Przejdź do zawartości

Koczkodan

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Koczkodan
Cercopithecus[1]
Linneaus, 1758[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – koczkodan czarnosiwy (C. mitis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Cercopithecini

Rodzaj

koczkodan

Typ nomenklatoryczny

Simia diana Linnaeus, 1758

Gatunki

19 gatunków – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Koczkodan[22] (Cercopithecus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce[23][24][25].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 20–71 cm, długość ogona 26–100 cm; masa ciała samic 1,3–6 kg, samców 2,5–11,1 kg[25][26].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa opoświęconej systematyce zwierząt[2]. Linneusz wymienił kilkanaście gatunków – Simia silenus, S. faunus (nomen dubium), S. paniscus, S. diana, S. cephus, S. aygula (= Simia fascicularis Raffles, 1821), S. hamadryas, S. Jacchus, S. oedipus, S. aethiops, S. midas, S. cynamolgos (= S. hamadryas), S. pella, S. morta (= S. sciurea), S. capucina, S. sciurea i S. syrichta – z których gatunkiem typowym jest S. diana.

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Cercopithecus (Cercocephalus – gr. κερκος kerkos ‘ogon’[27]); -κεφαλος -kephalos ‘-głowy’, od κεφαλη kephalē ‘głowa’[28] ): gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos ‘małpa z długim ogonem’, od gr. κερκος kerkos ‘ogon’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[29].
  • Lasiopyga: gr. λασιος lasios ‘włochaty, kudłaty’; πυγη pugē ‘zad’[30]. Gatunek typowy: Illiger wymienił dwa gatunki – Simia nictitans Linnaeus, 1766 i Simia nemaeus Linnaeus, 1771 – z których gatunkiem typowym jest Simia nictitans Linnaeus, 1766.
  • Monichus: epitet gatunkowy Simia mona Schreber, 1774; port., hiszp., wł. mona ‘samica małpy’[31]. Gatunek typowy: Oken wymienił trzy gatunki – Simia mona von Schreber, 1774, Simia diana Linnaeus, 1758 i Simia roloway von Schreber, 1774 – nie wyznaczając gatunku typowego.
  • Mona: port., hiszp., wł. mona ‘samica małpy’[31]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia mona von Schreber, 1774.
  • Diademia (Diadema): gr. διαδημα diadēma ‘diadem’[32]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił cztery gatunki – Simia diana Linnaeus, 1758, Simia roloway von Schreber, 1774, Simia leucampyx G. Fischer, 1829 (= Cercopithecus mitis Wolf, 1822) i Cercopithecus Pluto J.E. Gray, 1848 (= Cercopithecus mitis Wolf, 1822) – z których gatunkiem typowym jest Simia leucampyx G. Fischer, 1829 (= Cercopithecus mitis Wolf, 1822).
  • Petaurista: gr. πεταυριστής petauristēs ‘balansista, linoskoczek’[33]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia petaurista Schreber, 1774.
  • Diana: w mitologii greckiej Diana (łac. Diana, gr. Ἄρτεμις Artemis) była boginią łowów, przyrody, płodności, księżyca[32]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia diana Linnaeus, 1758.
  • Rhinostictus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’; στικτος stiktos ‘cętkowany, plamiasty’, od στιζω stizō ‘tatuować’[34].
  • Otopithecus: gr. ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[35]. Gatunek typowy: Trouessart wymienił cztery gatunki – Cercopithecus pogonias Bennett, 1833, Cercopithecus Grayi[j] Fraser, 1850, Cercopithecus nigripes[j] Du Chaillu, 1861 i Cercopithecus wolfi Meyer, 1891 – z których gatunkiem typowym jest Cercopithecus pogonias Bennett, 1833.
  • Pogonocebus: gr. πωγων pōgōn, πωγωνος pōgōnos ‘broda’[36]; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’[37].
  • Neopithecus: gr. νεος neos ‘nowy’[38]; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[39]. Gatunek typowy: Elliot wymienił pięć gatunków – Simia cephus Linnaeus, 1758, Cercopithecus cephus cephodes[k] Pocock, 1907, Cercopithecus inobservatus D.G. Elliot, 1910 (= Simia cephus Linnaeus, 1758), Cercopithecus erythrotis Waterhouse, 1838 i Cercopithecus sclateri Pocock, 1904 – z których gatunkiem typowym jest Simia cephus Linnaeus, 1758.
