Klemens Matusiak

Klemens Matusiak (ur. 13 listopada 1881 w Bulowicach, zm. 8 stycznia 1969 w Bielsku-Białej) – polski działacz narodowy, nauczyciel, porucznik Armii Austro-Węgier i kapitan Wojska Polskiego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był jednym z licznych dzieci małżeństwa Ignacego i Katarzyny z d. Wierońskiej, członków rodu od wielu wieków przywiązanego do Bulowic. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Kętach, gdzie zdradzał już zamiłowanie do pracy pedagogicznej. W 1901 ukończył krakowskie Seminarium Nauczycielskie.
Pierwszym miejscem jego pracy była szkoła w Jaworowie (Galicja Wschodnia). Kolejną posadę przyjął w Trzanowicach na Śląsku Cieszyńskim (obecnie w Czechach), gdzie nauczał geografii. W czasie pobytu w Trzanowicach (1906–1914) działał nie tylko na rzecz własnej placówki, lecz aktywnie udzielał się w organizacjach nauczycielskich; pełnił m.in. funkcję prezesa Kółka Pedagogicznego i sekretarza Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego (PTP) w Cieszynie. Był także jednym z najważniejszych działaczy Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego oraz regionalnego koła towarzystwa "Sokół" - Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Cieszynie, którego był naczelnikiem w latach 1905–1907[1].
W 1907 założył Ochotniczą Straż Pożarną w Trzanowicach (został jej naczelnikiem), a w maju 1914 – Krajowy Związek Polskich Straży Pożarnych (prezes Rady Naczelnej). Angażował się również w rozwój kultury polskiej na Śląsku Cieszyńskim poprzez zakładanie zespołów teatralnych i chórów. W latach 1911–1914 był twórcą, wydawcą i redaktorem popularnego pisma ilustrowanego dla dzieci Jutrzenka, wydawanego do dziś. Jako nauczyciel geografii pracował także nad wydaniem Atlasu geograficznego dla szkół ludowych, który ukazał się nakładem PTP w 1913.
W czasie I wojny światowej, 1 sierpnia 1914 został zmobilizowany do wojska austriackiego. W randze porucznika służył w garnizonie cieszyńskim. Był cenzorem prasowym i śledczym aresztów polowych, organizował przysposobienie wojskowe dla młodzieży. W obliczu zbliżającej się klęski armii austro-węgierskiej polscy oficerowie zorganizowali spisek, mający na celu obalenie rządów Habsburgów i przejęcie władzy na Śląsku Cieszyńskim. Matusiak był głównym z jego pomysłodawców i organizatorów. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918, na wieść o przewrocie wojskowym w Krakowie, grupa spiskowców, poparta przez szeregowców polskich, opanowała garnizon wojskowy w Cieszynie, przejmując władzę z rąk dowództwa austriackiego. Porucznik Matusiak objął komendę garnizonu i podporządkował go Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Przewrót ten uniemożliwił przyłączenie terenów Śląska Austriackiego do Austrii Niemieckiej, na co liczyła grupa zwolenników podległości Wiedniowi.
5 września 1919 odszedł z wojska i objął funkcję inspektora szkolnego w Bielsku, mając pod swoją opieką cały obszar powiatu bielskiego. Na tym stanowisku pozostał aż do 1935. W czasie urzędowania działał przede wszystkim na rzecz tworzenia polskiej oświaty na silnie zgermanizowanych terenach Bielska i okolic, tworzenia nowych szkół (np. polskiego gimnazjum realnego w Bielsku) i wspierania polonizacji istniejących już placówek, zwłaszcza wiejskich szkół powszechnych. Problemy związane z przemianami narodowościowymi w oświacie na tych terenach wykazał w opracowaniu Szkolnictwo polskie na terenie miasta i powiatu Bielsko w latach międzywojennych. Ponadto działał dalej w Macierzy Szkolnej, a także był członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego na Śląsku Cieszyńskim[2].
Poza pracą w dziedzinie oświaty Matusiak angażował się także w inne działania na rzecz krzewienia polskości powiatu bielskiego, zapisując się w historii ziemi bielskiej jako ofiarny społecznik. Założył m.in. Ognisko Polskie, które w marcu 1921 przekształcone zostało w Polski Związek Obywatelski dla Bielska (wywalczył ustanowienie dla miasta komisarza rządowego Mariana Niemczewskiego), był współorganizatorem Związku Oficerów Rezerwy (1921) i komendantem powiatowym Związku Powstańców Śląskich. Pełnił także funkcje wiceprezesa bielskiej Powiatowej Kasy Chorych i przewodniczącego Związku Właścicieli Nieruchomości. Zasiadał także w Radzie Miejskiej Bielska.
