Katastrofa lotnicza na Okęciu (1980)

Katastrofa lotu PLL LOT 007

Ił-62, który uległ katastrofie (nr rej. SP-LAA). Zdjęcie wykonano na lotnisku w Nowym Jorku w styczniu 1979 roku
Państwo	Polska
Miejsce	fort VI Twierdzy Warszawa
Data	14 marca 1980
Godzina	11:15 czasu lokalnego
Rodzaj	zderzenie z ziemią
Przyczyna	awaria silników i utrata możliwości sterowania samolotu
Ofiary	87 osób
Ranni	0 osób
Ocaleni	0 osób
Statek powietrzny
Typ	Iljuszyn Ił-62
Nazwa	Mikołaj Kopernik
Użytkownik	Polskie Linie Lotnicze LOT
Numer	SP-LAA
Start	Nowy Jork
Cel lotu	Warszawa
Numer lotu	007
Pasażerowie	77 osób
Załoga	10 osób
Ofiary	87 osób
Ranni	0 osób
Położenie na mapie Warszawy miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Polski w latach 1975–1991 miejsce zdarzenia
Położenie na mapie województwa mazowieckiego miejsce zdarzenia
52°11′07,4″N 20°56′41,8″E

Fort „Okęcie”, miejsce katastrofy

Pomnik w miejscu katastrofy

Katastrofa lotu PLL LOT 007 − katastrofa lotnicza, która miała miejsce w piątek 14 marca 1980 o godzinie 11:15 w pobliżu warszawskiego lotniska Okęcie. Rozbił się lecący z Nowego Jorku samolot Polskich Linii Lotniczych LOT Ił-62 „Mikołaj Kopernik”. Zginęło 77 pasażerów (w tym m.in. Anna Jantar) i 10 członków załogi.

Przebieg wypadku

Pilotowany przez kapitana Tomasza Smolicza samolot przyleciał do Nowego Jorku 13 marca 1980. W drogę powrotną do Polski z USA miał wystartować około godziny 19:00 czasu lokalnego. Intensywna śnieżyca i spowodowana nią konieczność oczyszczenia samolotu oraz pasa startowego spowodowały opóźnienie. Start nastąpił o godzinie 21:18. Po locie, który przebiegał bez zakłóceń, następnego dnia około 11:12 czasu w Polsce, samolot pilotowany przez kapitana Pawła Lipowczana i pierwszego oficera Tadeusza Łochockiego podchodził do lądowania na lotnisku Okęcie na kierunku 15.

Na około minutę przed planowanym lądowaniem załoga zgłosiła wieży kontroli lotów, iż nie zaświecił się wskaźnik wysunięcia podwozia. Tego typu awarie zdarzały się w samolotach produkcji radzieckiej. Na ogół wynikały z przepalonego bezpiecznika bądź żarówki. W takim przypadku załoga przelatywała nad lotniskiem i powtarzała podejście do lądowania. W tym czasie mechanik pokładowy sprawdzał właściwe obwody, bądź ktoś z obsługi lotniska przez lornetkę obserwował i potwierdzał drogą radiową fakt wysunięcia się podwozia. Załoga zdecydowała się na pierwszy manewr.

Kontroler lotów wydał polecenie przejścia samolotu z pułapu 250 na 650 metrów. Gdy na polecenie dowódcy mechanik pokładowy zwiększył moc silników, pękł wał turbiny niskiego ciśnienia silnika nr 2, a turbina obracająca się swobodnie w strudze gazów rozpędziła się do prędkości powodującej jej wybuchowe rozerwanie na trzy części, całkowicie niszcząc silnik nr 2. Odłamki silnika rozleciały się na wszystkie strony, uszkadzając silnik nr 1, przebijając kadłub, co spowodowało zniszczenie układów sterowniczych, zasilania czarnej skrzynki i rejestratora kokpitu, oraz uszkodzenie silnika nr 3. W rezultacie przestały całkowicie działać silniki 2 i 3, uszkodzenie wykazywał silnik nr 1, utracono możliwość sterowania samolotem, a ostatnich 26 sekund lotu nie udało się zarejestrować.

Po 26 sekundach praktycznie całkowicie bezwładnego opadania, samolot ściął prawym skrzydłem drzewo i uderzył w powierzchnię pokrytej lodem fosy, okalającej fort „Okęcie” Twierdzy Warszawa. Pilotowi, zmieniającemu kierunek spadania samolotu jedynie wychyleniem lotek na skrzydłach, udało się ominąć budynki zakładu poprawczego dla nieletnich. Samolot w zderzeniu z ziemią rozpadł się na wiele części. Do wydobycia ich niezbędne okazało się częściowe wypompowanie wody z fosy.

Ciało kapitana Lipowczana znaleziono na ulicy wśród budynków mieszkalnych. Ciała pozostałych ofiar leżały rozrzucone wśród szczątków samolotu.

