Kościół św. Floriana w Koprzywnicy

Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	A.693/1-4 z dnia 10.01.1966 i z 14.06.1977
	Kościół parafialny
	; widok ogólny
Państwo	Polska
Miejscowość	Koprzywnica
Adres	Krakowska 78, 27-660 Koprzywnica
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Floriana
Wezwanie	św. Floriana
	Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Floriana
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1185
Data zakończenia budowy	1207 – 1220
Data poświęcenia	1207
Data zamknięcia	1819
Fundator	Mikołaj Bogoria Skotnicki
Dane świątyni
Styl	romański
Architekt	Simon
Świątynia; • materiał bud.	; • ciosy kamienne
Organy; • liczba głosów; • liczba manuałów	; 16; 2
	Położenie na mapie Koprzywnicy Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	Położenie na mapie Polski Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	Położenie na mapie powiatu sandomierskiego Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	Położenie na mapie gminy Koprzywnica Kościół św. Floriana w Koprzywnicy
	50°35′41″N 21°34′26″E/50,594722 21,573889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pocysterski kościół św. Floriana w Koprzywnicy, pierwotne wezwanie z czasów poświęcenia kościoła: św. Floriana i Najświętszej Marii Panny – rzymskokatolicka świątynia powstała wraz z budynkami klasztornymi opactwa cystersów. Fundacji klasztoru dokonał komes Mikołaj Bogoria ze Skotnik, który sprowadził cystersów w roku 1183 z Morimondu. Budynki powstały w stylu romańskim między rokiem 1207 a 1220. Na przestrzeni wieków remontowano i odnawiano kościół, co sprawia, że wewnątrz dominuje barok. W 1819 roku władze carskie kasują zakon. Decyzją biskupa sandomierskiego z 1821 r. ustanowiono tam parafię.

Dawne opactwo cystersów funkcjonujące w latach 1183–1819, filia bezpośrednia francuskiego Morimond. Było to jedno z najdalej na wschód wysuniętych opactw cysterskich w Europie^[2].

Na terenach klasztornych, w niedalekiej odległości od budynku kościoła św. Floriana, znajdowały się świątynie: Świętego Ducha oraz św. Leonarda.

4 maja 1995 roku do kościoła sprowadzono relikwie patrona parafii.

Współcześnie kościół pocysterski pod wezwaniem św. Floriana pełni funkcję świątyni parafialnej. Z zabudowań klasztornych zachowało się jedynie wschodnie skrzydło. Pomieszczenia poklasztorne obecnie są nieużywane, z wyjątkiem dobrze zachowanego kapitularza, w którym urządzono lapidarium.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fundacja[edytuj | edytuj kod]

Opactwo ufundowane zostało około 1183 przez komesa Mikołaja Bogorię Skotnickiego, przy współudziale księcia Kazimierza Sprawiedliwego^[3]. Mikołaj wydzielił ze swoich posiadłości sporą część swoich dóbr i przekazał je pod fundację klasztoru^[4]. W 1185 do klasztoru przybyli z opactwa Morimond pierwsi mnisi wraz z opatem Teodorykiem^[3]. Dzięki staraniom komesa książę zwolnił zakonników z podatków oraz nadał im pierwsze uposażenie, które stanowiło 10 okolicznych wsi^[5].

Rozwój[edytuj | edytuj kod]

Na początku XIII wieku rozpoczęto budowę kościoła klasztornego. Kościół – wznoszony w stylu romańskim pod okiem mistrza Simona (który znany jest również z budowy kościoła w Wąchocku^[6]) – konsekrował w 1207 biskup krakowski Pełka (znany również jako Fulko), nadając mu wezwanie Najświętszej Marii Panny i św. Floriana^[7]^[8]. Klasztor koprzywnicki był celem najazdu mongolskiego w 1241, w wyniku którego został zdewastowany i ograbiony. Podobne zniszczenia miały miejsce również podczas drugiego najazdu w 1259^[5]. Odbudowę klasztoru po tych zniszczeniach wspierał książę Bolesław Wstydliwy nadając zakonnikom liczne przywileje. Również Koprzywnica otrzymała szereg przywilejów, w tym przywilej miejski na prawie magdeburskim^[3]^[4].