  • Insignicebus: łac. insignis ‘godny uwagi’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’[40]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cercopithecus albogularis Sykes, 1831.
  • Melanocebus: gr. μελας melas, μελανος melanos ‘czarny’[41] ; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’[37].
  • Neocebus: gr. νεος neos ‘nowy’; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”[40]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Simia cephus Linnaeus, 1758.
  • Rhinostigma: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’; στιγμα stigma, στιγματος stigmatos ‘plama, skaza’, od στιζω stizō ‘tatuować’[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cercopithecus hamlyni Pocock, 1907.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące gatunki[42][26][23]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[22] Podgatunki[25][23][26] Rozmieszczenie geograficzne[25][23][26] Podstawowe wymiary[25][26][l] Status
IUCN[43]
Cercopithecus diana (Linnaeus, 1758) koczkodan Diany gatunek monotypowy południowa Gwinea (prefektura Forécariah), Sierra Leone, Liberia i południowo-zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na zachód od rzeki Sassandra) DC: 42–60 cm
DO: 70–85 cm
MC: 3,9–5,2 kg 		 EN 
Cercopithecus roloway (von Schreber, 1774) koczkodan mnisi gatunek monotypowy północno-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowek i południowo-zachodnia Ghana; być może Togo DC: 42–60 cm
DO: 70–85 cm
MC: 3,9–5,2 kg 		 CR 
Cercopithecus neglectus Schlegel, 1876 koczkodan nadobny gatunek monotypowy południowy Kamerun, środkowa Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon (na południe do rzeki Mpassa i jej dopływów), Kongo (na południe od rzeki Nambouli), Demokratyczna Republika Konga, Uganda, Kenia, południowo-zachodnia Etiopia i północno-wschodnia Angola DC: 44–54 cm
DO: 59–70 cm
MC: 3,2–5,5 kg 		 LC 
Cercopithecus mona (von Schreber, 1775) koczkodan rzeczny gatunek monotypowy południowo-wschodnia Ghana (na wschód od rzeki Wolta), Togo, Benin, Nigeria, zachodni Kamerun (nieco na południe od rzeki Sanaga); wprowadzony na Wyspy Świętego Tomasza i Książęcej oraz Karaiby DC: 38–63 cm
DO: 53–88 cm
MC: 2,5–7,5 kg 		 NT 
Cercopithecus campbelli Waterhouse, 1838 koczkodan liberyjski gatunek monotypowy Senegal (od miejsca tuż na północ od rzeki Casamance), Gambia, Gwinea Bissau (z wyspą Caravela w archipelagu Bijagós), Gwinea, Sierra Leone i Liberia (do miejsca tuż do rzeki Cavalla) DC: 36–54 cm
DO: 49–85 cm
MC: 2,2–4,6 kg 		 NT 
Cercopithecus lowei O. Thomas, 1923 koczkodan ghański gatunek monotypowy nieregularnie od rzeki Cavalla (zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej) na wschód do rzeki Wolta (Ghana) DC: 40–52 cm
DO: 54–75 cm
MC: 2–5,8 kg 		 VU 
Cercopithecus pogonias E.T. Bennett, 1833 koczkodan czubaty 3 podgatunki południowo-wschodnia Nigeria, Kamerun, Gwinea Równikowa (włącznie z wyspą Bioko), Gabon, Kongo, południowa Republika Środkowoafrykańska, północno-zachodnia Demokratyczna Republika Konga (na północ od rzeki Kongo) oraz być może Angola (Kabinda) DC: 44–57 cm
DO: 60–87 cm
MC: 3,1–4,7 kg 		 NT 
Cercopithecus wolfi A.B. Meyer, 1891 koczkodan barwny [3 podgatunki Demokratyczna Republika Konga (środkowa Kotlina Konga od lewego brzegu rzeki Kongo i rzeki Lualaba na południe do około 7° szerokości geograficznej południowej) DC: 28–46 cm
DO: 60–72 cm
MC: 2,8–6,5 kg 		 NT 
Cercopithecus denti O. Thomas, 1907 koczkodan białobrzuchy gatunek monotypowy północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga (na wschód i północ od systemu rzecznego Kongo-Lualaba, na północ do rzeki Itimbiri, na południe do sawanny w obszarze Kasongo), zachodnia Uganda i północno-zachodnia Rwanda DC: 40–50 cm
DO: 68–90 cm
MC: 2,8–5,7 kg 		 LC 
