Kartaczownica Puckle'a

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Współczesna replika kartaczownicy Puckle’a
Reklama kartaczownicy z epoki

Kartaczownica Puckle’a (Puckle’s gun, znana także jako Defence Gun) – kartaczownica[a] opracowana na początku XVIII wieku przez angielskiego pisarza, wynalazcę i prawnika Jamesa Puckle’a[1][2]. Kartaczownica Puckle’a uważana jest za pierwszą[2][3] lub jedną z pierwszych[4] praktycznych konstrukcji tego typu. Pomysły na tego rodzaju szybkostrzelne karabiny powstawały już w XIV wieku, ale wynalazek Puckle’a został zbudowany i sprawdzony praktycznie jako pierwszy[2].

Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]

Pod względem konstrukcyjnym kartaczownica Puckle’a była powiększonym rewolwerem z zamkiem skałkowym o kalibrze 1,25 cala (31,7 mm) i długości lufy 46 cali (1168 mm), zamontowanym na trójnożnej podstawie[1]. W bębnie kartaczownicy znajdowało się 6[5], 9[1] lub 11[2] komór nabojowych. Masa broni wraz z podstawą wynosiła ok. 50 kg[1].

Broń była napędzana ręcznie. Po każdym wystrzale strzelający musiał przekręcić korbę znajdującą się za bębnem co powodowało jego odsunięcie i umożliwiało swobodne obracanie. Następnie bęben musiał być ręcznie obrócony aby dopasować następną załadowaną komorę na wprost lufy. Po tym należało z powrotem przekręcić korbę co dosuwało bęben w stronę lufy i powodowało jego unieruchomienie oraz uszczelnienie komory. Po wystrzeleniu wszystkich pocisków z bębna, strzelający mógł całkowicie odkręcić korbę i zdjąć bęben wymieniając go na nowy[6].

Puckle zaprojektował tę broń z myślą o użyciu jej na pokładach okrętów, w celu obrony przed abordażem[1][2]. W próbach osiągała szybkostrzelność praktyczną wynoszącą 9 strzałów na minutę[1][2], a w ciągu siedmiu minut można z niej było oddać do 63 strzałów[2][3][6]. W porównaniu, dobrze wyszkolony żołnierz z muszkietem mógł oddać najwyżej do trzech strzałów na minutę[2].

Broń została zaprojektowana w dwóch wariantach, w jednym z nich strzelała standardowymi pociskami o przekroju okrągłym i miała służyć do użycia przeciw „cywilizowanemu” przeciwnikowi. W drugim wariancie – do użycia wyłącznie przeciwko „barbarzyńskim Turkom” – broń strzelała pociskami sześciennymi, które miały rzekomo powodować bardziej bolesne rany[1][2][3][7]. Pomysł używania sześciennych pocisków nie miał żadnych teoretycznych podstaw, a w samej kartaczownicy nie było możliwości zmiany lufy na lufę o kwadratowym przekroju[8].

Puckle podkreślał patriotyczne motywacje swojego wynalazku poprzez zdobienie bębnów amunicyjnych: znajdowały się na nich ryty króla Jerzego, wyobrażenia Biblii, Brytanii, a nawet patriotyczne kuplety[5] – na lufie kartaczownic wyryty był dwuwiersz „Broniąc króla Jerzego, twojego kraju i praw/Bronisz siebie i dzieło protestanckie”[b][7][9].

Historia[edytuj | edytuj kod]

James Puckle

Początkowo Puckle skonstruował tylko dwa egzemplarze kartaczownicy. Pierwszy z nich, eksperymentalny, był wykonany z żelaza bez żadnych ozdobników. Drugi, służący do prezentacji, był bardzo starannie wykończony, z mosiężnymi detalami. Oba egzemplarze zostały w późniejszym czasie zakupione przez księcia Buccleuch, Francisa Scotta[7].

Kartaczownica została po raz pierwszy zaprezentowana przez Puckle’a w 1717, ale nie zrobiła ona większego wrażenia na członkach English Board of Ordnance. Rok później, w 1718, Puckle opatentował swoją broń – część historyków uważa, że był to pierwszy przyznany patent na mechaniczną broń szybkostrzelną[6]. Patent („no. 418 of 1718”[5]) został przyznany „na przenośny karabin lub maszynę nazwaną Defence która strzela tak często i tak wiele pocisków i tak prędko może być ładowana, że praktycznie uniemożliwia zdobycie jakiegokolwiek statku w drodze abordażu”[c][4]; jak współcześnie skomentowano patent Puckle’a „było w nim więcej retorycznego zapału niż technicznej ścisłości”[d][10].

Po uzyskaniu patentu Puckle rozpoczął sprzedaż akcji na swój wynalazek (osiem funtów za akcję[e])[5][7]. Ówczesny satyryk wyśmiał religijny fanatyzm Puckle’a, jak i praktyczność jego wynalazku[f][8]:

To rzadki wynalazek do zniszczenia tłumów
Głupców w kraju, zamiast obcych wrogów
Nie bójcie się drodzy przyjaciele, ta straszna maszyna
Zrani tylko tych którzy w nią zainwestowali

Puckle demonstrował swoją broń publicznie jeszcze kilkakrotnie, między innymi w 1722, kiedy to pomimo gęstego deszczu wystrzelił z niej 63 naboje w siedem minut[6][7]. Ówczesne przekazy prasowe chwaliły wynalazek Puckle’a pod względem technicznym, opisując go jako „niemalże cudowny”[g], krytykowano jednak sprzedaż akcji w celu zebrania pieniędzy na jego konstrukcję[7].

