Kasztan jadalny

Kasztan jadalny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	kasztan
Gatunek	kasztan jadalny
	Nazwa systematyczna
	Castanea sativa Mill.; Gard.Dict.ed.8, 1768
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	; Prawdopodobny naturalny zasięg pierwotny Introdukowany i zadomowiony
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kasztan jadalny (Castanea sativa Mill.) – gatunek rośliny z rodziny bukowatych (Fagaceae).

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Kiedyś gatunek występujący tylko na południe od Alp, rozpowszechniony przez Rzymian w Europie Zachodniej i Słowacji^[4]. Obecnie rozpowszechniony w basenie Morza Śródziemnego, Azji Mniejszej i na Kaukazie.

Pokrój

Liść

Kotki męskie

Owoc

Przekrój przez pień

W Polsce kasztan jadalny rośnie głównie na Pomorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku. Lokalnie występować mogą populacje zadomowione, znajdujące się poza uprawą^[5]. Gatunek ma status zadomowionego antropofita (kenofita)^[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Drzewo wysokości do 35 m, o pniu pokrytym brunatną, głęboko spękaną korowiną. Korona gęsta, kulista. Młode pędy delikatnie omszone, później nagie, o wzroście sympodialnym.
Pąki: Młode omszone, okryte 2–4 skrętoległymi łuskami. Brak pąków szczytowych (sympodium).
Liście: Ustawione w dwóch prostnicach, młode pod spodem delikatnie omszone, potem nagie, sztywne. Blaszka liściowa piłkowana o ilości nerwów równej ilości ząbków. Liść długości 10–25 cm podłużnie lancetowaty, o nasadzie szerokoklinowatej. Ogonek do 3 cm.
Kwiaty: Kwiaty męskie żółte, zebrane w stojące kwiatostany (kotki) do 35 cm, kwiaty żeńskie nieliczne, zebrane u podstawy. Kwitnie w czerwcu–lipcu.
Owoce: Orzechy. Okrywa owocowa zielona kupula, pokryta gęstymi, ostrymi kolcami, pękająca 3–4 klapami, zawierająca 2 lub 3 nasiona. Orzech pokryty jest cienką, brązową, błyszczącą skórką z wyraźnie zachowanymi na szczycie zeschniętymi resztkami szyjek słupka. Dojrzewają w październiku–listopadzie. Często nazywany maronem^[7].
Nasiona: Bezbielmowe (rezerwuarem węglowodanów są liścienie zarodka).

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Świeże kasztany jadane są na surowo, wyschnięte spożywane są po upieczeniu oraz konserwowane jako kompoty. Na Węgrzech i Słowacji przetarta masa kasztanowa (węg. gesztenye püré, słow. gaštanové pyré), świeża albo mrożona, przeznaczona jest do bezpośredniego spożycia lub używana jako dodatek do wyrobów cukierniczych (wypieków, deserów), mięs. W Niemczech jada się chętnie zupę kasztanową.

Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

Kasztan jadalny symbolizuje mądrą przezorność^[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-05] (ang.).
↑ Castanea sativa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ Tamara Reháčková: Cudzokrajné druhy drevín v historických parkoch Bratislavy. Bratislava: Cicero, 2009. ISBN 978-80-969678-6-5. (słow.).
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 122. ISBN 83-7129-141-8.
↑ Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-05] (ang.).

[iucn-3] Castanea sativa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[4] Tamara Reháčková: Cudzokrajné druhy drevín v historických parkoch Bratislavy. Bratislava: Cicero, 2009. ISBN 978-80-969678-6-5. (słow.).

[Obce2012-5] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[7] Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 122. ISBN 83-7129-141-8.

[Leksykon_symboli_(ISBN_83-85344-23-3)-8] Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]