Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach
 nr rej.:- A/527/2019 z 25 lipca 2019 (woj. śląskie)[1] - A-1285/82[2] z 2 lutego 1982 (woj. katowickie)[2] | |||||||||||||||
 Elewacja frontowa (2007) | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Adres |
ul. Warszawska | ||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||
 50°15′32,28″N 19°01′37,17″E/50,258967 19,026992
| |||||||||||||||
Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach − kościół diecezjalny diecezji katowickiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP oraz parafialny Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Katowicach, zlokalizowany przy ul. Warszawskiej 18.
Budowa i rozbudowy[edytuj | edytuj kod]
Kościół zbudowano według projektu Richarda Lucae[4], kamień węgielny pod budowę położono 17 lipca 1856 r., a poświęcenia dokonano 29 września 1858 r. Był to pierwszy murowany kościół w Katowicach. Jego budowę wsparli m.in. właściciel dóbr katowickich, Hubert von Tiele-Winckler (kwotą 5 tys. talarów) oraz zarządca tych dóbr i promotor rozwoju miasta, Friedrich Grundmann (kwotą 2 tys. talarów).[5]
Kościół zaprojektowany został przez berlińskiego architekta Richarda Lucae i wybudowany w stylu neoromańskim, w odmianie tzw. stylu okrągło-łukowego (niem. Rundbogenstil), zwanego także arkadowym, wywodzącego się z berlińskiego środowiska architektonicznego − jednego z najbardziej twórczych w Europie w XIX w. Łączył on elementy lombardzkiej architektury romańskiej z architekturą bizantyjską i wczesnym renesansem florenckim. Jego cechami charakterystycznymi są okrągło-łukowe okna, halowe wnętrza, wieże na rzucie kwadratu z ośmiobocznymi wieżyczkami, fasady z rozetą. Wpływ na ostateczny kształt budowli miał inny wybitny berliński architekt August Stüler, który uwzględnił życzenie Króla Fryderyka Wilhelma IV co do usytuowania wieży pomiędzy nawą a prezbiterium. Budową kierował Julius Haase[6].
Kościół był nieduży, przeznaczony dla niewiele ponad 300 wiernych. Wobec ogromnie szybkiego rozwoju zarówno parafii jak i miasta (w 1866 r. w Katowicach żyło już 888 ewangelików, a w 1880 r. aż ok. 2,2 tys.[5]). W latach 1887-1889 nastąpiła jego znaczna rozbudowa. Przedłużono wówczas nawę o 15 m (o połowę), dobudowano dwie niewielkie wieże od strony wejścia, powiększono organy. Projekt rozbudowy wykonał Paweł Jackisch z Bytomia.
Rozbudowa przyniosła jednak poprawę sytuacji na niedługi czas, zatem zdecydowano się na ponowną, którą przeprowadzono w latach 1899-1902. Dobudowano wówczas dwa skrzydła boczne, transept (według projektu Friedricha Metteganga z Kolonii[7]), zakrystię, wewnątrz zbudowano galerie (pawłacze), a przy organach miejsce dla chóru. Kościół otrzymał wówczas interesującą formę neobarokową, zawierającą elementy wczesnego renesansu i silne akcenty modernistyczne. W tej postaci kościół istnieje do dziś. Secesyjny wystrój malarski wykonał mistrz Baaer według projektu firmy Hemming und Witte z Düsseldorfu.
Wartościowe witraże w prezbiterium, przedstawiające sceny biblijne, ufundowała w latach 1899-1902 rodzina Tiele-Wincklerów. Jest to pięć witraży przedstawiających sceny ze Starego Testamentu, popiersia proroków, sceny z Nowego Testamentu. Ponadto u dołu zamieszczono herby funadatorów a u góry witraży motywy symboliczne. Układ witraży ma odzwierciedlać idee Reformacji czyli Tablice Prawa i Łaski przedstawiając patrząc od prawej: Rajskie Drzewo Życia - Boże Narodzenie - gwiazda betlejemska, Wywyższenie miedzianego węża - Króla Dawida - Ukżyżowanie, Zmartwychwstanie - Jonasz wypluty przez wieloryba, Eliasz wstępujący do nieba - Wniebowstąpienie, Mojżesz z tablicami Dekalogu, Zesłanie Ducha Ducha Świętego - Prorok Joel.
