancing Bristol, gdzie wieczorami przygrywała orkiestra jazzowa i występowali artyści[11]. Do 2021 na parterze znajdował się antykwariat naukowy, restauracja koreańska, która zastąpiła bar „Żaczek”, Centrum Niderlandystyki UW; w latach 1952–2003 mieściła się tu siedziba Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego Akademii Medycznej. Na kondygnacjach II–IV znajdują się biura i mieszkania[9][10].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ a b Eysymontt 2011 ↓, s. 235.
- ↑ a b Brzezowski 2005 ↓, s. 219.
- ↑ Wrocław wyrzeźbiony MNW.
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 334.
- ↑ a b c Łukaszewicz 2008 ↓, s. 132.
- ↑ a b c Zabłocka-Kos 1995 ↓, s. 115.
- ↑ Eysymontt 2011 ↓, s. 959.
- ↑ a b c d e Eysymontt 2011 ↓, s. 236.
- ↑ a b Odkrywamy Wrocław: Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami.
- ↑ Kto pamięta ten Wrocław? Co zdarzyło się 70 lat temu.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-885-6.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz (red.), Włodzimierz Suleja (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wyd. 3, poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5. OCLC 76363702.
- Agnieszka Zabłocka-Kos: Przemiany architektoniczne rejonu placu Uniwersyteckiego od końca XVIII wieku do 1945 roku, w: Architektura Wrocławia, t. 2 Urbanistyka,. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1995.
- red. Piotr Łukaszewicz: Ikonografia Wrocławia. Wrocław: Muzeum Narodowe, 2008.