Knyszyn

Knyszyn
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; ul. Kościelna
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	moniecki
Gmina	Knyszyn
Prawa miejskie	1538
Burmistrz	Jarosław Antoni Chmielewski
Powierzchnia	23,68 km²
Wysokość	158,5 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 2782; 117,5 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 85
Kod pocztowy	19-120
Tablice rejestracyjne	BMN
	Położenie na mapie gminy Knyszyn Knyszyn
	Położenie na mapie Polski Knyszyn
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Knyszyn
	Położenie na mapie powiatu monieckiego Knyszyn
	53°18′45″N 22°55′10″E/53,312500 22,919444
TERC (TERYT)	2008044
SIMC	0923213
	Urząd miejskiRynek 39; 19-120 Knyszyn
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Knyszyn – miasto w województwie podlaskim, w powiecie monieckim, nad rzeką Jaskranką^[4], siedziba gminy miejsko-wiejskiej Knyszyn. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Knyszyn liczył 2782 mieszkańców^[2].

Knyszyn uzyskał lokację miejską w 1538 roku^[5]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[6], w starostwie knyszyńskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[7].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 3579 osób, wśród których 2286 było wyznania rzymskokatolickiego, 20 prawosławnego, 38 ewangelickiego, a 1235 mojżeszowego. Jednocześnie 2668 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 7 białoruską, 27 niemiecką, 876 żydowską i jeden rosyjską. W mieście było 541 budynków mieszkalnych^[8].

30 czerwca 2012 roku miasto liczyło 2851 mieszkańców.

Piramida wieku mieszkańców Knyszyna w 2014 roku^[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W roku 1568 Knyszyn otrzymał prawa miejskie magdeburskie^[9] od króla Zygmunta Augusta. „Czasy Zygmuntowskie” były złotym wiekiem dla Knyszyna. Wybudowano wówczas ratusz na rynku, cerkiew prawosławną, łaźnie, budynek wagi, wybrukowano ulice^[10]. Udokumentowanych jest 19 pobytów króla w Knyszynie, łącznie około 500 dni, w latach 1533–1572. W Knyszynie król chętnie wypoczywał, stąd władał Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. Podpisał wiele dokumentów m.in. pierwszą w Polsce Ustawę Morską i Leśną. Król Zygmunt August zmarł w Knyszynie 7 lipca 1572 roku. Zdarzenie to na swoim obrazie uwiecznił Jan Matejko.

Społeczność żydowska posiadała w mieście synagogę. Pierwsza, drewniana, spłonęła w 1915 podczas pożaru miasta w trakcie odwrotu wojsk rosyjskich. Usytuowana była przy ulicy Tykockiej. Druga, już murowana, powstała w latach 20. XX wieku. Została wybudowana pomiędzy ul. Grodzieńską, a Starodworną. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do miasta, bożnica została zdewastowana i przeznaczoina na magazyn pasz. W latach 1982–1986 została rozebrana^[11].

W lipcu 1941 Niemcy utworzyli w Knyszynie getto dla ludności żydowskiej^[12]. Przebywało w nim ok. 2000 Żydów z Knyszyna, Trzciannego, Tykocina i Szczuczyna^[12]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942^[12]. Większość osób wywieziono do obozu przejściowego w Białymstoku, a ponad 70 rozstrzelano na miejscu^[12].

25 sierpnia 1944 samoloty niemieckie zbombardowały i ostrzelały wioskę. W czasie nalotu zginęło 10 osób. Spłonęły cztery gospodarstwa^[13].

Transport[edytuj | edytuj kod]

65 Droga krajowa nr 65: granica państwa – Gołdap – Ełk – Białystok – Bobrowniki – granica państwa
671 Droga wojewódzka nr 671: Sokoły – Tykocin – Knyszyn – Korycin – Sokolany

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zabytki w Knyszynie

Osobny artykuł: Dwór królewski w Knyszynie.

