Klidant

Klidant
	; klidant wonny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	Klidant
	Nazwa systematyczna
	Chlidanthus W. Herbert; Appendix: 46 (1821)
	Typ nomenklatoryczny
	Chlidanthus fragrans Herb.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Klidant (Chlidanthus Herb.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje cztery gatunki, występujące w północno-zachodniej Argentynie, Peru i Boliwii^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Niewielkie, wieloletnie rośliny zielne^[5].

Pęd: Cebula z wydłużoną szyjką osłaniającą pąk wierzchołkowy^[5].

Liście: Równowąskie, sezonowe, zwykle kanalikowate, niekiedy z chropowatymi brzegami^[5].

Kwiaty: Zebrane w kwiatostan, wyrastający na głąbiku, wsparty dwiema podsadkami. Okwiat lejkowaty lub lejkowato-rurkowaty, promienisty lub lekko grzbiecisty, różnobarwny, ale nigdy biały, niekiedy wonny. Listki okwiatu zrośnięte w rurkę, zwykle dużo dłuższą od odcinka, na którym są rozchylone. Pręciki położone w dwóch okółkach o różnej długości, wolne, rzadko bardzo krótko zrośnięte u nasady. Nitki pręcików szydłowate, niekiedy ząbkowane, przylegające do okwiatu. Szyjka słupka zakończona trójdzielnym znamieniem^[5].

Owoce: Trójwrębne, beczułkowate, pękające torebki. Nasiona w kształcie litery D, o czarnej łupinie^[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z plemienia Eustephieae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae^[6].

Wykaz gatunków^[3]

Chlidanthus boliviensis Traub & I.S.Nelson
Chlidanthus fragrans Herb. – klidant wonny
Chlidanthus soratensis (Baker) Ravenna
Chlidanthus yaviensis (Ravenna) Ravenna

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów χλιδή (chlidi – bogactwo) i άνθος (anthos – kwiat)^[7].

Nazwy zwyczajowe w języku polskim: Polska nazwa rodzaju Chlidanthus: klidant, wskazana została m.in. w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego^[8], a także w Słowniku roślin zielnych Wiesława Gawrysia z 2008 r.^[9]

Synonimy taksonomiczne^[3]

Clitanthes Herb., Edwards's Bot. Reg. 25(Misc.): 87 (1839)
Coleophyllum Klotzsch, Allg. Gartenzeitung 8: 185 (1840)
Clitanthum Benth. & Hook.f., Gen. Pl. 3: 733 (1883)
Sanmartina Traub, Pl. Life 7: 41 (1951)
Castellanoa Traub, Pl. Life 9: 69 (1953)

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny lecznicze: Cebule klidantu wonnego zawierają alkaloidy, w tym tazetynę, klidantynę, belladynę i likorynę, wykazujące działanie hamujące acetylocholinoesterazę i butyrylocholinoesterazę^[10].

Rośliny ozdobne: Klidant wonny o żółtych, słodko pachnących kwiatach długości do 8 cm, jest uprawiany jako roślina ogrodowa, pokojowa i na kwiat cięty. Rośliny osiągają wysokość 25-40 cm i tworzą kwiatostany składające się z do 5 kwiatów. Wymaga stanowisk osłoniętych, gleby bogatej w próchnicę, przepuszczalnej i piaszczystej. Jest ciepłolubny. W Polsce nie jest mrozoodporny (strefy mrozoodporności: 9-11)^[11]. Cebule wymagają wykopania kiedy temperatura powietrza nie spada poniżej 10 °C, gdyż inaczej ulegają uszkodzeniu^[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A.W. Meerow, D.A. Snijman: Amaryllidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 107-108. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 304. (pol.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Lucie Cahlíková, Kateřina Macáková, Stanislav Zavadil, Pavel Jiroš i inni. Analysis of Amaryllidaceae Alkaloids from Chlidanthus Fragrans by GC-MS and their Cholinesterase Activity. „Natural Product Communications”. 6 (5), s. 1934578X1100600, 2011. SAGE Publications. DOI: 10.1177/1934578x1100600506. ISSN 1934-578X. (ang.).
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Chlidanthus (Delicate Lily, Perfumed Fairy Lily). [dostęp 2021-02-28]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[kub-5] A.W. Meerow, D.A. Snijman: Amaryllidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 107-108. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).

[grin-6] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-20]. (ang.).

[nop-7] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[rostaf-8] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 304. (pol.).

[gawrys-9] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.

[med-10] Lucie Cahlíková, Kateřina Macáková, Stanislav Zavadil, Pavel Jiroš i inni. Analysis of Amaryllidaceae Alkaloids from Chlidanthus Fragrans by GC-MS and their Cholinesterase Activity. „Natural Product Communications”. 6 (5), s. 1934578X1100600, 2011. SAGE Publications. DOI: 10.1177/1934578x1100600506. ISSN 1934-578X. (ang.).

[bota-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[cl-12] Chlidanthus (Delicate Lily, Perfumed Fairy Lily). [dostęp 2021-02-28]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]