Kocimiętka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Kocimiętka
Ilustracja
Morfologia (kocimiętka właściwa)
Systematyka[1][2]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny zielone
Nadgromada rośliny telomowe
Gromada rośliny naczyniowe
Podgromada rośliny nasienne
Nadklasa okrytonasienne
Klasa Magnoliopsida
Nadrząd astropodobne
Rząd jasnotowce
Rodzina jasnotowate
Rodzaj kocimiętka
Nazwa systematyczna
Nepeta L.
Sp. Pl. 570. 1753
Typ nomenklatoryczny

Nepeta cataria L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kocimiętka właściwa
Kocimiętka Faassena

Kocimiętka (Nepeta L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 250 gatunków[4][5]. Występują one w strefie umiarkowanej Europy (24 gatunki), Azji oraz w północnej Afryce i na obszarach górskich w Afryce tropikalnej[5][6][7]. W Polsce rodzimym gatunkiem jest tylko kocimiętka naga N. pannonica, kilka innych dziczeje trwale lub przejściowo[8]. Rośliny zasiedlają zwykle suche, skaliste siedliska[5][7]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza kocimiętka Faassena N. × faasenii. Kocimiętka właściwa N. cataria stosowana jest w formie naparów w ziołolecznictwie, ma także działanie psychodeliczne. Niektóre gatunki zawierają nepetalakton, substancję wprawiającą wrażliwe na nią koty w stan euforyczny[7], w efekcie zwierzęta te tarzając się mogą zniszczyć rośliny[5]. Z kolei króliki nie stanowią zagrożenia dla kocimiętek[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kocimiętka wielkokwiatowa
Kocimiętka naga
Nepeta manchurensis
Pokrój
Byliny, rzadko rośliny jednoroczne, osiągające do 1,2 m wysokości[5].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście zwykle aromatyczne, pojedyncze i karbowane lub ząbkowane[5].
Kwiaty
Zebrane w nibyokółkach w szczytowej części pędu. Kielich zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy, z 15 żyłkami przewodzącymi. Korona niebieska lub biała, rzadziej żółta. U nasady zrośnięte płatki tworzą rurkę lejkowatą lub dzwonkowatą zakończoną dwiema wargami. Warga górna zakończona jest dwiema łatkami, a dolna trzema, z których środkowa jest największa. Cztery pręciki w dwóch parach, z których górna jest dłuższa, ale i ona nie wystaje z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o nierównych ramionach[5].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Synonimy taksonomiczne[9]

Afridia Duthie, Kudrjaschevia Pojark., Oxynepeta (Benth.) Bunge, Pitardia Batt. ex Pit.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) Lindl., która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales) Bromhead z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takhtajan, rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Lamiineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), podrodzina Nepetoideae Kostel., plemię Nepeteae Dumort., podplemię Nepetinae Coss. & Germ., rodzaj kocimiętka (Nepeta L.)[10].

Gatunki flory Polski[8]
Wykaz gatunków[4][11][12]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Kocimiętki znajdują zastosowanie w ziołolecznictwie. Są to również ważne rośliny miododajne (wydajność z 1 hektara wynosi 150-200 kilogramów miodu), dlatego warto sadzić je w pobliżu pasiek. Niektóre gatunki i mieszańce są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Wpływ na koty i muchy[edytuj | edytuj kod]

Zachowanie kota w pobliżu kocimiętki

Kocimiętka znana jest także z wpływu, jaki wywiera na koty, od czego pochodzi nazwa rodzaju. Około 2/3 kotów jest podatnych na działanie kocimiętki[13], cecha ta jest dziedziczna.

Rośliny zawierają nepetalakton[7], będący prawdopodobnie kocim feromonem. Kiedy kot wyczuwa kocimiętkę, zaczyna się w niej tarzać, chwytać łapami, gryźć, lizać, następnie głośno mruczy i miauczy. Trwa to około 10 minut, po czym zwierzę traci zainteresowanie rośliną. Po kolejnych 2 godzinach cały proces może zajść na nowo. Małe kocięta i starsze koty wykazują mniejsze zainteresowanie kocimiętką, bardzo wyczulone na jej działanie wydają się osobniki w wieku rozrodczym.

Kocimiętka skutecznie odstrasza także niektóre owady: muchy bolimuszki kleparki (Stomoxys calcitrans, które żywią się krwią dużych ssaków, np. koni i krów), muchy domowe i karaczany[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  4. ↑ a b Nepeta. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-03-08].
  5. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 280. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  7. ↑ a b c d e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 625. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
  10. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Nepeta (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-10].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ Karpowiczowa Ludmiła(red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  13. ↑ Katarzyna Pielak: Koci narkotyk. 2008-09-02. [dostęp 2012-02-24].
  14. ↑ Sposób na muchy: kocimiętka [dostęp 2010-12-10]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kocimiętka&oldid=64052988”