Cerkiew św. Nykyty w Leżachowie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cerkiew św. Nykyty w Leżachowie
A-106 z 30.12.1986[1]
Świątynia nieczynna kultowo
Ilustracja
Stan podczas remontu (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Leżachów

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sieniawie

od 1950

Wezwanie

Najświętszego Serca Pana Jezusa (obecnie);
św. Nykyty (poprzednio)

Położenie na mapie gminy Sieniawa
Mapa konturowa gminy Sieniawa, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Leżachów, cerkiew”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Leżachów, cerkiew”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Leżachów, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu przeworskiego
Mapa konturowa powiatu przeworskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Leżachów, cerkiew”
Ziemia50°08′33,4″N 22°36′56,5″E/50,142611 22,615694
Multimedia w Wikimedia Commons
Elewacja frontowa od strony prezbiterium
Widok od strony prezbiterium
Widok ogólny

Cerkiew św. Nykyty w Leżachowie – drewniana parafialna, cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Leżachowie. W latach 1950–2002 użytkowana jako kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Obecnie nieczynna, w stanie remontu.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew w Leżachowie istniała już jakiś czas przed 1515 rokiem (wzmiankowana po raz pierwszy w regestrach poborowych z 1515 roku)[2].

12 lipca 1662 roku pop Michał Choronecki był wzmiankowany jako unita posługujący w cerkwiach w Leżachowie i Dybkowie, które należały do namiestnictwa (dekanatu) oleszyckiego[3].

Cerkiew ta została zniszczona w wyniku pożaru. W 1796 roku kosztem parocha Jana Chodaniewicza sprowadzono ponad stuletnią, drewnianą cerkiew z Czerniawki koło Hruszowa[4]), która po dodaniu nowych elementów drewnianych została obudowana przez cieślę Szymona Dziobka z Borchowa.

Była to cerkiew parafialna należąca do dekanatu jarosławskiego. W 1858 roku była wizytacja kanoniczna eparchy Hrihorija Jahimowycza. Od 1918 roku należała do nowo utworzonego dekanatu Sieniawskiego[5]. W 1830 roku parochia w Leżachowie posiadała 1021 wiernych (w tym: w Leżachowie - 687 i w Czercach 334). W 1905 roku było 1517 wiernych (w tym: w Leżachów - 909, Czerce – 608). W tym czasie kilkadziesiąt osób wyjechało do Ameryki. Parochia posiadała 10 morgi pola, była czytelnia „Proświty” z 30 członkami i gromadzka kasa pożyczkowa. W 1905 roku w Leżachowie było 100 rzymsko-katolików, a w Czercach 200. Żydów było 21 w Leżachowie i 10 w Czercach. Parochia pw. św. Nykyty w Leżachowie istniała do 1945 roku.

Następnie w 1950 roku cerkiew została zamieniona na rzymskokatolicki kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, parafii w Sieniawie. W 1970 roku cerkiew była remontowana. Gdy w 2002 roku w Leżachowie oddano do użytku nowy murowany kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, cerkiew jako obiekt zabytkowy jest nieczynna.

Cerkiew, konstrukcji zrębowej, otoczona sobotami, zbudowana jest na rzucie krzyża greckiego. Nad częścią centralną dach namiotowy, zwieńczony latarnią z cebulastym hełmem[6]. W 1884 roku przed wejściem dobudowano kruchtę[7]. Wewnątrz znajduje się zachowany ikonostas i malowidła ścienne[6].

W 2015 roku rozpoczęto prace badawcze i konserwatorsko-remontowe, podczas których ustalono, że budynek cerkwi pochodzi z 1684 roku[8][4][9][a].

Parochowie Greckokatolickiej Parochii św. Nykyty w Leżachowie
Lata Paroch Uwagi biograficzne
1662 Michał Choromański pop w Leżachowie i Dybkowie
1764– ? Teodor Wysoczański
1795(?)–1830 Jan Chodaniewicz zmarł w wieku 75 lat, 4 marca 1830 r. w Leżachowie
1830–1872 Mikołaj Ludkiewicz[10] ur. 1800 r., wyświęcony w 1826 r., paroch w Gorzycach i Leżachowie, zmarł 3 sierpnia 1872 r. w Leżachowie
1872–1911 Cyprian Dobrzański[11] ur. 1845 r., wyświęcony w 1868 r., w 1869 r. wikariusz w Dobrej, w latach 1873-1911 paroch w Leżachowie, zmarł 27 kwietnia 1911 r. w Leżachowie
1911–1912 Julian Lewicki[12] ur. 1885 r., wyświęcony w 1910 r., w latach 1911–1912 paroch w Leżachowie, w latach 1912–1920 paroch w Postołowie, od 1920 r. paroch w Ruskim Siole
1912–1927 Jan Kliufas[13] ur. 1877 r., wyświęcony w 1902 r., w latach 1903–1905 wikariusz w Samborze, w latach 1906–1912 paroch w Postołowie, w latach 1913–1927 paroch w Leżachowie, od 1926 r. paroch w Kulikowie
1927–1945 Andrzej Nakoneczny[14] ur. 1872 r., wyświęcony w 1900 r., w latach 1901–1905 wikariusz w Dachnowie, w latach 1905–1927 paroch w Zamiechowie, w latach 1927–1945 paroch w Leżachowie

