Kazimierz Dolny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Kazimierz nad Wisłą)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Kazimierz Dolny
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Widok z Góry Trzech Krzyży
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  lubelskie
Powiat puławski
Gmina Kazimierz Dolny
Prawa miejskie XIV wiek – 1869, ponownie od 1927
Burmistrz Artur Pomianowski
Powierzchnia 30,44 km²
Wysokość 125 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
2530[1]
83,1 os./km²
Strefa numeracyjna (+48) 81
Kod pocztowy 24-120
Tablice rejestracyjne LPU
Położenie na mapie gminy Kazimierz Dolny
Mapa lokalizacyjna gminy Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa lokalizacyjna województwa lubelskiego
Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny
Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa lokalizacyjna powiatu puławskiego
Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny
Ziemia51°19′19,45″N 21°56′44,69″E/51,322069 21,945747
TERC (TERYT) 0614044
SIMC 0955905
Urząd miejski
ul. Senatorska 5
24-120 Kazimierz Dolny
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Zimowa panorama Kazimierza Dolnego z Góry Trzech Krzyży.

Kazimierz Dolny (jid. ‏קוזמער‎ Kuzmer lub ‏קוזמיר‎ Kuzmir[2]; Kazimierz nad Wisłą) – miasto w Polsce w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, nad Wisłą, w Małopolskim Przełomie Wisły, w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Jest siedzibą władz miejsko-wiejskiej gminy Kazimierz Dolny. Część trójkąta turystycznego: Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów[3]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4] w starostwie kazimierskim województwa lubelskiego w 1786 roku[5]. Kazimierz Dolny uzyskał prawo składu w 1335 roku[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa lubelskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Kazimierz Dolny liczył 2530 mieszkańców[1]. Miasto jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[7]. W Kazimierzu znajduje się port jachtowy z polem namiotowym[8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki osady sięgają XI wieku. Na jednym ze wzgórz istniała osada zwana Wietrzną Górą, należąca do zakonu benedyktynów. W 1181 roku Kazimierz Sprawiedliwy przekazał osadę norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca. Norbertanki zmieniły nazwę osady na Kazimierz (imię darczyńcy). Nazwa została odnotowana w kronikach po raz pierwszy w 1249 roku, a przymiotnik „Dolny” został dodany w latach późniejszych, w celu odróżnienia osady od leżącego w górnym biegu rzeki Kazimierza, założonego pod Krakowem. Po około 150 latach osada i okoliczne wsie stały się dobrami korony. Władysław Łokietek w 1325 r. ufundował kościół parafialny.

Ruiny zamku w Kazimierzu
Kamienica Celejowska

Założenie miasta oraz budowę zamku obronnego legenda przypisuje Kazimierzowi Wielkiemu. Prawa miejskie zostały przyznane w pierwszej połowie XIV w. W 1406 r. Władysław Jagiełło dokonał lokacji miasta na prawach magdeburskich. Wytyczono rynek, ulice, wyznaczono działki pod budowę. Jedynie północną część rynku pozostawiono bez zabudowy. Dzięki temu rynek otwarty jest na farę i zamek. W 1501 r. Kazimierz Dolny został siedzibą starostwa. Zygmunt I Stary, zadłużony u Mikołaja Firleja, nadał w 1519 r. jemu i jego synowi Piotrowi dożywotni urząd starosty kazimierzowskiego. Kazimierz pozostawał we władaniu rodu Firlejów do 1644 r. W tym czasie przebudowany został zamek. Po pożarach w latach 1561 i 1585 spichlerze i domy mieszkalne zostały odbudowane przy wykorzystaniu skał wapiennych z okolicznych wzgórz. Firlejowie dbali także o uprzywilejowanie miasta w handlu zbożem spławianym Wisłą do Gdańska, który już wcześniej (od XVI do XVII w.) przyczyniał się do rozwoju miasta. Na handlu zbożem wyrosły kupieckie rody Przybyłów, Czarnotów, Celejów (przybyłych z Włoch). W 1628 r. na Wietrznej Górze osiedlili się franciszkanie, pobudowali klasztor i rozbudowali istniejący (od 1585) kościół.

Złoty wiek Kazimierza skończył się w lutym 1656 r. wraz ze spaleniem miasta i zamku przez wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa. Powtarzające się przemarsze wojsk i późniejsza zaraza przyczyniły się do upadku miasta. W 1677 r. Jan III Sobieski wydał dekret pozwalający osiedlać się kupcom ormiańskim, greckim i żydowskim. Ożywienie gospodarcze nie trwało jednak długo. Kolejne wojny polsko-szwedzkie ponownie spustoszyły miasto. Spadło także zapotrzebowanie w Europie na polskie zboże. Kupcy próbowali rozwijać handel drewnem i przemysł szkutniczy. Jednak nie były to zyski podobne do tych osiąganych na handlu zbożem. Późniejsze rozbiory odcięły Kazimierz od rynków zbytu.