Cercopithecus hamlyni Pocock, 1907 koczkodan sowiogłowy gatunek monotypowy wschodnia Demokratyczna Republika Konga (rzeka Lualaba na wschód do Ituri i Wielkiego Rowu Zachodniego, na północ do systemu rzecznemu Lindi–Nepoko, na południe do granicy lasu deszczowego), zachodnia Rwanda (Park Narodowy Lasu Nyungwe); być może południowa Uganda i północne Burundi DC: około 55 cm
DO: około 57 cm
MC: 3,1–5,5 kg 		 VU 
Cercopithecus lomamiensis J.A. Hart, Detwiler, Gilbert, Burrell, Fuller, Emetshu, T.B. Hart, Vosper, Sargis & Tosi, 2012 koczkodan sowiolicy gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga (wschodnio-środkowa część Kotliny Konga, od górnego biegu rzeki Tshuapa (24° szerokości geograficznej wschodniej), południowa granica lasu (około 3°30′ szerokości geograficznej południowej), północna granica niejasna (najwyraźniej nie występuje na północ od 1° szerokości geograficznej południowej) DC: 47–65 cm
DO: 65–78 cm
MC: 4–7,1 kg 		 VU 
Cercopithecus petaurista (von Schreber, 1774) koczkodan oliwkowy 2 podgatunki południowo-wschodni Senegal, południowa Gwinea Bissau, południowa Gwinea, Sierra Leone, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana i zachodnie Togo; być może Benin DC: 40–53 cm
DO: 52–79 cm
MC: 2–4,5 kg 		 NT 
Cercopithecus erythrogaster J.E. Gray, 1866 koczkodan rudobrzuchy 2 podgatunki południowo-wschodnie Togo (las Togodo), południowy Benin (las klasyfikowany Lama i granica z Nigerią, na północ od Porto-Novo), południowo-zachodnia i południowo-środkowa Nigeria DC: 40–50 cm
DO: 55–70 cm
MC: 2–4,5 kg 		 EN 
Cercopithecus sclateri Pocock, 1904 koczkodan nigeryjski gatunek monotypowy Nigeria (rozproszony w lesie i na sawannie pomiędzy dolnym biegiem rzeki Niger i rzeką Cross, także w Delcie Nigru, na północ do wschodniej części rzeki Ebonyi) DC: 40–55 cm
DO: 45–75 cm
MC: 2,5–4,5 kg 		 EN 
Cercopithecus erythrotis Waterhouse, 1838 koczkodan czerwonouchy 2 podgatunki południowo-wschodnia Nigeria (na wschód od rzeki Cross), zachodni Kamerun (na północ od dolnego biegu rzeki Sanaga; niewielki obszar na południe od rzeki Sanaga, w pobliżu jej ujścia), góry na wyspie Bioko (Gwinea Równikowa) DC: 40–55 cm
DO: 46–77 cm
MC: 2,3–4,5 kg 		 VU 
Cercopithecus cephus (Linnaeus, 1758) koczkodan białowargi 3 podgatunki środkowy Kamerun (na południe od rzeki Sanaga), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, północno-zachodnia Angola i północno-zachodnia Demokratyczna Republika Konga DC: 44–58 cm
DO: 60–90 cm
MC: 2–5 kg 		 LC 
Cercopithecus ascanius (Audebert, 1799) koczkodan rudoogonowy 5 podgatunków Demokratyczna Republika Konga, Uganda, południowo-zachodnia Kenia, Rwanda, wschodnie Burundi, wschodnia Tanzania, północno-zachodnia Zambia i północna Angola; na północ i zachód od rzeki Ubangi w Republice Środkowoafrykańskiej i półudniowym Sudanie Południowym DC: 34–51 cm
DO: 54–92 cm
MC: 1,8–6 kg 		 LC 
Cercopithecus nictitans (Linnaeus, 1766) koczkodan białonosy 5 podgatunków północna Liberia, zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej, południowa Nigeria, Kamerun (rozciągający się na północ od rzeki Sanaga do częśći wyżynnej), południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa (w tym wyspa Bioko), Gabon, Kongo, północno-zachodnia Demokratyczna Republika Konga oraz być może północno-zachodnia Angola DC: 43–70 cm
DO: 56–100 cm
MC: 2,7–8 kg 		 NT 
Cercopithecus mitis Wolf, 1822 koczkodan czarnosiwy 16 podgatunków zachodnia i wschodnia Angola, Afryka Wschodnia od południowo-zachodniej Etiopii, południowego Sudanu Południowego i południowej Somalii przez wschodnią Demokratyczną Republikę Konga, Ugandę, Kenię, Tanzanię, Rwandę, Burundi, Zambię, Malawi, Mozambik, Zimbabwe do wschodniej Południowej Afryki) DC: 20–71 cm
DO: 26–95 cm
MC: 1,3–11,1 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa nieważna, odrzucona decyzją ICZN[3].
  2. ↑ Typ nomenklatoryczny: Simia mona von Schreber, 1774
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cercopithecus Linnaeus, 1758.
  4. ↑ Młodszy homonim Petaurista Link, 1795 (Sciuridae).
  5. ↑ Wariant pisowni DiademiaReichenbach, 1862; młodszy homonim Diadema Schumacher, 1817 (Crustacea).
