Karol Adwentowicz
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 19 października 1871 Wielogóra | |
Data i miejsce śmierci | 19 lipca 1958 Warszawa | |
Zawód | aktor | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Karol Adwentowicz ps. Edwin (ur. 19 października 1871 w Wielogórze, zm. 19 lipca 1958 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny, dyrektor teatrów, m.in. Teatru Kameralnego w Warszawie. Reprezentant szkoły Tadeusza Pawlikowskiego przełomu XIX w XX wieku. Znany z charakterystycznej wibracji głosu. W filmie wystąpił zaledwie dwa razy. Jest zaliczany do grona wybitnych polskich aktorów tragicznych 1. połowy XX w., głównie z uwagi na stworzoną przez siebie kreację Hamleta w sztuce Williama Szekspira, w której występował przez 23 lata.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Wielogórze, gdzie jego ojciec Antoni był właścicielem niewielkiego majątku ziemskiego. Po śmierci matki, Katarzyny z Lorensów (1874), K. A. zostaje oddany pod opiekę jej przyjaciółki, zamieszkałej w Opocznie. Jako ośmioletni chłopiec wyjeżdża do Radomia, aby uczyć się w gimnazjum. Zadenuncjowany jako posiadacz zakazanych książek Mickiewicza i Słowackiego, zostaje usunięty ze szkoły. Przenosi się jednak do prywatnego gimnazjum prof. Biernackiego, które porzuca po dwóch latach nauki. Jako piętnastolatek wyjeżdża do Warszawy, gdzie rozpoczyna pracę w fabryce motorów gazowych Machczyńskiego. W 1887 powraca do Wielogóry, aby objąć gospodarstwo po zmarłym ojcu. Ostatecznie decyduje się na kontynuację nauki, kończąc gimnazjum prof. Biernackiego i zdając maturę. Następnie pracuje jako telegrafista, później urzędnik kolejowy.
Pierwsze kroki na scenie postawił K. A. w amatorskim teatrze K. Hoffmana w Radomiu. W 1893 związał się z wędrowną trupą teatralną L. Czystogórskiego. Zadebiutował 4 lutego 1894 w roli Edwina z Odludków i poety. Wiosną t.r. teatr Czystogórskiego wyjechał do Ostrowca, później do Suwałk. W 1895–1896 K. A. występował już w stałym teatrze w Częstochowie. Zajęcie to nie przynosiło jednak dochodu, pozwalającego na utrzymanie się. Wyczerpująca praca (zagrał wtedy ponad 30 ról) oraz złe warunki socjalne przyczyniły się do wyczerpania organizmu aktora. K. A. leczył się w szpitalu w Mieni. Później powrócił do pracy, ale już mniej wytężonej. Występował w teatrach Poznania, Krakowa i Warszawy. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem G. Morskiej i J. Popławskiego do Rosji, występując w wielu miastach imperium. W 1900 został zaangażowany do zespołu Teatru Miejskiego we Lwowie, gdzie grał do 1912, zdobywając sławę jednego z najwybitniejszych aktorów modernistycznych, m.in. dzięki rolom Oswalda w Upiorach H. Ibsena (1907) i Hamleta (1907).
Na początku XX w. K. A. zaangażował się w działalność polityczną, wstępując do Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska. Wspierał rozwój pracy oświatowej wśród robotników lwowskich, aktywnie uczestnicząc w organizacji życia kulturalnego tego środowiska. W 1903 założył i prowadził amatorską grupę teatralną robotników.
W 1912 aktor wyjeżdża do Krakowa, gdzie podejmuje pracę w Teatrze im. J. Słowackiego. W sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich, służąc w I Pułku Ułanów. Ranny w czasie ćwiczeń został wysłany na leczenie do Wiednia, gdzie występował w Teatrze Polskim. Następnie, jako oficer kulturalny, wyjeżdżał do teatrów Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i powrócił do kraju. Do 1929 występował gościnnie w wielu teatrach warszawskich (Letnim, Małym, Rozmaitości, Polskim i Narodowym), z żadnym nie wiążąc się stałym kontraktem (m.in. w inscenizacjach L. Schillera: Hrabia Henryk w Nie-Boskiej Komedii Z. Krasińskiego w 1926; Lucyfer w Samuelu Zborowskim J. Słowackiego w 1927). Wyjeżdżał też grać do teatrów Krakowa, Lublina, Wilna, Białegostoku, Katowic i Poznania. W tym okresie angażował się również w życie teatralne mniejszych miejscowości. W składzie zespołów wędrownych odwiedził m.in. Częstochowę, Piotrków Trybunalski, Opoczno, Płock, Radom.
