Kazimierz Dolny

Kazimierz Dolny
Panorama Kazimierza Dolnego i Małopolskiego Przełomu Wisły z Góry Trzech Krzyży
Herb Kazimierza Dolnego Flaga Kazimierza Dolnego
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Kazimierz Dolny gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1927
Burmistrz	Andrzej Pisula
Powierzchnia	30,44 km²
Wysokość	125 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2597 85,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 81
Kod pocztowy	24-120
Tablice rejestracyjne	LPU
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kazimierz Dolny
Położenie na mapie Polski Kazimierz Dolny
51°19′19,45″N 21°56′44,69″E
TERC (TERYT)	3060914044
SIMC	0955905
Urząd miejski ul. Senatorska 5 24-120 Kazimierz Dolny
Strona internetowa
BIP

Widok z Góry Trzech Krzyży

Kościół farny św. Jana Chrzciciela

Kazimierz Dolny (jid. קוזמיר Kuzmir, Kazimierz nad Wisłą) – miasto w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, nad Wisłą, w Małopolskim Przełomie Wisły, w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Jest siedzibą władz miejsko-wiejskiej gminy Kazimierz Dolny. Część trójkąta turystycznego: Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. lubelskiego. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego w starostwie kazimierskim województwa lubelskiego w 1786 roku.

Według danych z 31 grudnia 2008 miasto miało 3485 mieszkańców.

W Kazimierzu znajduje się port jachtowy z polem namiotowym.

Historia

Początki osady sięgają XI wieku. Na jednym ze wzgórz istniała osada zwana Wietrzną Górą, należąca do zakonu benedyktynów. W 1181 roku Kazimierz Sprawiedliwy przekazał osadę norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca. Norbertanki zmieniły nazwę osady na Kazimierz (imię darczyńcy). Nazwa została odnotowana w kronikach po raz pierwszy w 1249 roku, a przymiotnik „Dolny” został dodany w latach późniejszych, w celu odróżnienia osady (w dolnym biegu rzeki, choć tak naprawdę jest to bieg środkowy) od Kazimierza, założonego pod Krakowem (w górnym biegu rzeki). Po około 150 latach osada i okoliczne wsie stały się dobrami korony. Władysław Łokietek w 1325 r. ufundował kościół parafialny.

Ruiny zamku w Kazimierzu

Kamienica Celejowska

Założenie miasta oraz budowę zamku obronnego legendarnie przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Prawa miejskie zostały przyznane w pierwszej połowie XIV w. W 1406 r. Władysław Jagiełło dokonał lokacji miasta na prawach magdeburskich. Wytyczono rynek, ulice, wyznaczono działki pod budowę. Jedynie północną część rynku pozostawiono bez zabudowy. Dzięki temu do dnia dzisiejszego rynek otwarty jest na farę i zamek, który to widok podziwiany jest przez malarzy i turystów. W 1501 r. Kazimierz Dolny stał się siedzibą starostwa. Zygmunt I Stary, zadłużony u Mikołaja Firleja, nadał w 1519 r. jemu i jego synowi Piotrowi dożywotni tytuł starosty kazimierzowskiego. Kazimierz pozostawał we władaniu rodu Firlejów do 1644 r. W tym czasie przebudowany został zamek w Kazimierzu. Po pożarach w latach 1561 i 1585 spichlerze i domy mieszkalne zostały odbudowane przy wykorzystaniu skał wapiennych z okolicznych wzgórz. Firlejowie dbali także o uprzywilejowanie miasta w handlu zbożem spławianym Wisłą do Gdańska, który to handel już wcześniej (w okresie od XVI do XVII w.) przyczynił się do rozwoju miasta. Na handlu zbożem wyrosły kupieckie rody Przybyłów, Czarnotów, Celejów (przybyłych z Włoch). W 1628 r. na Wietrznej Górze osiedlili się franciszkanie, pobudowali klasztor i rozbudowali istniejący (od 1585) kościół.

Złoty wiek Kazimierza skończył się w lutym 1656 r. wraz ze spaleniem miasta i zamku przez wojska króla szwedzkiego, Karola Gustawa. Powtarzające się przemarsze wojsk i późniejsza zaraza przyczyniły się do upadku miasta. W 1677 r. Jan III Sobieski wydał dekret pozwalający osiedlać się kupcom ormiańskim, greckim i żydowskim. Ożywienie gospodarcze nie trwało jednak długo. Kolejne wojny polsko-szwedzkie ponownie spustoszyły miasto. Spadło także zapotrzebowanie w Europie na polskie zboże. Kupcy próbowali rozwijać handel drewnem i przemysł szkutniczy. Jednak nie były to zyski podobne do tych osiąganych na handlu zbożem. Późniejsze rozbiory odcięły Kazimierz od rynków zbytu.