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-07-17].
  2. ↑ Aleksander Jabłonowski Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 135) [dostęp 2020-03-23]
    [Cytat: Lyazechow, lan. 10, tab. gr. 18, pop gr 15.]
  3. ↑ Miscellanea Historico-Archivistica , t. XXIII. Unia w Eparchii Przemysko-Samborskiej w latach 1664-1670 (s. 192-193) ISSN 0860-1054 [dostęp 2023-04-11]
  4. ↑ a b Cerkiew w Leżachowie starsza niż przypuszczano
  5. ↑ Dmytro Błażejowśkyj: Historical sematism of the Eparchy of Peremysl including the Apostolic Administration of Lemkivscyna (1828–1939), Lwów 1995
  6. ↑ a b Zieliński Krzysztof: W poszukiwaniu klucza. Leżachów, w: „Skarby podkarpackie” nr 2 (3), marzec-kwiecień 2007, ISSN 1898-6579, s. 6;
  7. ↑ Cerkiewne tematy/Leżachów
  8. ↑ "cerkiew-w-Leżachowie-datowana-na-XVII...". [dostęp 2016-01-29].
  9. ↑ Analiza źródeł. [dostęp 2020-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-15)].
  10. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premislinsis pro Anno Domini M.D.CCCXXXV (str. 25) [Dostęp 2017-05-17]
  11. ↑ Shimatism’ Vsego Klira Katolikov’ Obradu Grečesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na God’ ot’ Rožd. Hr. 1873 (str. 142) [Dostęp 2017-05-17]
  12. ↑ Shimatism’ Vsego Klira Greko-Katoličeskogo Eparhij Soedinenyh’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1912 (str. 455) [Dostęp 2017-05-17]
  13. ↑ Shimatizm’ Vsego Klira Greko-Katoličeskogo Eparhij Soedinenyh’ Peremyskoj, Samborskoj i Sânockoj na God’ ot’ Rozd. Hr. 1918 (str. 195) [Dostęp 2017-05-17]
  14. ↑ Šematism Vsego Greko-Katolic’kogo Duhovenstva Zlučenih’ Eparhij Peremysoї, Sambirsoї i Sânickoї na Rik Božij 1938-39 (str. 107) [Dostęp 2017-05-17]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W dokumencie z wizytacji parafii, pochodzącym z Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu, (sygn. 370), znaleziono informację o zakupieniu cerkwi w Czerniawce koło Hruszowa (obecnie Ukraina) w 1796 roku. Prof. Tomasz Ważny, za pomocą badań dendrologicznych, ustalił datę budowy cerkwi na rok 1684. Wiek cerkwi został ustalony, ale pierwotne miejsce jej powstania nie jest pewne. Pomimo że wymienia je archiwalny dokument, ale brak jest potwierdzenia w innych źródłach. Również nie można znaleźć w schematyzmach potwierdzenia istnienia parafii w Czerniawce. Na mapie topograficznej Galicji z lat 1779-1783 (tzw. mapa Miega), że w miejscu opisanym Czarna łąka (osada w pobliżu Hruszowa), zaznaczona jest świątynia. Na mapach późniejszych, w tym miejscu, ani w pobliżu nie ma zaznaczonej świątyni. Na mapie z lat 1806-1869 nie ma już Czarnej łąki, ale jest Czerniawka. Na mapach WIG z lat 30. XX w. Czerniawka jest przysiółkiem o 15 domach a obecnie jest tam tylko las. W 1621 roku bracia Lityńscy wydali przywilej na założenie nad rzeczką Czerniawką (w lesie Hruszowskim), monasteru św. Trójcy. Prawdopodobnie też zbudowano cerkiew. W 1626 roku mnisi zostali przeniesieni do nowo powstałego monasteru w Szczepłotach (przysiółek Hruszowa). Monaster uległ kasacie w 1788 roku, i później za pewnie sprzedano cerkiew do Leżachowa. Tu jednak okazuje się pewna niedokładność, bo mnisi odeszli z Czerniawki w 1626 roku, a cerkiew zbudowana dopiero w 1684 roku. Obecnie obok Leżachowa jest rzeczka Czerniawka (uchodzi do Sanu, ale jest też na mapach druga nazwa "Czerniawa"). Prawdopodobnie nazwa rzeczki powstała jako upamiętnienie tego wydarzenia. Jest również na Ukrainie wieś Czerniawa (ukr. Чернилява), w schematyzmach jest wymieniana tam parafia pw. św. Mikołaja (w dekanacie Jaworowskim), a cerkiew zbudowana w 1781 roku [źródło - [https://web.archive.org/web/20161220155940/http://www.pbc.rzeszow.pl/Content/11797/246_0001.djvu Šematizm greko-katolickogo duhovenstva zlučenih eparhij peremis′koï, sambirs′koï i sânic′koї za rik božij 1930] (str. 214). Można wysuwać hipotezę, że może po zbudowaniu nowej cerkwi w Czerniawie w 1781 roku, starą cerkiew w 1796 roku sprzedano. Niektóre strony podawały błędne wezwanie św. Mikołaja, skoro parafia była pw. św. Nykyty. Być może nastąpiło na przestrzeni dziejów z powodu upływu czasu, pomieszanie nazw (św. Mikołaja w Czerniawie lub św. Nykyty w Lezachowie; oraz rzeczka Czerniawka lub Czerniawa). Dlatego jako pochodzenie cerkwi można brać pod uwagę obie miejscowości: Czerniawka i Czerniawa.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Cerkwie w powiecie przeworskim

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cerkiew_św._Nykyty_w_Leżachowie&oldid=72386049”