Karpenteria kalifornijska
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
karpenteria |
| Gatunek |
karpenteria kalifornijska |
| Nazwa systematyczna | |
| Carpenteria californica Torrey Smithsonian Contr. Bot. 6: 12 (1854) | |
Karpenteria kalifornijska[3] (Carpenteria californica) – gatunek rośliny z rodziny hortensjowatych. Jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Carpenteria. Jest endemitem Kalifornii o zasięgu ograniczonym do środkowej części stanu (hrabstwo Fresno). Jest rzadko spotykanym w naturze składnikiem chaparralu i lasów z sosną żółtą u podnóży centralnej i południowej części pasma gór Sierra Nevada[4] Jest uprawiany jako roślina ozdobna w Europie i USA na obszarach o łagodnym klimacie[4].
Nazwa rodzajowa upamiętnia Williama Marbury'ego Carpentera (1811–1848) – botanika i lekarza z Luizjany[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzew o pędach prosto wzniesionych i rozpościerających się[5], osiągający zwykle od 1 do 3 m wysokości, rzadko do 4[4], a według niektórych źródeł nawet do 5 m[6]. Pędy nagie lub w różnym stopniu przylegająco owłosione[4], włoski pojedyncze[5]. Na starszych pędach kora szara, łuszczy się pasmami[5].
- Liście
- Zimozielone, naprzeciwległe, z ogonkiem do 1 cm długości[4]. Blaszka lancetowata do wąskoeliptycznej, nieco skórzasta, całobrzega lub drobno ząbkowana, zwykle nieco podwinięta[5], o długości zwykle od 3 do 8,5 cm i szerokości do 2,5 cm[4]. Użyłkowanie pierzaste[5].
- Kwiaty
- Zebrane zwykle po kilka w wierzchotki tworzące się na szczytach pędów i w kątach liści. Kwiaty są szypułkowe, obupłciowe[5] i osiągają ok. 6 cm średnicy[6]. Kielich tworzy 5–7 trwałych, jajowatych do trójkątnych i rozpostartych działek. Płatków korony jest także 5–7 jajowatych do okrągłych, rozpostartych do odgiętych, białych. Pręciki w liczbie 150 do 200. Słupek powstaje z 5–7 owocolistków[5].
- Owoce
- Skórzaste, kulistawe do stożkowatych torebki o średnicy i wysokości ok. 1 cm, zawierające liczne nasiona o długości do 1 mm[5][4].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Zasiedla suche, granitowe stoki[6] na rzędnych od 300 do 1500 m n.p.m.[4] Kwitnie od kwietnia do czerwca[4]. Kwiaty zapylane są przez owady[6]. Jest krzewem dobrze zaadaptowanym do pożarów, częstych i istotnych dla biologii gatunków tworzących chaparral[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Gatunek z monotypowego rodzaju karpenteria Carpenteria Torr., z plemienia Philadelpheae, podrodziny Hydrangeoideae, rodziny hortensjowatych w rzędzie dereniowców[7][2].
Zastosowanie i uprawa[edytuj | edytuj kod]
Walorem ozdobnym rośliny są okazałe i przyjemnie pachnące kwiaty oraz zimozielone liście. Wymaga gleb przepuszczalnych, stanowisk osłoniętych, słonecznych lub w półcieniu[4]. Uprawiany jest zwykle na obszarach o klimacie suchym i ciepłym[6], ale znosi lekkie mrozy. W warunkach Polski wymaga okrywania zimą[3]. Najłatwiej rozmnaża się z odkładów tworzonych późnym latem, trudniej z sadzonek zielnych[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-11-11] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-11-11] (ang.).
- ↑ a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 266, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
- ↑ a b c d e f g h i j k Carpenteria californica Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
- ↑ a b c d e f g h i Craig C. Freeman: Carpenteria Torrey. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 220. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Genus Carpenteria Torr.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-11-11].