Według rejestru zabytków NID'^[14] na listę zabytków wpisane są obiekty:

teren części miasta, XVI, nr rej.: 74 (80) z 10.01.1967
kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty, 1520, 1710, nr rej.: 203 z 20.10.1966
lamus plebański, drewn., pocz. XIX, nr rej.: 17 (23) z 22.01.1953
budynek szpitalny, ul. Grodzieńska 96, 1910, nr rej.: A-225 z 19.03.2009
dom Klattów, ul. Kościelna 6, drewn., 2 poł. XVIII, nr rej.: 389 z 14.02.1977
pozostałości parku dworskiego, XVI, nr rej.: 637 z 25.11.1986

Pozostałe obiekty:

pomnik króla Zygmunta Augusta na rynku miejskim
pozostałości założenia dworskiego z XVI w. (gdzie zmarł król Zygmunt August) przy ul. Białostockiej
pozostałości kirkutu przy ul. Białostockiej
cmentarz prawosławny z XIX w. (przy drodze do Krypna Kościelnego)^[15]
cmentarz rzymskokatolicki z XIX wieku^[16]
dom z XIX w. przy ul. Białostockiej – dawniej manufaktura tkacka, koszary, sąd, ostatnio internat
drewniana kapliczka słupowa z rzeźbą św. Jana Nepomucena na ul. Grodzieńskiej^[17]

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Zygmunta Augusta
Pomnik Zygmunta Augusta
Zegar słoneczny
Rynek
Stacja kolejowa w Knyszynie
Parowóz TKt48 na stacji kolejowej w Knyszynie
Zabytkowy dom z XVIII w. w Knyszynie

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
↑ ^a ^b ^c Knyszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Jaskranka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-23] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑ Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .
↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI-XVIII w., w: Maria Kwapień; Józef Maroszek; Andrzej Wyrobisz, Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Wrocław 1976, s. 95.
↑ Michał Daniszewski: Knyszyńska cerkiew. Strona Urzędu Miejskiego w Knyszynie: knyszyn.pl, 2008-02-14. [dostęp 2015-10-19].
↑ Synagoga Orach Chaim (ul. Grodzieńska) | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10] .
↑ ^a ^b ^c ^d Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 236. ISBN 83-01-00065-1.
↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 147.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo podlaskie. [dostęp 2012-01-19].
↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 32.
↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.
↑ Michał Zalewski: Drewniana kapliczka słupowa ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie. kapliczki.org.pl. [dostęp 2020-03-15]. (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Knyszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 199 .
Historia miasta

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].

[Populacja2018-2] Knyszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[4] Jaskranka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-23] .

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.

[6] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.

[7] Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.

[:02-8] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10 .

[9] Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI-XVIII w., w: Maria Kwapień; Józef Maroszek; Andrzej Wyrobisz, Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Wrocław 1976, s. 95.

[10] Michał Daniszewski: Knyszyńska cerkiew. Strona Urzędu Miejskiego w Knyszynie: knyszyn.pl, 2008-02-14. [dostęp 2015-10-19].

[11] Synagoga Orach Chaim (ul. Grodzieńska) | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10] .

[Pilichowski236-12] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 236. ISBN 83-01-00065-1.

[13] Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 147.

[14] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo podlaskie. [dostęp 2012-01-19].

[15] Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 32.

[16] Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 34.

[17] Michał Zalewski: Drewniana kapliczka słupowa ze św. Janem Nepomucenem w Knyszynie. kapliczki.org.pl. [dostęp 2020-03-15]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Wsie	Chobotki Czechowizna Grądy Guzy Jaskra Kalinówka Kościelna Knyszyn-Zamek Nowiny Kasjerskie Nowiny-Zdroje Ogrodniki Poniklica Wodziłówka Wojtówce Zofiówka
Kolonie	Cisówka Jeleń Kropiwnica Mierestki Stoczek
Części wsi	Kalinówka (wieś) Lewonie

Miasta	Goniądz Knyszyn Mońki
Gminy miejsko-wiejskie	Goniądz Knyszyn Mońki
Gminy wiejskie	Jasionówka Jaświły Krypno Trzcianne

