Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Bielinach
 A.211/1-2 z dnia 31.10.1947 i 15.02.1967[1]
| |||||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||||
 Kościół w 2018 roku | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||
| Miejscowość |
Bieliny | ||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Bieliny  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu kieleckiego  | |||||||||||||||||
 50°50′58,05″N 20°56′40,02″E/50,849458 20,944450
| |||||||||||||||||
Kościół Świętego Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny – rzymskokatolicki kościół parafialny w Bielinach należący do dekanatu daleszyckiego diecezji kieleckiej, metropolii krakowskiej.
Świątynia prezentuje styl wczesnobarokowy i posiada klasyczną fasadę, jest to budowla murowana i otynkowana. W głównym ołtarzu jest umieszczony obraz Świętej Rodziny wykonany w połowie XVII wieku. Dwa ołtarze boczne reprezentują styl późnobarokowy i powstały w II połowie XVIII wieku[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
„(...) Szklarz wypchał skarbami kieszenie i nogawki spodni, ale jeszcze przez kilka nocy tam przychodził, dopóki wszystkiego nie zabrał. Było tego tak dużo, że napełnił po brzegi pokaźną beczkę. Nie bardzo wiedział, co z tym bogactwem zrobić. Proboszcz doradził mu, by zbudował w Bielinach kościół, w którym odprawiałoby się nabożeństwo za dusze zbójców i ich ofiar, a resztę pieniędzy zalecił rozdać ubogim(...).” - „Legendy świętokrzyskie” Jerzy Stankiewicz[3]
Bieliny pierwotnie należały do parafii świętego Michała Archanioła w Daleszycach. W wyniku próśb mieszkańców i Krzysztofa Jóźwika – właściciela huty szkła w Kakoninie powstała nowa parafia usytuowana na wzgórzu Popówka. Pierwszy wpis w księdze stanu cywilnego parafii pochodzi z 4 listopada 1636 roku, a akt erekcyjny kościoła św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny podpisał biskup Jakub Zadzik 30 października 1637 roku. W chwili założenia parafii w jej skład wchodziły: Bieliny, kuźnice Belno, Makoszyn i Napęków oraz huty szkła Kakonin i Ruska i należała do dekanatu bodzentyńskiego w diecezji krakowskiej.
Budowa kościoła trwała niecałe sześć lat. Konsekracji dokonał biskup krakowski Tomasz Oborski w dniu 14 czerwca 1643 roku. Przy kościele powstała przyparafialna szkółka, a po prawej stronie wybudowana została drewniana plebania, istniejąca jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku.
28 czerwca 1649 roku – biskup krakowski Piotr Gembicki przywilejem podpisanym w Krakowie nadał organiście kościoła w Bielinach pół łanu gruntu (pułanek Krokoszowski), na którym pozwolił wybudować dom oraz nadał prawo wyszynku piwa i wódki[3].
4 kwietnia 1657 roku sprzymierzeńcy wojsk szwedzkich – żołdacy Rakoczego splądrowali pobliski klasztor świętokrzyski, zabijając trzech benedyktyńskich zakonników. Cztery dni później dotarli do Bielin i zamordowali pierwszego proboszcza parafii świętego Józefa – Jana Słopieckiego. W prezbiterium na pamiątkę umieszczona została tablica informująca o tym tragicznym wydarzeniu:
Po jego śmierci nowym plebanem bielińskim na krótko został ksiądz Albert Adam Lenarski. W marcu 1659 roku mianowano następnego proboszcza – księdza Franciszka Chrzanowskiego. Od grudnia 1666 roku nowym plebanem został ksiądz Jan Brzosczyński i kierował parafią przez 22 lata. Tuż przed swoją śmiercią w kościele w Bielinach wybudował dwie boczne kaplice. W jednej z nich (kaplicy Matki Boskiej) znajduje się jego tablica nagrobkowa – zmarł 10 grudnia 1688 roku w wieku 52 lat. Uzyskał on wcześniej na rzecz bielińskiego kościoła znaczący zapis w wysokości 3000 złotych polskich na dobrach Bilczów i Żydowska Wola od Stanisława Mietelskiego z Gołuchowa oraz siedem innych darowizn od mieszkańców Kielc i Daleszyc na sumę 1300 złotych. Procent od tych zapisów służył na utrzymanie Bractwa Świętego Józefa przy kościele aż do 1866 roku, kiedy to kapitały zostały przejęte przez skarb państwa[3].
