Klasztor Mar Behnam

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Klasztor Mar Behnam
Ilustracja
Panorama klasztoru (na prawo), baptysterium (prostokątny budynek w centrum) i kopuły nad podziemną kaplicą grobową św. Behnama
Państwo

 Irak

Miejscowość

Al-Hamdanijja

Kościół

Syryjski Kościół Ortodoksyjny, następnie Kościół katolicki obrządku syryjskiego

Data budowy

IV w.

Data zburzenia

2015

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, u góry znajduje się punkt z opisem „Klasztor Mar Behnam”
Ziemia36°08′16″N 43°24′23″E/36,137778 43,406389
Multimedia w Wikimedia Commons

Klasztor Mar Behnam (aram. ܕܝܪܐ ܪܡܪܝ ܒܗܢܡ ܘܡܪܬ ܣܪܐ, arab. دير مار بهنام) – chrześcijański klasztor pod wezwaniem św. Behnama, znajdujący się w miejscowości Al-Hamdanijja, w dolinie Niniwy, w Iraku. Znajdował się w nim kościół typu wschodniego z XII–XIII wieku, uważany za jeden z najpiękniejszych z tego okresu.[1]

Historia[edytuj | edytuj kod]

Ustanowiony ok. 382 roku na miejscu męczeńskiej śmierci i pochówku św. Behnama, jego siostry Sary oraz ich towarzyszy, stał się popularnym celem pielgrzymek. Powiązany później z prorokiem Eliaszem i opisywanym w Koranie mędrcem al-Khidrim, był świętym miejscem chrześcijan, muzułmanów, jezydów i Mongołów[2]. Chór kościelny został wybudowany w 1164 roku[3]. W latach 1233–1295 świątynia została odnowiona i udekorowana. W 1295 padła ofiarą najazdu Mongołów, którzy zrabowali skarby z wyjątkiem krzyża i relikwiarza – drogocenności zostały wszakże zwrócone na rozkaz ich dowódcy Bajdu Chana[2]. Po tym najeździe, lokalny mnich Jakub „utożsamił” św. Behnama z al-Khidrim, by zapobiec kolejnym napadom[1].

W późniejszym okresie klasztor popadł niemal w ruinę: w latach 40. XIX wieku był praktycznie opuszczony, zamieszkiwało w nim tylko kilku Kurdów, ale następnie został przejęty przez syryjskich katolików (wcześniej należał do syryjskiego Kościoła ortodoksyjnego) i częściowo odnowiony, oraz podjęto w nim regularne nabożeństwa[4].

Został zniszczony 19 marca 2015 roku przez Państwo Islamskie[5], mimo to ocalało ponad 400 chrześcijańskich rękopisów z XIII–XX wieków[6].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Ufortyfikowany klasztor[1] miał formę prostokąta o wymiarach ok. 75 m ze wschodu na zachód i ok. 45 m z południa na północ (zob. plan 1). Główna brama prowadziła na obszerny dziedziniec, częściowo przedzielony budynkiem mieszkalnym mnichów. Na zewnątrz kościoła, wzdłuż zachodniej fasady rozciągał się rozległy portyk[4]. Na fasadzie od strony dziedzińca klasztornego i wewnątrz świątynia posiadała elementy rzeźbiarskie w postaci pokrytych arabeskami i napisami portali, wnęk oraz płaskorzeźb[3]. Do kościoła prowadziły dwa bogato zdobione syryjskimi napisami wejścia[4]. Nad północnym wejściem znajdował się krzyż, wokół którego rozmieszczone były płaskorzeźby przedstawiające świętych: Behnama, Sarę, Piotra i Pawła. Fasada kościoła ozdobiona była też niszą z różowego marmuru, otoczoną mniejszymi i niszami i frezami[1].

Kościół o nawie podzielonej przez duży prostokątny filar, na którym opierał się podwójny łuk. Sklepienie większej części nawy wsparte było na pojedynczej, centralnie umieszczonej kolumnie[4]. Carskie wrota, prowadzące do ołtarza, pochodziły z 1164 roku i ozdobione były płaskorzeźbami św. Behnama i św. Jerzego zabijającymi smoki[1]. Jeszcze jedno wyobrażenie św. Behnama wyrzeźbione było na ścianie ołtarzowej, naprzeciw prostokątnego filaru, na którym z kolei była umieszczona podobizna jego siostry[4].

