Kamienica przy Rynku 12 we Wrocławiu
![]() | |
![]() Kamienica, Rynek 12 część frontowa | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
Rynek 12/ pl. Solny 20 |
Typ budynku |
kamienica |
Styl architektoniczny | |
Architekt |
Robert Hönsch, Stanisław Lose (ost.) |
Kondygnacje |
pięć kondygnacji |
Rozpoczęcie budowy |
XIV wiek |
Ważniejsze przebudowy |
1570,1715,1904,2006 |
Zniszczono |
1945 |
Odbudowano |
1945 |
Kolejni właściciele |
Hannos (Jahannes) Malis (1416–1436), Niklas Koppe (1436–1439), Jorge Knebel i spadkobiercy (1439–1469), Adalarius Colman (1469–1472), Sebold Sawermann (1472–1507), Johann Freyer (1715), Philippi & Co. (1904–1945), MPK Wrocław (1953-2004), Krzysztof Szaraniec (2003) |
Położenie na mapie Wrocławia ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ![]() | |
![]() |
Wrocławska kamienica, Rynek 12 (j. niem. Freier’s Ecke) – kamienica na wrocławskim rynku, na jego południowej pierzei, tzw. stronie Złotego Pucharu, narożnik z Placem Solnym.
Historia i architektura kamienicy
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy budynek murowany pochodzi z okresu średniowiecznego z XIII wieku i został wzniesiony na miejsce drewnianej budowli[2].
W 1570 kamienicę przebudowano w stylu renesansowo-manierystycznym (manieryzm niderlandzki)[3] podnosząc ją o jedną kondygnację[4]. Z tego okresu zachował się kolumnowy portal wejściowy, który na podniebieniu arkady miał bogatą niderlandzką groteskę[3][a]. Po 1715 właścicielem kamienicy był Johann Freyer, który sfinalizował przebudowę budynku nadając fasadzie i elewacji od strony pl. Solnego barokowy wygląd. Od tego okresu, od nazwiska właściciela kamienicę nazywano Freiers Ecke[5]. Kamienica miała wówczas trzy kondygnacje, dwie mieszkalne kondygnacje poddasza i dwukondygnacyjny strych.
W 1904 roku kamienicę zakupiła firma Philippi & Co., specjalizująca się w sprzedaży wina. W tym samym roku kamienicę rozebrano, a w jej miejsce postawiono pięciokondygnacyjny dom handlowy o żelbetonowej konstrukcji i elewacji z elementami barokowo-secesyjnymi. Autorem projektu był Robert Hönsch. Zabytkowy portal został przeniesiony i wmurowany w elewację budynku przy ul. Biskupiej 11/ Wita Stwosza 16, również należącego do rodziny Philippich, a drewniane rzeźbione schody trafiły do zbiorów muzealnych[5]. Na pierwszych kondygnacjach domu handlowego znajdowały się sklepy, do których prowadziły oddzielne wejścia od strony pl. Solnego. Trzy z nich posiadały dodatkowo kręte schody prowadzące na I piętro. Trzecie i czwarte kondygnacje zajmowały biura, do których prowadziła osobna klatka schodowa od strony Rynku[6]. Od 1930 roku właścicielami kamienicy byli kupcy M. Rosner, B. Jacobowitz i M. Rosenbaum. Od 1939 roku Deutschen Bank[7].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
[edytuj | edytuj kod]

W XV wieku, w latach 1416–1436 właścicielem kamienicy był Hannos (Jahannes) Malis (Melys, Meliss) wraz z żoną Anną. Po jego śmierci kamienicę, zadłużoną odziedziczyli jego córki: Dorothea i Margarethe zakonnica z Trzebnicy, które sprzedały swoje udziały. Kolejnym właścicielem od 1436 roku był kupiec Niklas Koppe, który już trzy lata później odsprzedał kamienicę Jorge Knebelowi (Knebil). Knebel był witrykiem kościoła św. Elżbiety, a w latach 1439–1452 był ławnikiem i rajcą. Jak kupiec posiadał dwie komory w sukiennicach, skupiał renty na wsi i miał udziały w dwóch młynach miejskich. W 1451 roku zakupił kamienicę przy Rynku 24. Zmarł 4 października 1452 roku, zapisując swój majątek, w tym kamienicę nr 12 córkom Katarzynie, Barbarze, Dorocie, Hedwig i Urszuli, które dysponowały domem do 1469 roku[8].
W 1469 roku właścicielem kamienicy został Adalarius Colman, a trzy lata później nabył ją Sebold Sawermann (Sebalt Sawrman), potentat na rynku czynszów i nieruchomości, w latach 1469–1473 właściciela kamienicy przy Rynku nr 14, w latach 1493–1500 kamienicy przy Rynku nr 35, a w latach 1499–1501 kamienicy przy Rynku nr 49[9]. Sebald Sauermann był obywatelem Wrocławia od 1466 roku. Pochodził z Gefrees we Frankonii, z korzeniami związanymi z Norymbergą. Jako kupiec utrzymywał kontakty z Węgrami, Małopolską i Łużycami. W 1492 roku otrzymał cesarskie przywileje herbowe. Od 1486 do 1507 roku był dwudziestodwukrotnie wybierany na ratusz, osiągając drugie miejsce w ławie i trzecie w radzie. W latach 1485–1486 i 1493–1497 był witykiem kościoła Św. Elżbiety, a w 1499 prowizorem szpitala Św. Trójcy. Jego wizerunek wraz z żoną i 22 dziećmi został uwieczniony na epitafium z 1508 roku w kościele Św. Elżbiety[10].
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]W wyniku działań wojennych w 1945 roku kamienica została wypalona, ale bardzo szybko została odbudowana, przed 1948 rokiem; w latach 1953-1955 została gruntownie wyremontowana. Elewacja kamienicy otrzymała nowy wygląd: wszystkie jej okna miały regularny prostokątny kształt, z boniami co drugie okno podkreślającymi siedmioosiowy układ budynku od strony placu Solnego. Od 1948 roku w kamienicy znajdowała się siedziba[11] Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego a od 1953 do 2004 roku było jej właścicielem[7]. W budynku mieściła się również biblioteka, klub, siedziba PTTK, ośrodek kultury dla pracowników a następnie siedziba GetBanku.
Od 2003 właścicielem kamienicy został Krzysztof Szaraniec właściciel firmy American-Australion Corporation "Rainbow"[7]. W latach 2004–2006 przeprowadzono gruntowną przebudowę kamienicy: na parterze i I piętrze przywrócono przedwojenny wygląd elewacji wraz z dużymi witrynami i oknami zwieńczonymi łukami odcinkowymi. Na II i III kondygnacji wprowadzono barokowo-secesyjną dekorację sztukatorską. Autorem projektu jest Stanisław Lose[5].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .
- ↑ Chorowska i Lasota 2010 ↓, s. 162.
- ↑ a b c Czerner 1976 ↓, s. 71.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 95.
- ↑ a b c Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 298.
- ↑ Redakcja, Rynek 12: Od domu handlowego, przez MPK, do banku i kawiarni [online], Nasze Miasto, 20 sierpnia 2010 [dostęp 2022-08-12] (pol.).
- ↑ a b c Kirschke 2005 ↓, s. 269.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 97–100.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 97–102.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 103.
- ↑ Rynek 12: Od domu handlowego, przez MPK, do banku i kawiarni
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz. 2: 1421–1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
- Małgorzata Chorowska, Czesław Lasota: O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic. W: Jerzy (pod red.) Piekalski, Krzysztof Wachowski: Ulice średniowiecznego Wrocławia. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii: Wratislavia Antiqua 11, 2010.