Witraże boczne zostały ufundowane przez rodzinę Zimmermanów i radcę miejskiego Forchmana. Pochodzą z 1901 r. Przedstawiają: Chrzest Chrystusa (witraż w kaplicy chrzcielnej), Chrystusa błogosławiącego dzieci, Jezus nauczający w świątyni, Jezus pracujący z Józefem. Witraże te wykonała firma Ferdynada Müllera z Quedlinburga.
Cennymi zabytkami w kościele są ponadto zachowana pierwotna ambona obłożona płaskorzeźbami przedstawiającymi Chrystusa i czterech Ewangelistów i 52-głosowe organy firmy Sauer z Frankfurtu nad Odrą z 1922 r., na których odbywają się liczne koncerty.
Ołtarz wykonany przez mistrza Finka z Kolonii zastąpiony został w 1949 roku przez ołtarz dłuta Artura Cieńciały z Wisły i pochodzi z 1949 r. Przedstawia on Chrystusa Zmartwychwstałego. Początkowo nad ołtarzem umieszczono krzyż o wysokości 7 metrów, który został zdemontowano gdyż przesłaniał witraże. Pierwszy ołtarz został rozebrany w okresie zarządzania kościołem w latach 1945 - 1947 przez kościół rzymskokatolicki.
Po roku 1945[edytuj | edytuj kod]
Po II wojnie światowej, w latach 1945−1947 kościół został przejęty przez Kościół rzymskokatolicki. Starania parafii ewangelickiej o odzyskanie swego kościoła trwały dwa lata i zakończyły się ostatecznie sukcesem, ale kosztem odstąpienia trzech innych kościołów ewangelickich: w Bytomiu, Siemianowicach Śląskich i Hołdunowie. W 1947 r. kościół powrócił do ewangelików.
W 1997 r. wykonano zewnętrzną iluminację bryły kościoła. W latach 1997−2000 przeprowadzono jego kompleksowy remont, m.in. oczyszczono fasadę zewnętrzną oraz przywrócono pierwotne malowanie wnętrza. W 2018 zakończono pierwszy etep remontu organów wykonany przez firmę Sauer, tę samą która w latach dwudziestych wybudowała organy.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Kościół przed rozbudową (1858)
Widok kościoła po pierwszej rozbudowie (po roku 1889)
Widok z południowego zachodu (2021)
Wnętrze, widok w kierunku ołtarza (2019)
Wnętrze, widok w kierunku empory (2006)
Prospekt organowy (2011)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-05)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023 [dostęp 2011-04-26].
- ↑ Michał Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice: Prasa i Książka, 2012, s. 194. ISBN 978-83-933-665-8-3. (pol.).
- ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010−2013. slaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)]. (pol.) www.slaskie.pl [dostęp 2011-07-19]
- ↑ a b Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego Województwa Śląskiego, wyd. Magistrat Wielkich Katowic, Katowice 1926, s. 80-81
- ↑ Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk: Domy i gmachy Katowic. Katowice: Prasa i Książka, 2013, s. 13. ISBN 978-83-63780-00-5. (pol.).
- ↑ Architekten und Künstler mit direktem Bezug zu Conrad Wilhelm Hase (1818–1902). [dostęp 2017-08-16]. (niem.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ewa Caban, Katowice, Kościół Zmartwychwstania Pańskiego wyd.: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, Katowice czerwiec 2017, ISBN 978-83-948197-3-6
- Ewangelicki kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach. 150-lecie poświęcenia kościoła (red. J. Szturc), Wyd. "Głos Życia", Katowice 2008.
- Parafia ewangelicka Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach, Wyd. "Głos Życia", Katowice 2002.
- M. Szyszka, Kościół ewangelicko-augsburski w Katowicach – dzieje budowli, [w:] Wkład ewangelików w rozwój Katowic i Górnego Śląska. 150 lat parafii ewangelickiej w Katowicach (red. J. Szturc), Wyd. "Głos Życia", Katowice 2004.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Świątynie luterańskie w województwie śląskim
- Zabytkowe kościoły w Katowicach
- Protestantyzm na Górnym Śląsku
- Świątynie pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego
- Kościoły w diecezji katowickiej
- Architektura neoromańska w województwie śląskim
- Śródmieście (Katowice)
- Ulica Warszawska w Katowicach
- Budynki w Polsce oddane do użytku w 1858