Rynek w Kazimierzu w 1899 roku – akwarela, mal. Stanisław Masłowski (1853-1926)

18 marca 1831 roku rozegrała się tutaj jedna z bitew powstania listopadowego – bitwa pod Kazimierzem Dolnym.

Od końca XIX w. Kazimierz Dolny stał się miejscowością wypoczynkową. W okolicznych wąwozach zaczęły powstawać wille i pensjonaty dla letników, przede wszystkim z Lublina i Warszawy.

31 października 1927 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie.

W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej. Znalazło się w nim ok. 2 tys. osób. W marcu 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta w Opolu Lubelskim. Miasto zostało wyzwolone w lipcu 1944 roku przez oddziały 69 armii i 7 samodzielnego korpusu kawalerii gwardii 1. Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej.

Kazimierz został odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej w znacznej mierze dzięki staraniom Karola Sicińskiego, któremu to zadanie powierzył ówczesny minister kultury. Dzisiaj Kazimierz Dolny stanowi zespół urbanistyczno-krajobrazowy, w którym został zachowany historyczny układ ośrodka handlu położonego na szlaku wiślanym.

27 kwietnia 1979 roku (na podstawie projektu Zakładu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie) został tu utworzony Kazimierski Park Krajobrazowy.

8 września 1994 roku kazimierski zespół zabytkowy został uznany za Pomnik historii zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsy.

W Kazimierzu w latach 90. zawiązano drużynę piłkarską Orły Kazimierz z boiskiem w Bochotnicy. Od 2007 roku w Kazimierzu odbywa się Festiwal Filmu i Sztuki DWA BRZEGI.

Zabytki

Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja

Kościół św. Anny

Spichlerz Feuersteina

• kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja – zbudowany w latach 1586–1589
  • organy w modrzewiowej oprawie z 1620 r. (jedne z najstarszych w Polsce)
  • renesansowe popiersie Mikołaja Przybyły
  • stalle z 1 poł. XVII wieku
  • chrzcielnica (warsztat Santi Gucciego)
  • ołtarz główny w stylu barokowym
  • ambona z 1615 r. z rokokowym zwieńczeniem
• kościół św. Anny z 1671 r. i szpital św. Ducha dla ubogich z manierystycznym szczytem z 1635 r.
• kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny z 1589 r. i klasztor Reformatów z lat 1638–1668. Zespół otacza mur z 1 po XVIII w.
• zamek w Kazimierzu Dolnym – ruiny z wieku XIV-XVI w.
• wieża obronna (stołp) z 2 poł. XIII lub XIV w.
• kamienice Przybyłów, w Rynku, o manierystycznym wystroju z ok. 1615 należące do braci Przybyłów:
  • Pod Świętym Mikołajem (restaurowana po wojnie przez Józefa Gosławskiego)
  • Pod Świętym Krzysztofem
• kamienica Gdańska (przy rynku) z 1795 r. w stylu barokowym
• kamienica Biała (przy ul. Senatorskiej)
• kamienica Celejowska (przy ul. Senatorskiej), przebudowana przed 1630 r. przez Bartłomieja Celeja, dziś mieści się w niej oddział Muzeum Nadwiślańskiego
• spichlerze
  • Spichlerz „Pod Żurawiem” z 2 poł. XVII w., ul. Puławska 100 (hotel TP Edukacja i Wypoczynek sp. z o.o.), numer w rejestrze zabytków: A/836 z 27.02.1984. Wyremontowany w latach 1988–1993 z przeznaczeniem na hotel według projektu Tadeusza Augustynka.
  • Spichlerz „Król Kazimierz” (dawniej Przetwórnia Owoców) z 2 poł. XVII w., ul. Puławska 70 (hotel)
  • Spichlerz Pielaka z XVII w., ul. Puławska 66 (w ruinie)
  • Spichlerz „Pod Wianuszkami” z lat 80. XVII w. przy ul. Puławskiej 64 (schronisko młodzieżowe), nr w rejestrze zabytków: A/209 z 14.02.1967
  • Spichlerz Nowakowskiego z 2 poł. XVI lub XVII w. przy ul. Puławskiej 5
  • Spichlerz „Bliźniak” z pocz. XVII w. przy ul. Puławskiej 46. Dawniej nad kanałem portowym obok bliźniaczego budynku. Nr w rejestrze zabytków: A/210 z 14.02.1967
  • Spichlerz Feuersteina (Krzysztofa Przybyły) z XVI w. z późnorenesansowym szczytem, ul. Puławska 40
  • Spichlerz Ulanowskich (Mikołaja Przybyły) z 1591 r., ul. Puławska 34 (Muzeum Przyrodnicze)
  • Spichlerz przy ul. Tyszkiewicza 18 (pod tynkiem zachowała się dekoracja sgraffitowa)
  • Spichlerz Kobiałki z 1636 r., ul. Krakowska 61 (ob. hotel PTTK)
  • Spichlerz przy ul. Krakowskiej 63 z 1 poł. XVII w. (w ruinie)
• synagoga w Kazimierzu Dolnym
• jatki drewniane z pocz. XIX wieku na Małym Rynku
• kapliczka z Chrystusem Frasobliwym z 1588 r. przy tzw. Bramie Lubelskiej
• Stara Łaźnia (ob. hotel „Perła Kazimierza”) z 1921 r. proj. Jan Witkiewicz Koszczyc
• Ruiny willi Stanisława Szukalskiego z 1910 r. proj. inż. Jana Albrychta na Albrechtówce (Albrychtówce)
• drewniane domy z XVIII i XIX w.