Na początku XIV wieku staraniem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Skotnickiego przeprowadzono znaczną przebudowę klasztoru nadając mu cechy gotyckie^[3]. W 1461 opat Mikołaj z Trzebnicy zapoczątkował gruntowny remont, kontynuowany jeszcze przez jego następcę Mikołaja z Przeworska, w czasie którego wzniesiono między innymi murowane krużganki^[5]^[3]. W 1508 kościół i klasztor uległy zniszczeniom na skutek pożaru. Odbudowy zniszczeń dokonał opat Mikołaj z Robczyc. W 1620 za rządów Hieronima Ossolińskiego wzniesiony został pałac opacki zwany "Opatówką", a trzydzieści lat później opat Zbigniew Ossoliński odnowił kościół oraz wybudował na skrzyżowaniu naw potężną sygnaturkę (wykonaną w 1678 przez krakowskiego mistrza Michała Pfafa), przypominającą odwrócony do góry dnem kielich^[9]. W drugiej połowie XVII wieku przeprowadzone zostały pod nadzorem opata Krzysztofa Skotnickiego ostatnie przed kasatą, gruntowne prace modernizacyjne nadające klasztorowi elementy barokowe, w tym istniejącą do dziś, a zaprojektowaną przez jezuitę ks. Józefa Karśnickiego, fasadę kościoła^[3]. W 1819 władze carskie wydały dekret kasacyjny klasztoru, wprowadzony w życie przez władze Królestwa Polskiego^[4].

Po sekularyzacji[edytuj | edytuj kod]

Po kasacie opactwa – staraniem biskupa sandomierskiego Prospera Burzyńskiego w 1821 – kościół klasztorny został przejęty przez diecezję i pełni od tego czasu funkcję świątyni parafialnej^[5]. Mimo kasaty klasztoru cystersi pozostali w Koprzywnicy, aż do śmierci ostatniego z nich. Ze względu na niekorzystanie z budynków klasztornych, ich stan uległ szybkiemu pogorszeniu. Doprowadziło to w konsekwencji do rozebrania większości zabudowań klasztornych, przy czym głównym celem było pozyskanie materiału budowlanego. Dużych zniszczeń doświadczyły zabudowania opactwa w czasie wojen. W czasie I wojny światowej, podczas pożaru w 1915, spłonęły dachy kościoła i klasztoru oraz wieża sygnaturki. Po pożarze rozebrano część klasztoru, z wyjątkiem skrzydła wschodniego, a kościół przez długi czas był nakryty dachem ze słomy^[3]. Po wojnie prace remontowe prowadzono w latach 1948–1949, natomiast gruntowne badania i konserwację wnętrza przeprowadzono w latach 1960–1964. Odnowiono polichromie, ołtarze oraz wybudowano wieżę na wzór pierwotnie istniejącej. W 1995 do kościoła sprowadzono relikwie św. Floriana^[5].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Kościół klasztorny[edytuj | edytuj kod]

Kościół klasztorny zachował w stanie prawie nienaruszonym do czasów współczesnych bryłę, układ wnętrza, system konstrukcyjny oraz detale architektoniczne. Współczesna fasada wykonana została podczas przebudowy w XVIII wieku^[4]. Kościół jest budowlą bazylikową, trójnawową, o systemie filarowym z transeptem, przykryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z prostokątnym prezbiterium. Zawiera elementy architektury romańskiej, w tym wykonane z ciosów kamiennych sklepienia ostrołukowe, fryz ząbkowy oraz zamurowaną rozetę. Filary i półkolumny są zdobione płaskorzeźbionymi ornamentami geometrycznymi i roślinnymi, natomiast zworniki zdobione są tak zwaną dekoracją plecionkową. Szczególnie cenny zwornik przedstawiający Baranka Bożego znajduje się na przecięciu naw^[8]^[7].

W konstrukcji kościoła i klasztoru zauważyć można wpływ przebudów i renowacji w kolejnych wiekach. Z pozostałości gotyckich zachowały się gotyckie polichromie z pocz. XV w. Na południowej ścianie prezbiterium widoczne są sceny Sądu Ostatecznego^[9] oraz dzieje Marii w historii zbawienia^[4]. Gotycki charakter mają pozostałości krużganków w postaci śladów ostrych łuków na północnej ścianie kościoła. Efektem gotyckich przebudów są również podniesione szczyty uzupełnione cegłą^[7].

