Kościół Matki Bożej Pocieszenia w Sokalu

Kościół Matki Bożej Pocieszenia
w stanie ruiny

46-248-0001
Obecny stan kościoła (2015)
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Miejscowość	Sokal
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Matki Bożej Pocieszenia/Matki Bożej Sokalskiej
Wspomnienie liturgiczne	pierwsza niedziela września
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	Obraz Matki Bożej Sokalskiej (do 1951 r.)
Historia Data rozpoczęcia budowy 1604 Data zakończenia budowy 1619 Data zamknięcia 1951 Aktualne przeznaczenie zakład karny (do 2012) opuszczony (obecnie) Data zniszczenia • przez 1843, 1916, 1951, 2012 pożar, działania wojenne, władze radzieckie, ponownie pożar Data odbudowy 1870, 1921, po 1951 brak Data reaktywacji brak Fundator król Zygmunt III Waza, Jan Zamoyski, Mikołaj Zebrzydowski, Stanisław Żółkiewski, Jerzy Mniszech i inni
Dane świątyni Styl barokowy Architekt Jan Jaroszewicz Świątynia • materiał bud. • liczba wiernych • kamień, cegła 4 649 osób Wieża kościelna • liczba wież 1
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Kościół Matki Bożej Pocieszenia w stanie ruiny
Położenie na mapie Ukrainy Kościół Matki Bożej Pocieszenia w stanie ruiny
50°28′00,51″N 24°16′19,36″E

Kościół Matki Bożej Pocieszenia (dawniej Kościół Maryi Dziewicy) – zabytkowy kościół rzymskokatolicki w stanie ruiny, znajdujący się w Sokalu na zachodniej Ukrainie w obwodzie lwowskim.

Zbudowany w XVII w. jako kościół konwentualny bernardynów, służył miejscowej ludności polskiej do 1951 r. Po tzw. korekcie granicy polsko-radzieckiej i wysiedleniu Polaków z ziemi sokalskiej zamieniony przez władze radzieckie w więzienie o zaostrzonym rygorze; pełnił tę funkcję do 2012 r., kiedy uległ częściowemu zniszczeniu w pożarze. Obecnie istnieją jedynie mury otaczające nawę główną i wieżę kościoła. Obiekt wciąż jest wpisany do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy.

Do wybuchu II wojny światowej uważany za jeden z najcenniejszych zabytków architektury barokowej na Kresach II Rzeczypospolitej. Nazywany „ruską Częstochową”.

Historia

Kościół Maryi Dziewicy w Sokalu, koniec XIX wieku

Pierwsze ślady sprawowania kultu religijnego w obrządku łacińskim na ziemi sokalskiej pochodzą z XIV w., kiedy prawdopodobnie została tam przewieziona kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, stworzona przez litewskiego artystę Jakuba Wężyka, z czasem nazwana Matką Bożą Sokalską. Początkowo obraz trzymany był w zwykłej lepiance, ale już na rok 1519 datuje się pierwszy cud przypisywany temu wizerunkowi Maryi. Moment ten uznaje się za początek kultu MB Sokalskiej.

W XVII w. do Sokala przenieśli się bernardyni i przejęli opiekę nad obrazem. Kościół Maryi Dziewicy wybudowano w latach 1604–1619, a obok niego konwent klasztorny bernardynów w latach 1617–1630. Była to monumentalna budowla w stylu barokowym, położona na skraju Sokala, na lewym brzegu Bugu. Klasztor i kościół otaczały mury obronne z czterema basztami i fosami. Budowa została wsparta finansowo przez króla Zygmunta III Wazę, Jana Zamoyskiego, Mikołaja Zebrzydowskiego, Stanisława Żółkiewskiego, Jerzego Mniszcha, a także rodziny Daniłłowiczów i Sobieskich.

W 1724 r. biskup lwowski Jan Skarbek koronował obraz Matki Bożej Sokalskiej, co było dowodem dużego znaczenia klasztoru w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1843 r. kościół i zabudowania klasztorne spłonęły. W 1870 r. kościół został odbudowany z zachowaniem oryginalnego stylu przez o. Jana Kantego Skoczylasa.

W okresie obu wojen światowych klasztor wielokrotnie był schronieniem dla ludności cywilnej, która straciła dach nad głową w wyniku działań wojennych lub uciekała przed ludobójstwem. Sokalscy bernardyni przyjęli m.in. kilkoro Żydów ocalonych z Holocaustu przez miejscową ludność i Polskie Państwo Podziemne, a także polskich uchodźców z Wołynia, przybywających tam po rozpoczęciu w 1943 r. mordów na ludności polskiej przez ukraińskich nacjonalistów. Również po przeniesieniu ludobójczej akcji na tereny Małopolski Wschodniej na początku 1944 r. przyjmowano w klasztorze uciekających z pobliskich wiosek Polaków, do tego stopnia, że krypty klasztorne uległy znacznemu przeludnieniu. Ówczesny opat sokalskiego konwentu, o. Stanisław Mucha został zamordowany przez partyzantów UPA w czasie wyjazdu po żywność do Lwowa dla uchodźców znajdujących schronienie w jego klasztorze.

Kościół Matki Bożej Pocieszenia pozostał ważnym dla Polaków miejscem kultu religijnego do 1951 r. Kiedy w wyniku największej po II wojnie światowej zmiany granicy państwowej Polski teren, na którym położony był kościół i klasztor, został przekazany Związkowi Radzieckiemu, bernardyni opuścili konwent i wywieźli całą dokumentację oraz ruchome mienie klasztorne do Leżajska. Natomiast obraz Matki Bożej Sokalskiej został nielegalnie przewieziony przez miejscowych polskich chłopów do Krakowa, gdzie przebywał w kościele św. Bernardyna aż do 2002 r. Obecnie obraz znajduje się w kościele parafialnym św. Stanisława Kostki w Hrubieszowie, w którym duszpasterstwo prowadzą ojcowie bernardyni.

Kościół Matki Bożej Pocieszenia przed pożarem z 2012 r.

Po zajęciu zachodniej części ziemi sokalskiej przez Sowietów pod koniec 1951 r. kościół i klasztor został zamieniony w więzienie o zaostrzonym rygorze i w znacznym stopniu zrujnowany. Pomimo starań wspólnoty rzymskokatolickiej, domagającej się zwrotu kościoła, zakład karny utrzymano po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę w 1991 r. pod nazwą Kolonia Karna nr 47. 27 marca 2012 r. klasztor wraz z kościołem spłonęły doszczętnie. Z zabytkowych zabudowań pozostały jedynie opalone ściany. Pomimo ewakuacji więzienia i zupełnego opuszczenia zabudowań teren kościoła i konwentu klasztornego jest nadal otoczony drutem kolczastym i objęty monitoringiem oraz całkowitym zakazem wstępu.