Po Janie Brzosczyńskim w 1689 roku mianowany został ksiądz Marcin Jan Ziachowic. Za jego czasów dokonane zostały zapisy na rzecz bielińskiego kościoła na dobrach Morawica, Wola Morawicka i Sieradowice. Następnym proboszczem bardzo krótko (rok i 3 miesiące) był ksiądz Wojciech Jan Jaworek. Po jego śmierci w 1716 roku następcą został ksiądz Józef Antoni Jaworski, który w Bielinach pracował 19 lat. W latach 1736 – 1743 pracę duszpasterską w parafii Świętego Józefa w Bielinach prowadził ksiądz Bonawentura Szaniawski. Od początku 1744 roku proboszczem został ks. Andrzej Józef Zayffret – doktor nauk filozoficznych Akademii Krakowskiej. Księży z kościoła parafialnego w Bielinach w czasie ich nieobecności zastępowali duchowni z kościołów w Daleszycach lub zakonnicy z pobliskich klasztorów – bernardyni ze Świętej Katarzyny i Karczówki oraz franciszkanie z Chęcin.
W 1761 roku proboszczem został Józef Patek. Pełnił także funkcję dziekana dekanatu bodzentyńskiego, do którego kościół w Bielinach należał. Za czasów proboszcza Patka nastąpiło rozgraniczenie między częścią Bielin należącą do kapituły krakowskiej, a Bielinami plebańskimi. Ksiądz Józef Patek zmarł w 1776 roku i jako ostatni z bielińskich księży pochowany został w miejscowym kościele. W pierwszym pilastrze na lewo od głównego wejścia kościoła zachowała się mała nietypowa tabliczka nagrobna z napisem “X. Józef Patek pleban prosi o westchnienie. A. D. 1776”.
W grudniu 1781 roku biskup krakowski mianował proboszczem 36-letniego Joachima Winklera. Z tego okresu pochodzi pierwszy dokładny opis kościoła w Bielinach:
“Kościół ten leży w Województwie Sandomierskim, Powiecie Chęcińskim, Ziemi Wiślickiej, od Sandomierza mil 9, od Kielc mil 3, od Krakowa mil 18 odległy. Zamyka w sobie prawem farnym wsi 8, to jest: Bieliny, Nowa Huta, Stara Huta, Belna, Makoszyn, Napęków, Porąbki i Kakonin, z których jedne odległe są od kościoła farnego o ćwierć mile, drugie o pół mile. Dusz religii rzymskiej pod tą farą w ogólności znajdować się może 2000. Do spowiedzi wielkanocnej w roku 1782 było 1600. Chrztów w roku 1781 było 56, szlubów 8, pogrzebów 36. (...) Kościół murowany sklepiony gontami pobity, które trochę się nadrujnowały, lecz nowonastały JX Pleban już zaczyna reperacją około niego. Ołtarzy ma w sobie pięć: wielki pod tytułem Św. Józefa, drugi Św. Joachima, trzeci Św. Jana Ewangelisty – te konsekrowane, w kaplicy ołtarz czwarty Matki Boskiej, w drugiej kaplicy ołtarz Męki Pańskiej. Ten kościół jest pod tytułem Józefa Świętego O. P. M. konsekrowany prze JW J. X. Tomasza Oborskiego Biskupa Laudyceńskiego R. 1643 d. 14 czerwca. Posadzka w tym kościele dobra. Chór muzyczny murowany dobry z organami. Konfesjonałów 3. Ambona drewniana. Ławek w większym chórze 12, w mniejszym formy na osób 12, w kaplicach także formy na osób 12. Chrzcielnica z kamienia marmurowego dobra. Zakrystia murowana, w niej mensa z szufladami na apparaty. Do kościoła drzwi wielkie podwójne na zawiasach z zasuwą i kłódką, drugie z przychodu od plebanii z zamkiem i kłódką, przy zakrystii drzwi na zawiasach z zamkiem i kłódką. Przy tym kościele jest kruchta bez zamknięcia, która była niegdyś dzwonnicą, murowana. Druga kruchta z przychodu od plebanii, ta niegdyś była zakrystią, murowana. Na wierzchu kościoła kopuła blachą białą pobita, w niej sygnaturka. Kostnica przy murach kościelnych murowana z okienkiem. Dzwonnica drewniana pobita od ziemi aż do samego wierzchu gontami, w tej dzwonów 3, większy 1, mniejszych 2. Cmentarz wkoło parkanem w słupy dębowe opasany, do którego jest brama murowana z furtką poboczną także murowaną. Brama zamyka się kratą żelazną, a furtka drzwiami na zawiasach i hakach. Od plebanii jest furtka drewniana”[3].
