Kościół św. Rypsymy w Wagharszapacie
nr rej. 4.2/17[1] | |||||||||||
Widok z południowego wschodu (2018) | |||||||||||
Państwo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||
Adres |
85 Mesrop Mashtots[2] | ||||||||||
Wyznanie | |||||||||||
Kościół | |||||||||||
Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Armenii | |||||||||||
40°10′01,27″N 44°18′34,70″E/40,167019 44,309639 |
Kościół św. Rypsymy w Wagharszapacie (orm. Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի) – kościół z VII wieku należący do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, położony w Wagharszapacie w Armenii, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO (wpis: Katedra i kościoły w Eczmiadzynie i zespół archeologiczny w Zwartnoc ).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na miejscu dzisiejszej świątyni znajdowała się pierwotnie świątynia pogańska[3][4], a następnie kaplica wzniesiona według tradycji przez Grzegorza Oświeciciela[5] (jako jego druga świątynia w Armenii)[6], a po niej mauzoleum zbudowane przez katolikosa Sahaka Bartewa[7] w 395 roku[6], które upamiętniały miejsce męczeństwa świętej Rypsymy[8] (w niszy kościoła znajdują się kamienie, którymi miała zostać zabita[2]). Badania archeologiczne wykazały, że przy kościele pochowano w obrządku wczesnochrześcijańskim kilka torturowanych kobiet, znaleziono także narzędzia związane z uprawą winorośli[9].
Kościół został wzniesiony przez katolikosa Komitasa[10], budowę ukończono w 618 roku[10][11]. Dobudowano do niego domek portalowy z dzwonnicą w 1653[10], 1790[10] lub 1880 roku[7]. Kościół otoczono murowanym ogrodzeniem w 1776 roku[11]. Pomimo częstych uzupełnień ubytków elewacji bryła kościoła zachowała się w pierwotnym kształcie[10]. Świątynia została poddana renowacji w latach 1651–1653 przez katolikosa Filiposa[4]. Prace rewitalizacyjne prowadzono także w latach 1959–1962, podczas których natrafiono na pozostałości pogańskiej świątyni pod kościołem[7].
Kościół wraz z innymi świątyniami miasta został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2000 roku[7] (wpis: Katedra i kościoły w Eczmiadzynie i zespół archeologiczny w Zwartnoc ), zachował się w doskonałym stanie pomimo trzęsień ziemi[4].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Kościół zbudowano z popielatego tufu[6], a elewacje pokryto zaprawą przypominającą beton[6]. Budowla w typie tetrakonchy[12], wzniesiona na rzucie prostokąta o bokach o przybliżonych wymiarach 22,8 x 17,7 m[10], posadowiona na schodkowym stylobacie[6]. Wysokość kościoła do zwieńczenia krzyża na kopule wynosi około 32 m[13]. Kopuła jest oparta na szesnastokątnym bębnie przeprutym dwunastoma oknami[6] i wzmocniona 12 żebrami[7].
W centrum elewacji zachodniej znajduje się domek portalowy z dzwonnicą[10].
Wnętrze świątyni ma w najwyższym punkcie wysokość 23,20 m (kopuła)[14]. W liniach osi symetrii znajdują się cztery większe półokrągłe nisze zwieńczone sklepieniami kolebkowymi[6] oraz cztery mniejsze nisze po przekątnych[6]. W narożach budynku znajdują się kwadratowe pomieszczenia, których długość boku wynosi 4 m[14]. W północno-wschodnim pomieszczeniu znajdują się schody prowadzące do krypty pod absydą[14] (mauzoleum św. Rypsymy[7]).
Świątynia jest otoczona murowanym ogrodzeniem[7], a przy świątyni znajduje się cmentarz z pochówkami sięgającymi IV wieku[3].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Widok z lotu ptaka (2021)
-
Elewacja zachodnia z wejściem głównym (2016)
-
Elewacja południowa (2018)
-
Przekrój pionowy
-
Kopuła (2013)
-
Ołtarz (2010)
-
Ikonostas (2015)
-
Grób św. Rypsymy (2011)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ. 2002. [dostęp 2023-04-02]. (orm.).
- ↑ a b Lonely Planet Georgia, Armenia and Azerbaijan, wyd. 7, Oakland: Lonely Planet Global Limited, 2022, ISBN 978-1-83869-646-7, OCLC 1369650423 [dostęp 2023-04-02] (ang.).
- ↑ a b ՍՈՒՐԲ ՀՌԻՓՍԻՄԵ ԵԿԵՂԵՑԻ [online], Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայության, 2 stycznia 2012 [dostęp 2023-04-02] (orm.).
- ↑ a b c Saint Hrip'sime [online], web.archive.org, 10 września 2012 [dostęp 2023-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-10] .
- ↑ Stanisław Longosz , Tatiana Tiszczenko-Swiętorzecka , Męczeństwo świętej Rypsymy (Agathangelos, Ag 59-88 = Aa 137-210), „Vox Patrum”, 40, 2002, s. 467, DOI: 10.31743/vp.7999, ISSN 2719-3586 [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ a b c d e f g h Francis D.K. Ching , A global history of architecture, Hoboken, N.J.: J. Wiley & Sons, 2007, s. 270, ISBN 978-1-118-00739-6, OCLC 671655064 [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ a b c d e f g Saint Hripsime church [online], ejmiatsin.am [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ Alex Jones , Georgia, Armenia & Azerbaijan, Fifth edition, Carlton, Victoria 2016, ISBN 978-1-74220-758-2, OCLC 948976844 [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ A.J. Hacikyan i inni, The heritage of Armenian literature, Detroit: Wayne State University Press, 2000, s. 121, ISBN 0-8143-2815-6, OCLC 42477084 [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ a b c d e f g Strzygowski 1918 ↓, s. 92.
- ↑ a b Kościół św Rypsime [online], armeniawycieczki.com [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ Oliver Nicholson , The Oxford dictionary of late Antiquity, First edition, [Oxford] 2018, ISBN 978-0-19-174445-7, OCLC 1029736000 [dostęp 2023-04-02] .
- ↑ John Mason Neale , A History of the Holy Eastern Church. The Patriarchate of Alexandria, London: Joseph Masters, 1850, s. 296 .
- ↑ a b c Strzygowski 1918 ↓, s. 93.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Die Baukunst der Armenier und Europa; Ergebnisse einer vom Kunsthistorischen Institute der Universität Wien 1913 durchgeführten Forschungsreise. Josef Strzygowski (bearb.). Wien: A. Schroll & Co., G.m.b.H., 1918.