Rynek w Kazimierzu

Rynek z kościołem farnym

Rynek w Kazimierzu

Studnia na rynku w Kazimierzu

Kamienice Przybyłów w Rynku

Zabytki nieistniejące:

• spichlerz „Pod Bożą Męką” (zwany też Pod Figurą) z 1624 r. wzniesiono dla kupca Wawrzyńca Górskiego według projektu Adama Tarnawskiego z Kraśnika. Zburzony został pomiędzy latami 1940–1944. Znajdował się przy końcu ul. Krakowskiej przy willi Mysłowskich
• spichlerz z dziedzińcem przy ul. Puławskiej. Obecnie w jego miejscu znajduje się wodomistrzówka
• spichlerz Pod Jeleniem
• spichlerz Pod Skorupiany
• spichlerz „Bliźniak II”, ul. Puławska 46
• dwa spichlerze z XVII w. pomiędzy spichlerzem Kobiałki i spichlerzem przy ul. Krakowskiej 63, rozebrane przez K.T. Ulanowskiego w latach 1959–1965
• Dom Błaszczyńskiego przy ul. Podzamcze, spłonął w 1917 r.
• Kamienica Kwasków (tzw. Faktoria angielska) przy ul. Krakowskie Przedmieście 22. Był to spichlerz z przylegającym mieszkaniem.
• Dom Dziwisza, ulica Krakowska 4

Panorama miasta nocą

Osobliwości zabytków Kazimierza Dolnego

Wszystkie budowle kazimierskie zostały wzniesione z miękkiego, łatwego w obróbce miejscowego wapienia. Ten materiał pozwalał na wyjątkowo bogate, pełne fantazji zdobienie fasad. Budowniczowie kamienic prześcigali się w pomysłach zdobienia, mających niewiele wspólnego z klasyczną architekturą renesansu.^{[potrzebny przypis]}

Kamienice były kryte stromymi dachami pochylonymi ku środkowi i osłoniętymi od ulicy niezwykle wysokimi attykami. Powierzchnię attyk również pokrywała bogata dekoracja, a górną krawędź wieńczyły kamienne pinakle i woluty.^{[potrzebny przypis]}

Wzniesione nad brzegiem Wisły spichrze miały wprawdzie zwykłe strome dachy dwuspadowe, ale za to szczyty od strony rzeki były również bogato zdobione.^{[potrzebny przypis]}

Integralne części miasta

Albrechtówka, Cholewianka, Dąbrówka, Doły, Doły Wylęgowskie, Góry Drugie, Góry Pierwsze, Góry Trzecie, Helenówka, Jeziorszczyzna, Las Miejski, Mięćmierz, Nowy Las, Okale, Wylągi.

Filmy realizowane w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą

• 1936: Judel gra na skrzypcach – polsko-amerykański film fabularny, musical w języku jidysz.
• 1937: Dybuk – polski film fabularny, oparty na dramacie Szymona An-skiego pod tym samym tytułem.
• 1958: „Małe dramaty” – film psychologiczny, film dla dzieci, reżyseria Janusz Nasfeter, premiera 1960.
• 1965: Wyspa Złoczyńców – film przygodowy dla młodzieży, reżyseria Stanisław Jędryka.
• 1971: Podróż za jeden uśmiech – serial telewizyjny i film przygodowy dla młodzieży, reżyseria Stanisław Jędryka, premiera 1972.
• 1993: Dwa księżyce – film według powieści Marii Kuncewiczowej, reżyseria Andrzej Barański.
• 1999: Ostatnia misja, reżyseria Wojciech Wójcik.
• 2000: Na dobre i na złe (odcinek 75) – serial obyczajowy (Kazimierz Dolny był miejscem spotkania Jakuba Burskiego i Edyty Kuszyńskiej).
• 2007: Braciszek – film fabularny, reżyseria i scenariusz Andrzej Barański
• 2017: Volta – film fabularny, reżyseria i scenariusz Juliusz Machulski

Administracja

Kazimierz Dolny jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.