Śledztwo

Po katastrofie „Kopernika” powołano komisję, która miała wyjaśnić przyczyny największej wówczas katastrofy lotniczej w Polsce. Jej przewodniczącym został wicepremier Tadeusz Wrzaszczyk.

Prezydium Rady Narodowej miasta Warszawy ogłosiło żałobę w stolicy w dniach 15 i 16 marca 1980.

Fragment raportu końcowego tej komisji:

W końcowej fazie lotu, podczas podejścia samolotu do lądowania nastąpiło zniszczenie turbiny lewego, wewnętrznego silnika na skutek niekorzystnego i przypadkowego zbiegu okoliczności i ukrytych wad materiałowo-technologicznych, które doprowadziły do przedwczesnego zmęczenia wału silnika. Częściami zniszczonej turbiny zostały uszkodzone dwa inne silniki i układy sterowania samolotem: ster wysokości i kierunku.(…)

Oficjalny komunikat podawał, iż przyczyną pęknięcia były wady materiałowe i technologiczne wału silnika nr 2. W wyniku oględzin części zniszczonego samolotu ustalono, że powodem była wada konstrukcyjno-wykonawcza wału silnika, który zawierał tzw. karb będący powodem spiętrzenia naprężeń i zmęczenia materiału, w efekcie czego nastąpiło pęknięcie wału silnika. Silnik ten (2) wykazywał zwiększone poziomy drgań podczas pracy, pomimo tego był nadal eksploatowany.

Ustalenia komisji wysłano do Związku Radzieckiego. Rosjanie odrzucili jednak raport komisji jako niewiarygodny. Twierdzili, że pęknięcie wału silnika było skutkiem katastrofy, nie zaś jej przyczyną. Dopiero po późniejszej o siedem lat tragedii lotu nr 5055, spowodowanej pęknięciem wału silnika (w tym przypadku powodem nie był karb, a zatarcie łożyska podpory pośredniej wału), Rosjanie bardzo niechętnie zaakceptowali ustalenia komisji.

W 2010 Newsweek opublikował informacje z IPN-u, że do katastrofy przyczyniła się również polityka Polskich Linii Lotniczych LOT. Było to połączeniem awaryjności silników NK-8 − psuły się już po 2 tys. godzin lotu, przy dopuszczalnym resursie 5 tys. godzin − i oszczędnościach wdrożonych przez przewoźnika pod koniec lat 70. W konsekwencji, część eksploatowanych silników w samolotach Ił-62 miała przekroczony resurs − w tym gronie znalazły się trzy z czterech zainstalowanych w SP-LAA.

Ofiary

Groby członków załogi samolotu Ił-62 Mikołaj Kopernik na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Zbiorowy grób ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu na Cmentarzu Komunalnym Północnym na Wólce Węglowej w Warszawie

Pomnik członków załogi samolotu znajdujący się przy ul. Pawła Lipowczana na rogu ul. Materii

W katastrofie zginęli m.in. polska piosenkarka Anna Jantar, amerykański etnomuzykolog Alan Parkhurst Merriam, 22 członków amatorskiej reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych oraz sześcioro studentów z warszawskich uczelni, wracających z obrad Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Nauk Ekonomicznych i Handlowych (AIESEC).

Członkowie załogi

1. Paweł Lipowczan (kapitan)
2. Tadeusz Łochocki (II pilot)
3. Jan Łubniewski (mechanik pokładowy)
4. Konstanty Chorzewski (nawigator)
5. Stefan Wąsiewicz (radiotelegrafista)
6. Alicja Duryasz (szefowa pokładu)
7. Alicja Mormol-Dudlej
8. Elżbieta Grabowska
9. Krystyna Krawczyk
10. Joanna Podstolska

Polscy pasażerowie

1. Tomasz Myszkiewicz – Warta, woj. sieradzkie,
2. Henryka Łęczycka – Warszawa,
3. Krystyna Sobala – Elbląg,
4. Henryk Szulc – Warszawa,
5. Mieczysław Szerenos – Pisz,
6. Edmund Ropelewski – Warszawa,
7. Kazimierz Rospondek – Katowice,
8. Grażyna Szafarkiewicz-Węglińska – Warszawa,
9. Jan Podpora – Warszawa,
10. Józef Pałka – Krzeszowice,
11. Monika Peliksza – Dąbrowa Białostocka,
12. Julian Nowacki – Tarnów,
13. Leon Piasecki – Toruń,
14. Stanisława Pieta – Zarzecze,
15. Zofia Wiśniewska – Tarnów,
16. Józefa Wardein – Kłodzko,
17. Wirginia Wesołowska – Łeba,
18. Jerzy Witkowski – Gdańsk,
19. Ewa Wojciechowska – Warszawa,
20. Zbigniew Wilanowski – Szczecin,
21. Czesław Żadziłko – Suchowola Augustowska,
22. Wojciech Dytry – Warszawa,
23. Andrzej Chwedoruk – Różanka,
24. Janusz Baranowski – Gliwice,
25. Krzysztof Gajda – Warszawa,
26. Bolesław Flis – Toruń,
27. Leszek Dwojakowski – Warszawa,
28. Maria Janczyn – Olsztyn,
29. Janina Gilewska – Płońsk,
30. Jerzy Gac – Ząbki,
31. Janina Kokoszczyńska – Warszawa,
32. Ireneusz Kosiorski – Warszawa,
33. Wacław Jakimiec – Warszawa,
34. Anna Jantar-Kukulska – Warszawa,
35. Władysława Kotula – Biała koło Tyczyna,
36. Mirosław Konopka – Sulejówek,
37. Krystyna Niemiro – zamieszkała w USA,
38. Edward Wojciechowski – zamieszkały w USA,
39. Krystyna Wicińska vel Nicińska – zamieszkała w USA
40. Jakub Bieda − Oława