Rynek w Kazimierzu w 1899 roku – akwarela, Stanisław Masłowski

18 marca 1831 roku rozegrała się bitwa pod Kazimierzem Dolnym – jedna z bitew powstania listopadowego.

W 1869 roku Kazimierz Dolny utracił prawa miejskie, w końcu XIX w. stał się miejscowością wypoczynkową. W okolicznych wąwozach zaczęły powstawać wille i pensjonaty dla letników, przede wszystkim z Lublina i Warszawy.

31 października 1927 roku miejscowość odzyskała prawa miejskie[9].

W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej[10]. Znalazło się w nim ok. 2 tys. osób[10]. W marcu 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta w Opolu Lubelskim[10].

Miasto zostało zajęte w lipcu 1944 roku przez oddziały 69 armii i 7 samodzielnego korpusu kawalerii gwardii 1. Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[11].

Kazimierz został odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej w znacznej mierze dzięki staraniom Karola Sicińskiego, któremu to zadanie powierzył ówczesny minister kultury. Dzisiaj Kazimierz Dolny stanowi zespół urbanistyczno-krajobrazowy, w którym został zachowany historyczny układ ośrodka handlu położonego na szlaku wiślanym.

27 kwietnia 1979 roku (na podstawie projektu Zakładu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie) został utworzony Kazimierski Park Krajobrazowy.

8 września 1994 roku kazimierski zespół zabytkowy został uznany za pomnik historii zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsy[12].

W Kazimierzu w latach 90. XX wieku zawiązano drużynę piłkarską Orły Kazimierz z boiskiem w Bochotnicy. Od 2007 roku w Kazimierzu odbywa się Festiwal Filmu i Sztuki „Dwa Brzegi”.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja
Kościół św. Anny
Spichlerz Feuersteina

Kazimierz Dolny, chociaż jest niewielkim miastem, to – dzięki swej bogatej historii – obfituje w liczne interesujące zabytki architektury zarówno sakralnej, jak i świeckiej[13][14]:

  • kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja – zbudowany w latach 1586–1589
    • organy w modrzewiowej oprawie z 1620 r. (jedne z najstarszych w Polsce)
    • renesansowe popiersie Mikołaja Przybyły
    • stalle z 1 poł. XVII wieku
    • chrzcielnica (warsztat Santi Gucciego)
    • ołtarz główny w stylu barokowym
    • ambona z 1615 r. z rokokowym zwieńczeniem
  • kościół św. Anny z 1671 r. i szpital św. Ducha dla ubogich z manierystycznym szczytem z 1635 r.
  • kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny z 1589 r. i klasztor Reformatów z lat 1638–1668. Zespół otacza mur z 1 połowy XVIII w.
  • zamek w Kazimierzu Dolnym – ruiny z wieku XIV – XVI w.
  • wieża obronna (stołp) z 2 poł. XIII lub XIV w.
  • kamienice Przybyłów, w Rynku, o manierystycznym wystroju z ok. 1615 należące do braci Przybyłów:
  • kamienica Gdańska (przy rynku) z 1795 r. w stylu barokowym
  • kamienica Biała (przy ul. Senatorskiej)
  • kamienica Celejowska (przy ul. Senatorskiej), przebudowana przed 1630 r. przez Bartłomieja Celeja, dziś mieści się w niej oddział Muzeum Nadwiślańskiego
  • spichlerze[16][17]
    • Spichlerz „Pod Żurawiem” z 2 poł. XVII w., ul. Puławska 100 (hotel TP Edukacja i Wypoczynek), numer w rejestrze zabytków: A/836 z 27.02.1984. Wyremontowany w latach 1988–1993 z przeznaczeniem na hotel według projektu Tadeusza Augustynka[18].
    • Spichlerz „Król Kazimierz” (dawniej Przetwórnia Owoców) z 2 poł. XVII w., ul. Puławska 70 (hotel)
    • Spichlerz Pielaka z XVII w., ul. Puławska 66 (w ruinie)
    • Spichlerz „Pod Wianuszkami” z lat 80. XVII w. przy ul. Puławskiej 64 (schronisko młodzieżowe), nr w rejestrze zabytków: A/209 z 14.02.1967
    • Spichlerz Nowakowskiego z 2 poł. XVI lub XVII w. przy ul. Puławskiej 5
    • Spichlerz „Bliźniak” z pocz. XVII w. przy ul. Puławskiej 46. Dawniej nad kanałem portowym obok bliźniaczego budynku. Nr w rejestrze zabytków: A/210 z 14.02.1967
    • Spichlerz Feuersteina (Krzysztofa Przybyły) z XVI w. z późnorenesansowym szczytem, ul. Puławska 40
    • Spichlerz Ulanowskich (Mikołaja Przybyły) z 1591 r., ul. Puławska 34 (Muzeum Przyrodnicze)
    • Spichlerz przy ul. Tyszkiewicza 18 (pod tynkiem zachowała się dekoracja sgraffitowa)
    • Spichlerz Kobiałki z 1636 r., ul. Krakowska 61 (obecnie hotel PTTK)
    • Spichlerz przy ul. Krakowskiej 63 z 1 poł. XVII w. (w ruinie)
  • synagoga w Kazimierzu Dolnym
  • jatki drewniane z początku XIX wieku na Małym Rynku
  • kapliczka z Chrystusem Frasobliwym z 1588 r. przy tzw. Bramie Lubelskiej
  • Stara Łaźnia (obecnie hotel „Perła Kazimierza”) z 1921 r. proj. Jan Witkiewicz Koszczyc
  • Ruiny willi Stanisława Szukalskiego z 1910 r. proj. inż. Jana Albrychta na Albrechtówce (Albrychtówce)
  • drewniane domy z XVIII i XIX w.