Wirtualne spacery w Kazimierzu Dolnym

• Gigapanorama w Kazimierzu Dolnym
• Kazimierz Dolny – Duży Rynek
• Kazimierz Dolny – Mały Rynek
• Kazimierz Dolny – panorama z baszty
• Kazimierz Dolny – panorama z Góry Trzech Krzyży
• Kazimierz Dolny – wąwóz korzeniowy
• Kazimierz Dolny – kościół farny
• Kazimierz Dolny – panorama na Duży Rynek ze wzgórza od strony kościoła farnego
• Gmina Kazimierz Dolny – nieczynny kamieniołom nad Wisłą

Turystyka

Spichlerz Ulanowskich (Mikołaja Przybyły), obecnie Muzeum Przyrodnicze w Kazimierzu

Jeden z licznych w okolicy wąwozów lessowych – Wąwóz Korzeniowy Dół w Kazimierskim Parku Krajobrazowym

• ścieżka dydaktyczna „Norowy Dół”

1. Muzeum przyrodnicze (spichlerz Przybyłów, następnie Ulanowskich)
2. Spichlerze z XVI i XVII w.
3. Stożek napływowy u wylotu Norowego Wąwozu
4. „Norowy Dół” – efekt budowy drogi w lessie bez zabezpieczeń przed erozją wodną
5. Osuwisko na zboczu wąwozu
6. Odsłonięcie skał podłoża kredowego i trzeciorzędu
7. Kotły sufozyjne – wynik erozji wód podziemnych w lessie
8. Panorama na Płaskowyż Nałęczowski i Równinę Radomską
9. Panorama na Małopolski Przełom Wisły
10. Odsłonięcia lessu w ścianie wąwozu
11. Stanowisko powojnika pnącego (gatunek śródziemnomorski)
12. Ruiny baszty i zamku
13. Wieś Męćmierz

Szlaki turystyczne

• Szlak Renesansu Lubelskiego

Ludzie związani z Kazimierzem Dolnym

• Benedykt Jerzy Dorys – fotografik
• Jacek Bromski – reżyser, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich
• Mikołaj Firlej – starosta
• Chaim Goldberg – malarz i rzeźbiarz
• Józef Gosławski – rzeźbiarz i medalier
• Jan Karmański – malarz
• Jan Witkiewicz Koszczyc – architekt i konserwator zabytków, założyciel Szkoły Rzemiosł Budowlanych
• Zenon Kononowicz – malarz, od 1954 roku mieszkał w Kazimierzu Dolnym
• Jerzy Kuncewicz – literat
• Maria Kuncewicz – pisarka
• Antoni Michalak – malarz
• Hilary Minc – polityk z czasów PRL, urodzony w Kazimierzu Dolnym
• Daniel Olbrychski – aktor, właściciel wiejskiej chałupy w pobliżu Kazimierza Dolnego, częsty bywalec Kazimierza
• Tadeusz Pruszkowski – malarz
• Stanisław Szukalski – rzeźbiarz, twórca teorii Zermatyzmu i Macimowej,
• Karol Siciński – architekt, malarz i konserwator miasta
• Jerzy Gnatowski – malarz
• Jan Wołek – malarz
• malarze z Bractwa św. Łukasza

Miasta partnerskie

• Szklarska Poręba
• Hortobágy
• Staufen
• Worpswede
• Steglitz (dzielnica Berlina)

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Kazimierza Dolnego w 2014 roku.

Zobacz też

• Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych
• stary cmentarz żydowski w Kazimierzu Dolnym
• nowy cmentarz żydowski w Kazimierzu Dolnym
• konflikt w domu zakonnym w Kazimierzu Dolnym
• gmina Kazimierz (województwo lubelskie)

Linki zewnętrzne

• Serwis BIP urzędu miejskiego w Kazimierzu Dolnym
• dwabrzegi.pl
• Oficjalna serwis Urzędu Miasta w Kazimierzu Dolnym
• Kazimierz Dolny w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa, 1882.