Następnym proboszczem został Karol Żurkowski. Z okresu przejęcia przez niego parafii (1789) pochodzi dokładny opis majątku. Wnętrze kościoła było bogato zdobione. Znajdujący się w wielkim ołtarzu obraz Świętej Rodziny przyozdobiony był wotami – sukienka, berło, korony, 5 srebrnych sandałów. W bocznych kaplicach znajdowały się obrazy: Chrystusa Ukrzyżowanego, przyozdobiony trzema srebrnymi koronami i Matki Boskiej ze srebrną sukienką, dwoma koronami. Ołtarze boczne – Świętego Joachima ze srebrną koroną i Świętego Jana ze srebrną koroną, kielichem, wężem oraz pasem. Na tęczy kościoła umieszczona była statua Boga Ojca. Kościół posiadał cenny relikwiarz – był to pozłacany krzyż, zawierający w sobie cząstkę Krzyża Świętego[4].
Ksiądz Karol Żurkowski poczynił wiele inwestycji: ogrodził cmentarz przykościelny, ufundował ambonę, chrzcielnicę, ławki, konfesjonały, założył cmentarz grzebalny w polu (przełom XVIII i XIX wieku)
W 1805 roku na mocy decyzji papieża Piusa VII została utworzona diecezja kielecka. Diecezja ta istniała tylko 13 lat i w 1818 roku została zlikwidowana – powstała natomiast nowa diecezja sandomierska. W 1821 roku parafia liczyła 2566 dusz.[4]
Po śmierci Żurkowskiego w 1827 nowym proboszczem został urodzony w Bielinach ksiądz Jędrzej Poniewierski. Największym zadaniem jaki postawił przed sobą było powiększenie kościoła oraz wybudowanie nowej dzwonnicy. Rozbudowa kościoła polegała na wydłużeniu nawy głównej, wymurowaniu klasycystycznej fasady z filarami i gzymsami ciosowymi oraz wystawieniu wieży z sygnaturką. Do nawy bocznej zakupiono obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus autorstwa Żeleńskiego, nowe organy oraz monstrancję srebrną pozłacaną. Na frontonie przy wejściu pod figurami świętych Piotra i Pawła umieszczono dwie marmurowe tablice pochodzące z XVII ufundowane przez opata klasztoru świętokrzyskiego, późniejszego biskupa kijowskiego – Bogusława Radoszewskiego. Tablica z lewej poświęcona jest pamięci kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, natomiast druga, jest tablicą nagrobną opata Stanisława, który wraz z innymi zakonnikami został zamordowany w czasie najazdu tatarskiego w 1260 roku. Na tęczy odnowionego kościoła umieszczono barokowy krucyfiks Chrystusa Ukrzyżowanego użyczony z klasztoru na Świętym Krzyżu.
-
Kościół usytuowany na Wzgórzu Popówka. W tle Pasmo Łysogórskie. -
Uroczystości jubileuszu 380-lecia powstania kościoła w Bielinach -
Tablica XVII w -
Tablica XVII w -
Tablica poświęcona Kazimierzowi Sabbatowi – Prezydentowi i Premierowi RP na Uchodźstwie urodzonemu w Bielinach -
Figura św. Piotra od strony zachodniej -
Figura św. Pawła od strony zachodniej -
Ołtarz. Obraz św. Rodziny
Architektura i wyposażenie[edytuj | edytuj kod]
Kościół usytuowany jest na wyniosłym wzgórzu ogrodzonym starym murem. Jest obiektem orientowanym, jednonawowym, murowanym z kamienia i otynkowanym. Wzniesiono go w latach 1637–1643 na planie prostokąta w stylu przejściowym od renesansu do baroku, określanym jako manieryzm, często zwanym też wczesnobarokowym. W roku 1838 świątynia została przedłużona ku zachodowi i zyskała wówczas klasycystyczną fasadę główną – trójosiową, rozczłonkowaną pilastrami, z klasycznym belkowaniem, wspierającym trójkątny tympanon (przyczółek), zwieńczony płaską wieżyczką zakończoną krzyżem. W ścianę fasady głównej wmurowane zostały marmurowe tablice epitafijne z 1.poł. XVII w., przeniesione do Bielin z rozebranego po pożarze w 1777 r. kościoła klasztornego na Świętym Krzyżu. Jest budowlą orientowaną, murowaną, pokrytą tynkiem. Prezbiterium kościoła jest dwuprzęsłowe, zamknięte półkoliście. Od południa przylega do niego mała kruchta, a od północy zakrystia z nadbudowanym w wieku XIX stryszkiem.