Główny ołtarz znajdował się na podwyższeniu, w półokrągłej wnęce pod łukowym dachem, w kaplicy przykrytej bogato zdobioną kopułą; na lewo od prezbiterium znajdowała się kaplica, o ścianach ozdobionych inskrypcjami, w której pochowanych było kilku syryjskich biskupów[4]. Jedna z kaplic miała zachowane sklepienie stalaktytowe[3]. W świątyni czczono też Matkę Boską, której poświęcona była osobna, bogato zdobiona kaplica[2]; inne kaplice poświęcone były św. Jerzemu i Mar Mattai (św. Mattai), pustelnikowi, który ochrzcił Behnama[2].

Około 20 m od klasztoru stało baptysterium, podłużny budynek, wewnątrz którego, na półokrągłym obniżeniu podłogi umieszczona była wysoka na ok. 1,2 i szeroka na ok. 90 cm chrzcielnica. Wedle XIX-wiecznego opisu, naprzeciw obniżenia znajdowało się wejście do podziemnej kaplicy, przykrytej kopułą, z ośmioma zagłębieniami, przeznaczonymi na groby i sarkofagiem, w którym spoczywać miał św. Behnam[4]. Baptysterium pochodziło z XIII wieku, zdobione było portalem, a wewnątrz – niszą o sklepieniu stalaktytowym[3].

Nieopodal klasztoru znajdował się niewielki, zasilany źródłem stawek, którego woda miała mieć właściwości lecznicze, zwłaszcza przeciw chorobom skóry i epilepsji[1][2]. Wszystkie postacie związane z klasztorem – św. Behnam, Eliasz i al-Khidr – były związane z wodą i długowiecznością[2]. Źródło miało średnicę ok. 2,5 m, wydzielały się w nim niewielkie ilości siarkowodoru. Ponieważ brzegi były dość strome, niecka ze źródłem przy bezwietrznej pogodzie mogła wypełnić się gazem w ilości zagrażającej życiu – przed I wojną światową zatruło się tam śmiertelnie dwóch mnichów[7].

  • Plan 1. Plan klasztoru Mar Benham: hof - dziedziniec, kirche - kościół, turm - wieża, altes klostergeb. - stare budynki klasztorne; na górnej rycinie widok na dziedziniec i budynek kościoła
    Plan 1. Plan klasztoru Mar Benham: hof - dziedziniec, kirche - kościół, turm - wieża, altes klostergeb. - stare budynki klasztorne; na górnej rycinie widok na dziedziniec i budynek kościoła
  • Plan 2. Plan kościoła: u góry przekrój przez główną nawę; na dole plan: 1-2 główna nawa, 3, 4 i 10 boczne pomieszczenia, 5 - kaplica grzebalna, 6 i 7 - ołtarze; legenda wg Badger i Neale, The Nestorians and their rituals, 1852, plan po s. 94
    Plan 2. Plan kościoła: u góry przekrój przez główną nawę; na dole plan: 1-2 główna nawa, 3, 4 i 10 boczne pomieszczenia, 5 - kaplica grzebalna, 6 i 7 - ołtarze; legenda wg Badger i Neale, The Nestorians and their rituals, 1852, plan po s. 94
  • Brama klasztoru
    Brama klasztoru

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Gilles Munier: Iraq: an illustrated history and guide. Northampton, Mass: Interlink Books, 2004, s. 188–190. ISBN 1-56656-513-8. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f Heather Ecker, Teresa Fitzherbert. The Freer Canteen, Reconsidered. „Ars Orientalis”. 42, s. 176–193, 2012. Department of the History of Art, University of Michigan and the Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution,. ISSN 0571-1371. (ang.). 
  3. ↑ a b c d Bohdan Nielubowicz: Mały przewodnik turystyczny. Irak. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1979, s. 74.
  4. ↑ a b c d e f g George Percy Badger, John Mason Neale: The Nestorians and their rituals: with the narrative of a mission to Mesopotamia and Coordistan in 1842-1844, and of a late visit to those countries in 1850 ; also, researches into the present condition of the Syrian Jacobites, papal Syrians, and Chaldeans, and an inquiry into the religious tenets of the Yezeedees. T. I. London: Joseph Masters, 1852, s. 94–96.
  5. ↑ Another blow to Christianity and civilisation: ISIS destroy 4th Century Mar Benham monastery in Iraq. dailymail.co.uk, 2015-03-19. [dostęp 2017-02-25]. (ang.).
  6. ↑ Średniowieczne rękopisy uratowane w klasztorze irackim. szlomo.org, 2016-12-17. [dostęp 2017-03-03]. (pol.).
  7. ↑ Report 6 - Country between Mosul and Quwair. „Memoirs of the Geological Survey of India”. 48, s. 33–34, 1925. Geological Survey of India. (ang.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klasztor_Mar_Behnam&oldid=72360354”