  6. ↑ Młodszy homonim Diana Risso, 1826 (Actinopterygii).
  7. ↑ Nowa nazwa dla Petaurista Reichenbach, 1862.
  8. ↑ Nowa nazwa dla Diadema Trouessart, 1878.
  9. ↑ Nazwa zastępcza dla Diademia Reichenbach, 1862.
  10. ↑ a b Podgatunek C. pogonias.
  11. ↑ Podgatunek C. cephus.
  12. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Cercopithecus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 26. (łac.).
  3. ↑ Anonim. Regnum Animale..., Ed. 2 (M.J. Brisson, 1762): rejected for nomenclatural purposes, with the conservation of the mammalian generic names Philander (Marsupialia), Pteropus (Chiroptera), Glis, Cuniculus and Hydrochoerus (Rodentia), Meles, Lutra and Hyaena (Carnivora), Tapirus (Perissodactyla), Tragulus and Giraffa (Artiodactyla). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 55 (1), s. 64–71, 1998. (ang.). 
  4. ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica: sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 137. (łac.).
  5. ↑ M.T. Brünnich: Zoologiae fundamenta praelectionibus academicis accommodata. Grunde i dyrelaeren. Hafniae: Apud Frider. Christ. Pelt, 1772, s. 34, 40. (łac.).
  6. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 68. (łac.).
  7. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3: Zoologie. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1208. (niem.).
  8. ↑ C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. Ie partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 31. (fr.).
  9. ↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 108.
  10. ↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 107.
  11. ↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 105.
  12. ↑ Trouessart 1878 ↓, s. 122.
  13. ↑ Trouessart 1878 ↓, s. 124.
  14. ↑ Trouessart 1897 ↓, s. 17.
  15. ↑ Trouessart 1897 ↓, s. 22.
  16. ↑ É. L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Quinquennale Supplementum. Berolini: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 14. (łac.).
  17. ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 1: Lemuroidea: Daubentonia to Indris. Anthropoidea: Seniocebus to Saimiri. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. lx, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
  18. ↑ Elliot 1913 ↓, s. 359.
  19. ↑ Elliot 1913 ↓, s. 306.
  20. ↑ Elliot 1913 ↓, s. 224.
  21. ↑ a b Elliot 1913 ↓, s. 273.
  22. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  23. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 234–240. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  24. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cercopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
  25. ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 679–696. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  26. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 153–157. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  27. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 276.
  28. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 50.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 172.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 365.
  31. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 430.
  32. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 225.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 526.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 607.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 489.
  36. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 203.
  37. ↑ a b Jaeger 1959 ↓, s. 49.
  38. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 165.
  39. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 199.
  40. ↑ a b Elliot 1913 ↓, s. 296.
  41. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 152.
  42. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).
  43. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Koczkodan&oldid=76531183”