Karmaci

Karmaci – jeden z prądów ismailizmu, uznający Ismaila Ibn Dżafara za siódmego i ostatniego imama szyickiego. Nazwa wzięła się prawdopodobnie od aramejskiego słowa karmat, znaczącego ‘tajemny nauczyciel’. Ruch zaczął działać w południowym Iraku, gdzie aramejski był nadal w powszechnym użyciu[1]. Karmaci określani są czasem jako 'bolszewicy islamu', ponieważ głosili równość wszystkich stanów i kast, czym zdobyli szerokie poparcie wśród najbiedniejszej części społeczeństwa[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ruch karmatów zapoczątkował Abd Allah Ibn Majmun al-Kaddah, syn okulisty (arab. ‘kaddah’) z Chuzestanu, wtajemniczony przez ojca w wiedzę ezoteryczną. Do realizacji swoich celów politycznych imam Abd Allah zorganizował rozległą sieć konspiracyjną. Zdaniem Józefa Bielawskiego karmatyzm starał się zadowolić każdą grupę opozycyjną w kalifacie: „dla szyitów był to spisek szyicki przeciw sunnitom, dla charydżytów przyjmował zabarwienie demokracji społecznej, dla perskich nacjonalistów był to spisek antyarabski, dla wolnomyślicieli – obietnica zupełnego liberalizmu”[3]. Wśród adeptów podważano wiarę w islam sunnicki na rzecz ślepego posłuszeństwa wobec imama, podczas gdy sam imam był sceptykiem w sprawach religii[4].
Hamdan Karmat i karmacki „pseudo-Mahdi”
[edytuj | edytuj kod]Idee karmatów usiłował jako pierwszy wcielić w życie chłop iracki Hamdan, zwany Karmatem[1], uczeń imama Abd Allada Ibn Majmuna. Około 890 Hamdan Karmat zbudował dla przywódców sekty siedzibę, zwaną Dar al-Hidżra, koło Al-Kufy. W 900 Zikrawajh ad-Dindani, jeden z przywódców ruchu, podburzył przeciw władzom w Bagdadzie szczep arabski Ulajs, koczujący na Pustyni Syryjskiej. Celem ruchu karmatów było obalenie kalifatu abbasydzkiego. Jeden z synów Zikrawajha, Al-Husajn o przydomku Sahib al-Chal (arab. ‘człowiek z pieprzykiem’) albo Sahib asz-Szama (arab. ‘człowiek ze znamieniem’), nadał sobie imię Ahmad oraz tytuły Al-Mahdi i amir al-muminin (arab. ‘książę wiernych’), sugerujące wyraźnie, że zamierza przejąć władzę po obaleniu kalifatu Abbasydów.
Kaźń „pseudo-Mahdiego”
[edytuj | edytuj kod]
Ruch karmatów objął swoją działalnością wywrotową południe Iraku, Syrię, Półwysep Arabski, a nawet część Iranu i Azji Środkowej. Tu jednak stanęła im w sposób zdecydowany na drodze dynastia Samanidów. Po śmierci kalifa Al-Mutadida (892–902) władzę objął jego syn, Al-Muktafi (902–908). W bitwie pod Hamą w 903 wojska rządowe rozbiły oddziały dowodzone przez samego „Człowieka ze znamieniem” – pseudo-Mahdiego – i wzięły go do niewoli. Stracono go wraz z przeszło 300 innymi jeńcami w Bagdadzie, kalecząc uprzednio haniebnie, a jego ciało wystawiono na widok publiczny przy jednej z bram miejskich[5].
Abu Tahir al-Dżannabi
[edytuj | edytuj kod]Ruch karmatów odrodził się z odłamu, który założył niejaki Abu Said al-Dżannabi, z Dżannaba w prowincji Faris, misjonarz karmacki w południowym Iranie, a od około 900 przywódca aktywnie działający na terenie Półwyspu Arabskiego oraz na południu Iraku. Ten odłam karmatów założył swą bazę w Al-Bahrajnie, wyspie na wodach Zatoki Perskiej. Po jego zabójstwie najbardziej wpływową postacią w ruchu stał się jeden z jego licznych synów, Abu Tahir Sulajman al-Dżannabi – postrach sunnitów irackich. Najbardziej zuchwałymi aktami z jego strony była napaść na pielgrzymów wracających z Mekki w 924 i uprowadzenie emira hamdanidzkiego Abu al-Hajdży Abd Allaha Ibn Hamdana (zwolniono go później po wydaniu karmatom spornych terytoriów)[1], zuchwałe natarcie na Bagdad w 928 znad rzeki Zab, około 15 km od stolicy kalifatu, które udało się odeprzeć armii pod wodzą Munisa al-Muzaffara[1], oraz najazd na Mekkę w 930, ze zbezczeszczeniem haramu mekkańskiego, wymordowaniem ponad 1700 pielgrzymów, złupieniem Al-Kaby i słynnego czarnego kamienia. Nawet imam fatymidzki, Ubajd Allah al-Mahdi, potępił ten ostatni wyczyn Abu Tahira[1]. Odtąd współpraca karmatów z Fatymidami ustała.
W 930 roku karmaci z Bahrajnu zdobyli Mekkę i wywieźli Czarny Kamień (zwrócili go dopiero w 950 lub 951).
Zaniknęli prawdopodobnie pod koniec XI wieku.
Stosunek wobec innych ruchów szyickich
[edytuj | edytuj kod]Pojawienie się Fatymidów
[edytuj | edytuj kod]Działalność karmatów wyprzedziła nieznacznie pojawienie się innej sekty ismailickiej, jeszcze bardziej od niej aktywnej, Ubajdytów, zwanych również Fatymidami[1]. Oni również mieli swojego mahdiego[1], a w 928–929 przyjęli tytuł kalifacki.
Karmaccy władcy we Wschodniej Arabii
[edytuj | edytuj kod]- Abu Sa'id al-Jannabi (894–914)
- Abu Tahir al-Jannabi (914–944)
- Abu Mansur Ahmad (944–970)
- Abu al-Qasim Sa'id (970–972)
- Abu Yaqub Yousuf (972–977)[1][6]
- sześciu wnuków Abu Sa'ida, potem inni karmaccy watażkowie[6] (?-1077)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Jerzy Hauziński , Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, s. 216, ISBN 83-01-10988-2 (pol.).
- ↑ Praca zbiorowa: Historia powszechna Tom 7 Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Karol Wielki. T. 7. Mediaset Group SA, 2007, s. 330. ISBN 978-84-9819-814-0.
- ↑ Bielawski J.: Islam, religia państwa i prawa, Warszawa 1973, s. 112
- ↑ ibid.
- ↑ Sourdel J. i D.: op. cit., s. 351; Mez A.: Renesans islamu, Warszawa 1980, s. 349
- ↑ a b The Qarmatians in Bahrain [online], ismaili.net [dostęp 2024-12-08] .