 

  • Rynek w Kazimierzu

  • Rynek z kościołem farnym

  • Rynek w Kazimierzu

  • Studnia na rynku w Kazimierzu

Zabytki nieistniejące:

  • spichlerz „Pod Bożą Męką” (zwany też Pod Figurą) z 1624 r. wzniesiono dla kupca Wawrzyńca Górskiego według projektu Adama Tarnawskiego z Kraśnika. Zburzony został pomiędzy latami 1940–1944. Znajdował się przy końcu ul. Krakowskiej przy willi Mysłowskich[19]
  • spichlerz z dziedzińcem przy ul. Puławskiej. Obecnie w jego miejscu znajduje się wodomistrzówka[19]
  • spichlerz Pod Jeleniem[20]
  • spichlerz Pod Skorupiany[20]
  • spichlerz „Bliźniak II”, ul. Puławska 46[19]
  • dwa spichlerze z XVII w. pomiędzy spichlerzem Kobiałki i spichlerzem przy ul. Krakowskiej 63, rozebrane przez K.T. Ulanowskiego w latach 1959–1965[19]
  • Dom Błaszczyńskiego przy ul. Podzamcze, spłonął w 1917 r.[20]
  • Kamienica Kwasków (tzw. Faktoria angielska) przy ul. Krakowskie Przedmieście 22. Był to spichlerz z przylegającym mieszkaniem[20].
  • Dom Dziwisza, ulica Krakowska 4[20]
Panorama Kazimierza Dolnego i Małopolskiego Przełomu Wisły z Góry Trzech Krzyży
Panorama Kazimierza Dolnego i Małopolskiego Przełomu Wisły z Góry Trzech Krzyży
Panorama miasta nocą
Panorama miasta nocą

Części miasta[edytuj | edytuj kod]

Albrechtówka, Cholewianka, Dąbrówka, Doły, Doły Wylęgowskie, Góry Drugie, Góry Pierwsze, Góry Trzecie, Helenówka, Jeziorszczyzna, Las Miejski, Mięćmierz, Nowy Las, Okale, Wylągi.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Spichlerz Ulanowskich (Mikołaja Przybyły), obecnie Muzeum Przyrodnicze w Kazimierzu
Jeden z licznych w okolicy wąwozów lessowych – Wąwóz Korzeniowy Dół w Kazimierskim Parku Krajobrazowym
  • Ścieżka edukacyjna zielona.svg ścieżka dydaktyczna „Norowy Dół”[21]
  1. Muzeum przyrodnicze (spichlerz Przybyłów, następnie Ulanowskich)
  2. Spichlerze z XVI i XVII w.
  3. Stożek napływowy u wylotu Norowego Wąwozu
  4. „Norowy Dół” – efekt budowy drogi w lessie bez zabezpieczeń przed erozją wodną
  5. Osuwisko na zboczu wąwozu
  6. Odsłonięcie skał podłoża kredowego i trzeciorzędu
  7. Kotły sufozyjne – wynik erozji wód podziemnych w lessie
  8. Panorama Płaskowyżu Nałęczowskiego i Równiny Radomskiej
  9. Panorama Małopolskiego Przełomu Wisły
  10. Odsłonięcia lessu w ścianie wąwozu
  11. Stanowisko powojnika pnącego (gatunek śródziemnomorski)
  12. Ruiny baszty i zamku
  13. Wieś Męćmierz

Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Filmy realizowane w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W 2008 miasto liczyło 3485 mieszkańców[29].

  • Piramida wieku mieszkańców Kazimierza Dolnego w 2014 roku[30].