Pasażerowie z innych państw

1. Egon Schilling – Niemiecka Republika Demokratyczna,
2. Hans-Georg Drude – Niemiecka Republika Demokratyczna,
3. M. Kurtz – Niemiecka Republika Demokratyczna,
4. William Noonan – Stany Zjednoczone,
5. Virginia Noonan – Stany Zjednoczone,
6. Alan Parkhurst Merriam – Stany Zjednoczone,
7. Józef Bochniak – Stany Zjednoczone,
8. Maria Sutkowska – Stany Zjednoczone,
9. Victor Pilcek vel Pilcer – Stany Zjednoczone,
10. Janine Pilcek vel Pilcer – Stany Zjednoczone,
11. Barbara Misiaszek – Stany Zjednoczone,
12. Pietrowska – Związek Radziecki,
13. Pietrowska – Związek Radziecki,
14. Andriej Pietrowskij – Związek Radziecki,
15. Wiktor Pietrowskij – Związek Radziecki,

Członkowie reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych

1. Kelvin D. Anderson
2. Joseph Bland,
3. Walter Harris,
4. Tom Johnson,
5. Andre McCoy,
6. Paul Palomino,
7. Byron Payton,
8. George Pimenthal,
9. Richard Robinson,
10. Yrenio “Junior” Robles,
11. David Rodriguez,
12. Lemuel Steeples,
13. Jerome Stewart,
14. Ray Wesson,
15. Dolores Wesson,
16. Lonnie Young,
17. Bernard Callahan,
18. Gary Clayton,
19. Byron Lindsey,
20. Radison John,
21. Steve Smigiel,
22. Elliot Chavis.

30 marca 1980 na lotnisku Okęcie odbyło się uroczyste pożegnanie ofiar katastrofy – członków reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych.

Większość ciał była przecięta w pół, gdyż w chwili katastrofy pasażerowie mieli zapięte pasy bezpieczeństwa.

Państwo Pasażerowie Załoga Razem Polska 42 10 52 Stany Zjednoczone 28 – 28 Związek Radziecki 4 – 4 Niemiecka Republika Demokratyczna 3 – 3 Razem 77 10 87

Upamiętnienie

W miejscu katastrofy znajduje się pomnik. W 1991 imieniem kapitana Pawła Lipowczana nazwano ulicę na warszawskim Okęciu (dawniej Rozwojowa przy kinie Lotnik), przecznicę al. Krakowskiej.

Na terenie klubu sportowego Skra Warszawa postawiono pomnik, poświęcony sportowcom, którzy zginęli w katastrofie. Monument w połowie 2013 roku został przeniesiony w pobliże Centrum Olimpijskiego w Warszawie.

W 2017 u zbiegu ulic Pawła Lipowczana i Materii odsłonięto pomnik załogi samolotu.

Filmy dokumentalne

• Powstały co najmniej dwa filmy dokumentalne o tej katastrofie:
  • cykl Czarny serial, odc. Kopernik; TVP, 2000;
  • cykl Historie lotnicze, odc. 26 Sekund. Tragedia Kopernika; Discovery TVN Historia, 2008.

Bibliografia

• Tomasz Smolicz: Lima, Oskar... Kraków-Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132–138. ISBN 83-08-01407-0.
• Dariusz Burliński: Katastrofy lotnicze Tajemnice wypadków polskich samolotów. Warszawa: Ringier Axel Springer, 2014, s. 42–55. ISBN 978-83-7813-624-8.
• Kazimierz Kunicki, Tomasz Ławecki: Kronika PRL 1944-1989 tom 6. Katastrofy i klęski żywiołowe. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Bellona, 2015, s. 34–48. ISBN 978-83-11-13724-0.
• Komunikat PLL „Lot”. Lista pasażerów – ofiar katastrofy lotniczej. „Nowiny”, s. 2, nr 60 z 15–16 marca 1980. 

Linki zewnętrzne

• Opis na stronie Aviation Safety Network (ang.)
• Pełna lista ofiar katastrofy. portal.okecie.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Katastrofa samolotu IŁ-62 SP-LAA Mikołaj Kopernik. 14.03.1980r.
• Rocznica Katastrofy w Lesie Kabackim. Dlaczego w PRL-u igrano ze śmiercią?