W 1929–1930 K. A. kierował Teatrem Miejskim w Łodzi. W 1930 ostatecznie osiedlił się w stolicy. W 1933–1934 był kierownikiem artystycznym Teatru Ateneum, jednocześnie podejmując próbę usamodzielnienia się. W 1932 organizuje własny Teatr Kameralny, który prowadzi do wybuchu wojny. 26 kwietnia 1934 aktor obchodził benefis 35-lecia pracy artystycznej. W ramach świętowania jubileuszu zagrał Wojewodę w Mazepie J. Słowackiego w Teatrze Narodowym. W t.r. zagrał tytułową rolę w filmie Przeor Kordecki - obrońca Częstochowy w reżyserii E. Puchalskiego.
W wyniku zajęcia Warszawy przez Niemców w 1939 K. A. został zmuszony do zamknięcia Teatru Kameralnego. W połowie 1940 otworzył przy ul. Boduena kawiarnię „Znachor”, która szybko stała się miejscem życia artystycznego okupowanej stolicy. W sierpniu 1942 aktor został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. Został zwolniony z więzienia w połowie marca 1943. Bezzwłocznie zaangażował się w artystyczny ruch konspiracyjny, współpracując m.in. z Radą Teatralną. po wybuchu powstania, 15 sierpnia 1944 uczestniczył w wykonaniu Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego pod kierownictwem L. Schillera. Po upadku powstania K. A. przedostał się do Krakowa, gdzie pozostał do końca wojny.
W 1945 przywrócił działalność Teatru Śląskiego w Katowicach, którego był pierwszym powojennym dyrektorem. Na przełomie roku 1945 i 1946 kierował Teatrem Powszechnym Domu Żołnierza w Krakowie, a w 1948–1950 Teatrem Powszechnym w Łodzi. Od 1950 był związany na stałe z Teatrem Polskim w Warszawie (m.in. prof. Sonnenbruch w Niemcach L. Kruczkowskiego w 1949). W t.r. obchodził 55-lecie pracy aktorskiej, które świętował w Warszawie i Łodzi.
W grudniu 1948, jako członek PPS poparł „zjednoczenie” polskich ugrupowań socjalistycznych i wstąpił do PZPR.
Jako aktor pracował do śmierci w 1958. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 26-tuje-4)[1].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
K. A. trzykrotnie żonaty. Wszystkie trzy małżonki były aktorkami. Pierwszą została Aniela Połęcka. Następnie ożenił się z Janiną Nosarzewską, z którą później się rozwiódł. 2 lipca 1936 w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie K. A. zawarł związek małżeński z Ireną Grywińską[2]. Z tego związku pochodzi syn Lucjan[3].
Aktor spisywał wspomnienia i inne tworzył notatki z życia prywatnego oraz bogatej działalności teatralnej i publicznej. Rękopisy były prowadzone w sposób sugerujący chęć autora, żeby zostały opublikowane. Stało się to po jego śmierci w 1960, otrzymując tytuł Wspominki.
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jego nazwiskiem nazwano ulice w Łodzi (os. Widzew), Katowicach (os. Stara Ligota), Radomiu i Tarnowie.
Spektakle teatralne[edytuj | edytuj kod]
Role[edytuj | edytuj kod]
Teatr Miejski we Lwowie[edytuj | edytuj kod]
|
|
Inne teatry[edytuj | edytuj kod]
- Teatr Miejski im. Słowackiego, Kraków
- 1908 – Źródełko jako Stefan
- 1911 – Aglawena i Selisetta jako Meleander (reż. Marian Jednowski)
- 1921 – Hamlet jako Hamlet (reż. M. Jednowski)
- Teatr im. Bogusławskiego, Warszawa
- 1926 – Róża jako Czarowic (reż. Leon Schiller)
- 1926 – Nie-Boska komedia jako mąż (reż. L. Schiller)
- Teatr Polski, Warszawa
- 1928 – Człowiek i nadczłowiek jako don Juan Tenorio, John Tanner (reż. L. Schiller)
- Teatr Narodowy, Warszawa
- 1933 – Obiad o ósmej jako Larry Renauld (reż. Karol Borowski)
- Teatr Kameralny, Warszawa
- 1935 – Budowniczy Solness jako Solness (reż. Karol Adwentowicz)
- Teatr Miejski im. Wyspiańskiego, Katowice
- 1945 – Zemsta jako Cześnik (reż. Wilam Horzyca)
- 1945 – Lompa jako Józef Lompa (reż. Stanisław Kwaskowski)
- Teatr Powszechny im. Żołnierza Polskiego, Kraków
- 1945 – Burmistrz Stylmondu jako Cyryl Van Belle (reż. Emil Chaberski)
- 1946 – Dwa teatry jako dyrektor teatru (reż. Irena Grywińska)
- 1946 – Tajemnica lekarska jako profesor (reż. I. Grywińska)
- Teatr Polski, Bielsko-Cieszyn
- 1947 – W małym domku jako doktor (reż. K. Adwentowicz)
- Teatr Wojska Polskiego, Łódź
- 1947 – Burza jako Prospero (reż. L. Schiller)
- Teatr Powszechny, Łódź
- 1948 – Lisie gniazdo jako Horacy Gidens (reż. K. Adwentowicz)