Piramida wieku Kazimierz Dolny.png

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  2. ↑ Yiddishland: Countries, Cities, Towns, Rivers (ang. • jid.). YIVO Institute for Jewish Research. [dostęp 2018-01-02].
  3. ↑ Trójkąt turystyczny Puławy – Kazimierz – Nałęczów na stronie Starostwa Powiatowego w Puławach.
  4. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
  5. ↑ Karol de Perthées, Mappa szczegulna woiewodztwa lubelskiego 1786.
  6. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 135.
  7. ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06].
  8. ↑ Przebudowa portu jachtowego w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Navimor Invest. [dostęp 13 maja 2014].
  9. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 października 1927 r. o zaliczeniu osady Kazimierz Dolny w powiecie puławskim, województwie lubelskiem, w poczet miast i włączeniu do nowo utworzonego miasta niektórych sąsiednich miejscowości (Dz.U. z 1927 r. nr 94, poz. 840).
  10. ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 223. ISBN 83-01-00065-1.
  11. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, s. 425.
  12. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  13. ↑ Maciej Masłowski: Kazimierz Dolny, "Ziemia", Warszawa 1927, nr 19
  14. ↑ Maciej Masłowski: Architektura świecka Kazimierza Dolnego, "Ziemia", Warszawa 1927, nr 20
  15. ↑ Kalendarium życia Józefa Gosławskiego. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 62. ISBN 978-83-62248-00-1.
  16. ↑ K. Siciński, Spichrze w Kazimierzu nad Wisłą, „Ochrona Zabytków”, II – III, 1950, s. 134–146.
  17. ↑ W dół Wisły: spichlerze, e-Kazimierz [dostęp 2012-06-20] (pol.).
  18. ↑ Spichlerz Pod Żurawiem, kazimierzdolny.pl [dostęp 2012-06-20] (pol.).
  19. ↑ a b c d Jerzy Żurawski, Spichlerze Zbożowe Kazimierza Dolnego, TONZ, 1998.
  20. ↑ a b c d e Wacław Husarski, Kazimierz Dolny, Warszawa 1957.
  21. ↑ Górami i Norowym Dołem – Kazimierz Dolny (pol.). [dostęp 2011-10-10].
  22. ↑ Szklarska Poręba – Kazimierz Dolny – Oficjalna Strona Miasta Kazimierz Dolny. www.kazimierz-dolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  23. ↑ Hortobagy – Kazimierz Dolny – Oficjalna Strona Miasta Kazimierz Dolny. www.kazimierz-dolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  24. ↑ Miasta partnerskie – Hortobagy, Miasta partnerskie – Hortobagy. Kazimierz Dolny. Kazimierz Dolny ::: Informacje o mieście weekend, kwatery, hotele, pensjonaty. www.kazimierzdolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  25. ↑ Miasta partnerskie – Staufen, Miasta partnerskie – Staufen. Kazimierz Dolny. Kazimierz Dolny ::: Informacje o mieście weekend, kwatery, hotele, pensjonaty. www.kazimierzdolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  26. ↑ Staufen – Kazimierz Dolny – Oficjalna Strona Miasta Kazimierz Dolny. www.kazimierz-dolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  27. ↑ Miasta partnerskie – Worpswede, Miasta partnerskie – Worpswede. Kazimierz Dolny. Kazimierz Dolny ::: Informacje o mieście weekend, kwatery, hotele, pensjonaty. www.kazimierzdolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  28. ↑ Berlin – Steglitz – Zehlendorf – Kazimierz Dolny – Oficjalna Strona Miasta Kazimierz Dolny. www.kazimierz-dolny.pl. [dostęp 2015-10-23].
  29. ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.), „{{{czasopismo}}}”, GUS, Departament Badań Statystycznych, Główny Urząd Statystyczny, 2009, ISSN 1734-6118 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29] (pol.).czasopismo
  30. ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Kazimierz_Dolny, w oparciu o dane GUS.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

p • d • e
Gmina Kazimierz Dolny
Miasta Herb gminy
Dzielnice i osiedla
  • Albrechtówka
  • Cholewianka
  • Dąbrówka
  • Doły
  • Doły Wylęgowskie
  • Góry Drugie
  • Góry Pierwsze
  • Góry Trzecie
  • Helenówka
  • Jeziorszczyzna
  • Las Miejski
  • Mięćmierz
  • Nowy Las
  • Okale
  • Wylągi
Wsie
Części miejscowości
  • Granica
  • Josiniec
  • Kolonia Zbędowice
p • d • e
Miasta województwa lubelskiego
Miasta powiatowe
Miasta powiatów grodzkich
Miasta powiatów ziemskich
Herb województwa lubelskiego
Miasta gminne
p • d • e
Powiat puławski
Miasta Herb powiatu puławskiego
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie
p • d • e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem, (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta, (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta, (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kazimierz_Dolny&oldid=61384987”