Pomimo bardzo dobrych osiągów jak na ówczesne czasy broń ta nie przyjęła się, bo jej (jak i wcześniejszych tego typu konstrukcji) podstawową wadą był nieporęczny i niepewny zamek skałkowy[6].

Dwie kartaczownice tego typu zostały zakupione przez Johna Montagu na wyprawę, której zadaniem była kolonizacja Indii Zachodnich, lecz nie zachowały się żadne dokumenty wskazujące czy zostały one użyte bojowo[6][9].

Patent Colta[edytuj | edytuj kod]

W 1851, w czasie procesu o naruszenie praw patentowych jaki Samuel Colt (wynalazca colta) wytoczył firmie Massachusetts Arms Company sugerowano, że to nie Colt był wynalazcą rewolweru i to nie jemu należał się patent na ten system, ale Jamesowi Puckle’owi[3][11].

Egzemplarze muzealne[edytuj | edytuj kod]

Do czasów współczesnych przetrwały przynajmniej cztery egzemplarze wynalazku Puckle’a. Dwa z nich, jeden w wersji żelaznej („prototypowej”), drugi mosiężny (w wersji produkcyjnej) należą do muzeum w Boughton House, skąd zostały wypożyczone do zbrojowni Tower of London i muzeum Buckler's Hard Maritime Museum w Beaulieu[9].

Wersje mosiężne eksponowane są także w Tøjhusmuseum w Kopenhadze[9][12] i w Muzeum Wojskowym w Petersburgu[9].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W języku polskim kartaczownica jest zdefiniowana jako „wielolufowa broń palna”[13] i według tej definicji zaprojektowana przez Puckle’s broń nie należy do tej kategorii. Z konstrukcyjnego punktu widzenia można by ją także zakwalifikować jako rewolwer, ale rewolwer jest klasyfikowany jako broń ręczna lub działko rewolwerowe[14], ale wynalazek Puckle’a nie był bronią automatyczną. W języku angielskim broń ta jest określana wieloznacznym słowem gun.
  2. ↑ Defending King George Your Country and Lawes/Is Defending Yourself And Protestant Cause.
  3. ↑ „...a portable gun or machine called a Defence that discharges so often and so many bullets and can be so quickly loaded as renders next to impossible to carry any ship by boarding”. A Corvisier, J.Childs, A dictionary..., s. 249.
  4. ↑ „Patent [...] contains more rhetorical fervor than technical rigor”. T. Lee, Military technologies..., s. 238.
  5. ↑ Używając do porównania przeciętnych płac, wynosi to około 12 tys. funtów według współczesnych zarobków.
  6. ↑ A rare invention to Destroy the Crowd/Of Fools at home, instead of Foes abroad:/Fear not, my Friends, this Terrible Machine/They’re only Wounded that have Shares therein.
  7. ↑ A little short of marvelous.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g James H. Willbanks: Machine guns: an illustrated history of their impact. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, 2004, s. 154. ISBN 1-85109-480-6.
  2. ↑ a b c d e f g h i The Machine Gun 1718–1914. bbc.com.uk. [dostęp 2011-06-17]. (ang.).
  3. ↑ a b c d Samuel A. Southworth: U.S. Armed Forces Arsenal: A Guide To Modern Combat Hardware. Da Capo Press, 2004, s. 25–26. ISBN 0-306-81318-1.
  4. ↑ a b André. Corvisier, John Childs: A dictionary of military history and the art of war. Oxford ; Cambridge, Mass.: Blackwell, 1994, s. 249. ISBN 0-631-16848-6.
  5. ↑ a b c d W.Y. Carman: A history of firearms. From earliest times to 1914. Mineola, N.Y.: Dover Publications, 2004, s. 80. ISBN 0-486-43390-0.
  6. ↑ a b c d e f James H. Willbanks: Machine guns: an illustrated history of their impact. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, 2004, s. 23. ISBN 1-85109-480-6.
  7. ↑ a b c d e f Charles Ffoulkes: The Gun-Founders of England: With a list of English and Continental Gun-Founders from the XIV to the XIX centuries. Cambridge University Press, 2011, s. 32–34. ISBN 0-521-17064-8.
  8. ↑ a b John Ellis: The social history of the machine gun. New York, NY: Arno Press, 1981, s. 13–14. ISBN 0-405-14209-9.
  9. ↑ a b c d e Quick-firing revolver gun. boughtonhouse.org.uk. [dostęp 2011-06-18]. (ang.).
  10. ↑ T.-W (Tae-Woo) Lee: Military technologies of the world. Westport, Conn.: Praeger Security International, 2009, s. 238. ISBN 0-275-99537-2.
  11. ↑ W.Y. Carman: A history of firearms. From earliest times to 1914. Mineola, N.Y.: Dover Publications, 2004, s. 82. ISBN 0-486-43390-0.
  12. ↑ REVOLVERKANON EFTER JAMES PUCKLES PATENT 1718. ww.thm.dk, 2010-10-18. [dostęp 2011-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-04)]. (duń.).
  13. ↑ kartaczownica – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  14. ↑ rewolwer, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2011-06-18].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kartaczownica_Puckle%27a&oldid=71102878”