Wpływ baroku na wygląd kościoła uwidacznia się nie tylko wyglądem zachodniej fasady, ale przede wszystkim wyposażeniem wnętrza. Wczesnobarokowy ołtarz główny wybudowany został w 1645. Umieszczono w nim namalowany w tym samym roku obraz Bartłomieja Strobla przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny^[8]^[4]^[6]. U dołu obrazu namalowane zostały klęczące postaci św. Floriana i św. Bernarda^[4]. Zgodnie z tradycją Strobel sportretował na tym obrazie sobie współczesnych, w tym króla Władysława IV Wazę^[6]. Inny barokowy ołtarz, bogato złocony pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem znajduje się po prawej stronie prezbiterium. Ołtarz został ufundowany przez opata Franciszka Rzerowskiego na początku XVII wieku. W kościele znajdują się jeszcze między innymi ołtarze św. Walentego, Pana Jezusa Ukrzyżowanego i św. Anny Samotrzeć^[8]. Zabytkowe stalle mają malowane na zapleckach sceny z życia św. Bernarda z Clairvaux^[4].

Innym ciekawym elementem wyposażenia kościoła jest ambona wykonana w stylu regencji, pochodząca z około 1730 roku. Nad amboną umieszczony jest baldachim. Unoszony przez anioły i putta na tle obłoków i draperii, zwieńczony jest rzeźbą pelikana^[4]. Interesujące są również nagrobki i epitafia, w szczególności sarkofag Niedrzwickich z 1581 roku, wykonany przez rzeźbiarza Santi Gucci.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 52 [dostęp 2016-01-14] .
↑ Wbrew często powtarzanym informacjom, nie było to najdalej wysunięte na wschód opactwo. Opactwo w Isova na Peloponezie (założone w następstwie IV krucjaty) leżało ok. dziesięć minut dalej na wschód, a to w rumuńskiej Cârța – niemal dokładnie trzy stopnie dalej na wschód.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Elżbieta Graboś: Zespół pocysterski w Koprzywnicy. Clara Provincia. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-22)]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Koprzywnica. Szlak Cysterski w Polsce. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-09)]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Koprzywnica. Parafia pod wezwaniem Świętego Floriana. Diecezja Sandomierska. [dostęp 2016-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-23)]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Adam Dylewski: Piękna Polska. Małopolska, Podkarpacie, Świętokrzyskie. Warszawa: Świat książki, 2007. ISBN 978-83-247-0227-5.
↑ ^a ^b ^c Koprzywnica – pocysterski kościół i klasztor z XIII w.. Album romański. [dostęp 2012-10-15]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Kościół św. Floriana w Koprzywnicy 800-lecie konsekracji kościoła 1207–2007. Miasto i gmina Koprzywnica. [dostęp 2012-10-15]. (pol.).
↑ ^a ^b Maria i Przemysław Pilich: Polska. Przewodnik ilustrowany. Warszawa: Sport i Turystyka - MUZA SA, 2007. ISBN 978-83-7495-094-7.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Strona diecezji sandomierskiej. diecezjasandomierska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-23)].

[zabytek-1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 52 [dostęp 2016-01-14] .

[2] Wbrew często powtarzanym informacjom, nie było to najdalej wysunięte na wschód opactwo. Opactwo w Isova na Peloponezie (założone w następstwie IV krucjaty) leżało ok. dziesięć minut dalej na wschód, a to w rumuńskiej Cârța – niemal dokładnie trzy stopnie dalej na wschód.

[clara-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Elżbieta Graboś: Zespół pocysterski w Koprzywnicy. Clara Provincia. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-22)]. (pol.).

[szlak-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Koprzywnica. Szlak Cysterski w Polsce. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-09)]. (pol.).

[diecezja-5] Koprzywnica. Parafia pod wezwaniem Świętego Floriana. Diecezja Sandomierska. [dostęp 2016-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-23)]. (pol.).

[dylewski-6] Adam Dylewski: Piękna Polska. Małopolska, Podkarpacie, Świętokrzyskie. Warszawa: Świat książki, 2007. ISBN 978-83-247-0227-5.

[album-7] Koprzywnica – pocysterski kościół i klasztor z XIII w.. Album romański. [dostęp 2012-10-15]. (pol.).

[koprzywnica-8] Kościół św. Floriana w Koprzywnicy 800-lecie konsekracji kościoła 1207–2007. Miasto i gmina Koprzywnica. [dostęp 2012-10-15]. (pol.).

[polska-9] Maria i Przemysław Pilich: Polska. Przewodnik ilustrowany. Warszawa: Sport i Turystyka - MUZA SA, 2007. ISBN 978-83-7495-094-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]