W okresie międzywojennym kontynuował także działalność w strukturach strażackich. Należał do Cieszyńskiego Związku Pożarniczego, a po jego włączeniu w skład Głównego Związku Straży Pożarnych RP zasiadał w Radzie Naczelnej i Zarządzie Głównym (od września 1921). Redagował miesięcznik strażacki Wiadomości Związkowe, wydawany w Cieszynie (1927–1932).
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Pracę społeczną Matusiaka przerwał wybuch II wojny światowej. Jako ochotnik brał udział w walkach obronnych kampanii wrześniowej prowadzonych przez 21 Dywizję Piechoty Górskiej (w randze kapitana) i przeszedł cały jej szlak bojowy. Po kapitulacji jednostki ewakuował się przez Rumunię na Cypr (tam utworzył szkołę dla dzieci polskich uchodźców wojennych), a dalej trafił do Syrii i Palestyny, gdzie przebywał do końca wojny. W Jerozolimie włączył się w działalność kulturowo-oświatową wśród tamtejszej Polonii, organizując m.in. chór, którego został dyrygentem.
Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]
Po zakończeniu działań wojennych dotarł przez Egipt do Wielkiej Brytanii, gdzie przebywał do 1951. Następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował jako introligator w Chicago. Również tam udzielał się jako społecznik, pracując wśród miejscowej Polonii, szczególnie w „Kole Kęczan” i prasie polonijnej. W 1957 powrócił do Polski, osiedlając się w Bielsku-Białej, gdzie pozostał do swojej śmierci. Jako przedwojenny działacz Związku Powstańców Śląskich (przekształconego w 1945 w Związek Weteranów Powstań Śląskich) został członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Działał także we Froncie Jedności Narodu i Polskim Towarzystwie Historycznym. Pochowany na cmentarzu przy ul. Grunwaldzkiej w Bielsku-Białej.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6662 (17 maja 1922),
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)[3],
- Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego II kl. (2 października 1919)[4],
- Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego[5].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jego imieniem nazwano ulice w wielu miejscowościach Śląska Cieszyńskiego, m.in. w Cieszynie, Bielsku-Białej i Pogwizdowie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Praca zbiorowa 1930 ↓, s. 9.
- ↑ Kierski, t.II 1925 ↓.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 35.
- ↑ Franciszek Latinik: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: 1934, s. 142. [dostęp 2020-05-06].
- ↑ Pamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego. Cieszyn: 1938, s. 28.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kierski Feliks: Podręczna encyklopedia pedagogiczna. T. II. Lwów, Warszawa: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Wydawnictwo Książnica Polska, 1925, s. 406-407.
- Praca zbiorowa: Dwudziestopięciolecie „Sokoła” w Dziedzicach: 1905–1930. Jednodniówka wydana z okazji 25-lecia „Sokoła” w Dziedzicach 3 sierpnia 1930. Dziedzice: TG „Sokół” w Dziedzicach, 1930.
- Józef Golec, Stefania Bojda, Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 3, Cieszyn: nakł. autorów, 1998, ISBN 83-901007-0-7, OCLC 69547119 .
- Szpok F., Klemens Matusiak: żarliwy społecznik, Kalendarz Beskidzki 1991, Cieszyn 1990, s. 123-125.
- Kopeć E., Bielsko-Biała. Zarys rozwoju miasta i powiatu (rozdział Dwudziestolecie międzywojenne), Katowice 1971.
- Członkowie Frontu Jedności Narodu
- Członkowie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego
- Członkowie Macierzy Ziemi Cieszyńskiej
- Członkowie Polskiego Towarzystwa Historycznego
- Członkowie Towarzystwa „Sokół”
- Członkowie ZBoWiD
- Członkowie Związku Oficerów Rezerwy (II Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Cieszynem
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
- Odznaczeni Krzyżem za Obronę Śląska Cieszyńskiego II klasy
- Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Obronę Śląska Cieszyńskiego
- Pochowani na cmentarzu przy ul. Grunwaldzkiej w Bielsku-Białej
- Polscy działacze narodowi na Śląsku Cieszyńskim
- Polscy pedagodzy
- Radni Bielska
- Uczestnicy wojny polsko-czechosłowackiej (strona polska)
- Urodzeni w 1881
- Zmarli w 1969