Kiełczyn (województwo dolnośląskie)

Kiełczyn

wieś
Kościół w Kiełczynie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	dzierżoniowski
Gmina	Dzierżoniów
Wysokość	280–300 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	264
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-207
Tablice rejestracyjne	DDZ
SIMC	0852223
Położenie na mapie gminy wiejskiej Dzierżoniów Kiełczyn
Położenie na mapie Polski Kiełczyn
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kiełczyn
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego Kiełczyn
50°48′37″N 16°38′35″E

Kiełczyn (niem. Költschen) – wieś w Polsce, na Śląsku, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim, w gminie Dzierżoniów.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Położenie

Wieś jest położona na południowy zachód od Ślęży, na południe od Wzgórz Kiełczyńskich, w Kotlinie Dzierżoniowskiej.

Pochodzenie i zmiany nazwy

Według spisanej w 1887 roku legendy w tej okolicy Piotr Włostowic uratował życie księciu Bolesławowi Krzywoustemu przed atakiem „odyńca z wielkimi kielcami”. W podziękowaniu otrzymał Ślężę wraz z okolicą. Z tym wydarzeniem wiązana jest lokacja wsi.

Nazwa wsi ulegała przez wieki zmianie:

• 1239: Colcim,
• 1364: Kelczchni,
• 1667: Költschen,
• 1945: Kielczyn,
• 1947: Kiełczyn.

Historia

XIII–XIV wiek

Pierwsza wzmianka w kronikach dotycząca Kiełczyna pochodzi z roku 1239 i dotyczy ona tutejszego proboszcza Jacobusa. Należy domniemywać, że wieś lub osada istniały tutaj już wcześniej. Historycy przypuszczają, że na wzgórzu Szczytna istniał zamek. Zapis o kościele pojawia się ponownie w roku 1248. Wiadomo, że w roku 1276 przy kościele działała szkoła parafialna. Pod koniec XIV wieku, w roku 1392 wieś stanowiła własność pochodzącej ze Świdnicy rodziny Sachenkirche.

XVI–XVII wiek

W XVI wieku za sprawą sprowadzenia do kościoła cudownej figurki Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W roku 1570 kościół został przejęty przez wiernych obrządku ewangelickiego. Podczas wojny trzydziestoletniej, w roku 1638 wieś wraz z kościołem uległa poważnym zniszczeniom. Zapisy z roku 1654 informują, że Költschen należał wówczas do rodu von Hund. 10 marca tego roku w ramach prowadzonej redukcji dóbr kościelnych świątynia wróciła do katolików obrządku rzymskiego, ale dobra parafialne stanowiły królewszczyznę. 28 sierpnia 1658 odbyła się uroczystość poświęcenia wyremontowanego i rozbudowanego kościoła. Z roku 1672 pochodził zapis informujący, że większość parafian używała języka polskiego. Dokumenty podatkowe z roku 1726 informowały, że z majątku pobierany jest podatek w wysokości 1016 talarów, a od każdego chłopa jedynie 50 talarów.

XVIII–XIX wiek

W roku 1738 tutejszy kościół ponownie stał się celem pielgrzymek za sprawą odnowienia kultu maryjnego, a także siedzibą archiprezbiteriatu (dziekanatu) biskupstwa wrocławskiego. Dwa lata później (1740) wieś została sprzedana staroście świdnickiemu von Schindel. W roku 1759 we wsi zatrzymał się król Prus, Fryderyk II. Informacja z roku 1765 stanowiła, że właścicielem wsi był Georg Rudolf von Schindel, a miejscowość zamieszkuje 23 zagrodników, 8 chałupników i 12 rzemieślników. Od roku 1768 majątkiem wartym 5212 talarów zarządzał ostatni męski potomek rodu Fryderyk Rudolf von Schindel. W roku 1779 właścicielką wsi stała się Marie Sophie von Witten z domu von Schwand. We wsi zamieszkanej przez 20 zagrodników i 14 chałupników znajdował się pałac, folwark, wiatrak, szkoła i kościół z plebanią. W pierwszej połowie XIX wieku wieś stała się ośrodkiem tkactwa, w roku 1825 należała do rodziny kupieckiej Scharff. W 44 domach zamieszkiwały 363 osoby, pracowało 18 warsztatów tkających len i 16 tkających wełnę. Spis z roku 1840 potwierdził, że wieś należała do rodziny Scharff, działał tam wiatrak, dwie gorzelnie, browar, dwie gospody oraz dwa folwarki, gdzie hodowano około 900 owiec. Istniało 77 warsztatów, z czego 63 zajmowało się tkaniem bawełny. Zabudowa liczyła 53 domy, które zamieszkiwały 432 osoby. W roku 1887 majątek złożony z 1225 mórg przynoszących dochód 3002 talary rocznie należał do rodziny von Löbbecke. W tym okresie tkactwo chałupnicze zaczęło upadać ustępując miejsca tkactwu przemysłowemu, ale takie fabryki lokowano w większych miastach.

XX wiek

Już na początku stulecia Költschen znajdował się na trasie rozwijającego się ruchu turystycznego. Pamiątką po tym jest ustawiony w roku 1909 obelisk poświęcony doktorowi Winklerowi, który był propagatorem lokalnej turystyki i który zaprojektował wieżę widokową na Wielkiej Sowie. Po zakończeniu I wojny światowej we wsi ustawiono pomnik pamięci poległych, zaprojektowany był przez P. Schulza, w roku 1925 został uznany za najpiękniejszy z pomników pamięci. W roku 1941 wieś liczyła 351 mieszkańców.

Okres powojenny

W roku 1945 wieś znalazła się na terytorium Polski, nazwę zmieniono na Kielczyn, a proboszczem został pochodzący z tej wsi ksiądz Jan Melc. W roku 1947 nazwę wsi zmieniono na obecną. W latach 80. XX wieku wybudowano we wsi wodociąg, w roku 1992 zakończono telefonizację, a do roku 1998 ukończono prace związane w budową kanalizacji,

Zabytki

Kościół Narodzenia NMP

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

• kościół pw. Narodzenia NMP, z XIV/XV wieku, w stylu późnoromańsko-gotyckim, jednonanowowy, orientowany
• plebania nr 44 z XVII wieku
• Zespół pałacowy obejmujący:
  • pałac z XVII/XVIII wieku
  • park z połowy XIX wieku
  • altana ośmioboczną, z połowy XIX w. znajdującą się na terenie parku.

Zobacz też

• Kiełczyna
• Kiełczynek
• Zabytki romańskie w Polsce