Przynależność wojewódzka	Prusy: departament białostocki (1795–1807) Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie (1919–75)	Białystok (do 1928 →) Choroszcz Czarna Białostocka (od 1962) Goniądz (do 1954 →) Gródek (do 1919) Jasionówka (do 1919) Knyszyn (do 1954 →) Michałowo (do 1919) Starosielce (1919–54) Supraśl Suraż (do 1919 i 1923–54 →) Wasilków Zabłudów
Osiedla (1954–72)	Czarna Wieś (1956–62)
Gminy wiejskie (1919–54 i 1973–75)	Bacieczki (1945–54) Barszczewo (1945–54) Białostoczek (do 1939) Choroszcz (do 1939 i od 1973) Czarna Wieś (do 1954) Czarna Białostocka (od 1973) Dobrzyniewo Kościelne (od 1973) Dojlidy (do 1954) Dolistowo (do 1939) Goniądz (do 1954 →) Gródek Jaświły (1945–54 →) Juchnowiec (Dolny) Kalinówka (do 1954 →) Krypno (do 1954 →) Michałowo Obrubniki (do 1954) Supraśl (od 1973) Suraż (1919–23) Szymki (od 1973) Trzcianne (do 1954 →) Tykocin (od 1973) Wasilków (od 1973) Zabłudów Zaścianki (od 1973) Zawyki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barszczewo (1954–72) Biele (1954–59) Bobrowniki (1954–59) Bogdanki (1959–72) Czarna Wieś (1954–55) Czarna Wieś Kościelna (1954–72) Dobrzyniewo Duże (1954–59) Dobrzyniewo Kościelne (1959–72) Dobrzyniówka (1954–59) Dojlidy Górne (1959–71) Dorożki (1954–59) Fasty (1954–68) Folwarki Tylwickie (1954–71) Gnieciuki (1954–59) Grabówka (1954–71) Gródek (1954–72) Horodniany (1954 → i ← 1956–72) Jałówka (1954–71) Jeżewo (← 1958–72) Juchnowiec Dolny (1954–72) Jurowce (1954–61) Juszkowy Gród (1954–72) Kamionka (1954–59) Konowały (1954–72) Kozińce (1954–72) Koźliki (1954–59) Królowy Most (1954–72) Kuriany (1954–59) Lewickie (1954–59) Łopuchowo (← 1958–59) Michałowo (1954–72) Mostowlany (1954–59) Nowa Wola (1954–59) Nowe Aleksandrowo (1954–59) Ogrodniczki (1954–71) Olmonty (1954–59) Pogorzałki (1954–61) Rafałówka (1959–72) Rogowo (1954–59) Rudnia (1954–57) Rynki (1954 →) Rzędziany (← 1958–61) Saniki (← 1958–59) Simuny (1954–59) Studzianki (1954–61) Szymki (1954–72) Topolany (1954–59) Trypucie (1954 →) Turośl Dolna (1954 →) Turośl Kościelna (1954 →) Tykocin (← 1958–72) Uhowo (1954 →) Waliły-Stacja (1954–68) Wasilków (1961–72) Wiejki (1954–59) Zabłudów (1959–72) Załuki (1954–59) Zaścianki (1972) Zawady (1954 →) Zawyki (1954 →) Złotoria (← 1958–72) Zubki (1954–72) Zwierki (1954–59) Żuki (1954–59)

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie
Miasta	Goniądz (←od 1954) Knyszyn (← od 1954) Mońki (od 1965)
Gminy wiejskie (1954 i 1973–75)	Goniądz (← od 1954) Jasionówka (od 1973) Jaświły (← od 1954) Kalinówka (← w 1954) Knyszyn (od 1973) Krypno (← od 1954) Mońki (od 1973) Trzcianne (← od 1954)
Gromady (1954–72)	Bajki Stare (1954–61) Białosuknia (1954–61) Bobrówka (1954–59) Boguszewo (1954–68) Chojnowo (1954–59) Długołęka (1954–68) Dolistowo Stare / Stare Dolistowo (1954–72) Downary (1954–72) Dziękonie (1954–71) Goniądz (1972) Grądy (1954–59) Hornostaje (1954–71) Jasionówka (1954–72) Jaświły (1954–72) Jatwieź Duża (1954–68) Kalinówka Kościelna (1954–72) Kamionka (1954–59) Klewianka (1961–71) Knyszyn (1972) Krasne Folwarczne (←~~1959~~) Kruszyn (1954–72) Krypno (1954–72) Kulesze (1954–59) Laskowiec (1954–72) Mikicin (1954–59) Milewskie (1954–59) Mońki (1954–64) Mońki (1972) Peńskie (1954–59) Smogorówka Dolistowska (1954–61) Szorce (1954–61) Szpakowo (1954–59) Trzcianne (1954–72) Wyszowate (1961–71) Zofiówka (1959–71)