Po obu bokach nawy dostawione są kwadratowe w planie kaplice; poziomy posadzek w kaplicach wyższe są niż w nawie. W nawie, która pierwotnie nakryta była płaskim drewnianym stropem są teraz sklepienia żaglaste na gurtach, a w prezbiterium i kaplicach sklepienia kolebkowo – krzyżowe. Kaplice otwarte są do nawy arkadami a żebra ich kolebkowo – krzyżowych sklepień, zdobione bogatą dekoracją stiukową, „spływają” na wczesnobarokowe belkowanie.
W osiach skrajnych fasady zachodniej rozmieszczono dwie półkoliste nisze, w których są posągi św. św. Piotra i Pawła. Dachy nawy i kaplic są dwuspadowe, a nad zakrystią dach pulpitowy.
Spis najcenniejszych zabytków ruchomych kościoła[4]:
- Dzwon – z brązu, wykonany w 1589 roku, renesansowy
- Obraz w ołtarzu głównym – Święta Rodzina w typie flamandzkim, datowany na drugą tercję XVII wieku
- Chrzcielnica – z wapienia chęcińskiego, połowa XVII wieku, styl wczesnobarokowy
- Puszka na komunikaty (liturgiczna) – srebro ze złoceniami, XVII w., styl wczesnobarokowy
- Obraz Ukrzyżowanie w górnej części ołtarza bocznego, II połowa XVII wieku, styl barokowy
- Krucyfiks ścienny nad łukiem tęczowym, I połowa XVIII wieku, styl barokowy
- Relikwiarz – srebro i alabaster, I połowa XVIII wieku, styl barokowy
- Ołtarz główny, Ołtarz boczny, Obraz Święty Piotr, Obraz Święty Jan Ewangelista, Obraz Madonna z Dzieciątkiem w górnej części ołtarza bocznego, Rzeźba Chrystus Zmartwychwstały, Kielich mszalny z pateną, Krucyfiks ołtarzowy, Kropielnica z wapienia chęcińskiego, Pacyfikał z brązu posrebrzany i pozłacany i zdobiony kameryzacją – XVIII w., styl późnobarokowy
- Ołtarz Matki Boskiej i Ołtarz Przemienienia Pańskiego w kaplicy północnej – 1770 r, rokoko
- Biały ornat ze stułą – jedwabny, wykonany we Francji w XVIII wieku, styl klasycystyczny
- Ambona, mosiężny żyrandol i świecznik, Krucyfiks ołtarzowy o charakterze ludowym, Oprawa Chrzcielnicy, Rzeźba św. Pawła w ołtarzu głównym – koniec XVII/początek XIX w., styl klasycystyczny
- Monstrancja, Dzwonek – brąz, wykonane przed 1823 rokiem
- Rzeźby: Świętego Piotra i Świętego Pawła z piaskowca – 1838 r, styl klasycystyczny
Zabytki epigrafiki[2]:
- Dwie marmurowe płyty z 1633 roku, wmurowane w fasadzie poniżej rzeźb św. Piotra i św. Pawła
- Tablica epitafijna z II połowy XVII (ks. Jana Słopieckiego) z brązowego wapienia chęcińskiego
- Tablica epitafijna z II połowy XVII (ks. Jana Brzoszczyńskiego) z wapienia chęcińskiego
- XIX wieczne tablice epitafijne: ks. Jana Patka (z białego piaskowca) i Anny z Jaworskich Jakubowskiej oraz jej wnuków (z popielato-brązowego wapienia)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2017-07-21].
- ↑ a b Beliny, Św. Józefa Oblubieńca NMP. Diecezja kielecka. [dostęp 2017-07-21].
- ↑ a b c d Historia [online], Rzymskokatolicka Parafia pw. Św. Józefa Oblubieńca NMP w Bielinach [dostęp 2021-04-22] (pol.).
- ↑ a b c Andrzej Drogosz i Aneta Cedro, Kartki z przeszłości Gminy Bieliny, 2007.