- 1948 – Madzieja jako Kobus (reż. K. Borowski)
- 1949 – Klub kawalerów jako Sobieniewski (reż. K. Adwentowicz)
- 1949 – Dwa teatry jako dyrektor (reż. I. Grywińska)
- 1949 – Przełom jako Komendant Krążownika „Aurora” (reż. K. Adwentowicz)
- 1950 – Niemcy jako profesor Sonnenbruch (reż. I. Grywińska)
- Teatr Polski, Warszawa
- 1953 – Horsztyński jako Ksawery Horsztyński (reż. Edmund Wierciński)
- 1955 – Lorenzaccio jako Filip Strozzi (reż. E. Wierciński)
- Teatr Ludowy, Warszawa
- 1957 – Upiory jako pastor Manders (reż. K. Adwentowicz)
Inscenizacje[edytuj | edytuj kod]
- 1946 – Ojciec – Teatr Powszechny im.Żołnierza Polskiego w Krakowie, potem – Teatr Miejski im. Jaracza Olsztyn
- 1947 – W małym domku – Teatr Polski, Bielsko-Cieszyn
- 1948 – Lisie gniazdo – Teatr Studio w Warszawie, potem Teatr Powszechny w Łodzi
- 1949 – Klub kawalerów – Teatr Powszechny w Łodzi
- 1949 – Przełom – Teatr Powszechny w Łodzi
- 1957 – Upiory – Teatr Ludowy w Warszawie
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
- 1912 – Pomszczona krzywda
- 1934 – Przeor Kordecki – obrońca Częstochowy jako Aleksander Kordecki
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Sztandaru Pracy I kl. (22 lipca 1949)[4]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (15 lutego 1955)[5]
- Krzyż Niepodległości (9 listopada 1931)[6]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1934)[7]
- Złoty Krzyż Zasługi (trzykrotnie: 9 listopada 1931[8], 15 czerwca 1946[9], 13 listopada 1953[10])
- Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)[11]
Nagrody[edytuj | edytuj kod]
1947 – Nagroda Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” za rolę Prospera w spektaklu Burza w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi,
1949 – Nagroda (150.000 zł) na Festiwalu Sztuk Radzieckich,
1955 – Nagroda Państwowa I stopnia za całość artystycznej działalności teatralnej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze, www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-05-12] .
- ↑ Ślub Adwentowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 151 z 5 lipca 1936.
- ↑ Zgon art. malarza Lucjana Adwentowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 143 z 29 czerwca 1937.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 23, poz. 233 „za wybitne zasługi położone dla sceny polskiej - w związku z jubileuszem 50-lecia pracy artystycznej”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 346 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie. Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
- ↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Adwentowicz, Karol: Wspominki. Oprac. Marczak-Oborski, Stanisław. Warszawa: PIW, 1960.
- Encyklopedia Warszawy. Red. Herbst, Stanisław. Warszawa: PWN, 1975, s. 14.
- Witold Filler , Lech Piotrowski , Poczet aktorów polskich: od Solskiego do Lindy., Warszawa: „Philip Wilson”, 1998, s. 7-8, ISBN 83-87571-54-7, OCLC 189426351 .
- Grzegorczyk, Piotr: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956–1967. Cz. 2. Oprac. Biernacki, Andrzej. Warszawa: IK, 1986, s. 83.
- Karol Adwentowicz. „Nowości Illustrowane”. Nr 13, s. 14, 25 marca 1905.
- Natanson, Wojciech: Karol Adwentowicz. Warszawa: PIW, 1955.
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965. Red. Raszewski, Zbigniew. Warszawa: IS PAN, 1975, s. 3–4.
- Tomczyk, Danuta: Karol Adwentowicz. [W:] Znani i nieznani ziemi radomskiej. Red. Zwolski, Czesław Tadeusz. T. 3. Radom: WBP, 1990, s. 5–10.
- Wielka encyklopedia powszechna PWN. Red. Kotarbiński, Tadeusz i in. T. 1. Warszawa: PWN, 1962, s. 42–43.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Karol Adwentowicz w bazie IMDb (ang.)
- Karol Adwentowicz w bazie Filmweb
- Karol Adwentowicz w bazie filmpolski.pl
- Karol Adwentowicz w bazie e-teatr.pl
- Karol Adwentowicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Odznaczeni dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Wawrzynem Akademickim
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy aktorzy teatralni
- Polscy reżyserzy teatralni
- Urodzeni w 1871
- Więźniowie Pawiaka (okupacja niemiecka)
- Zmarli w 1958