Kodeks karny (1997)
| Nazwa potoczna |
kodeks karny |
|---|---|
| Skrót nazwy |
kk, k.k., KK |
| Państwo | |
| Data wydania |
6 czerwca 1997 |
| Miejsce publikacji | |
| Tekst jednolity | |
| Data wejścia w życie |
1 września 1998 |
| Rodzaj aktu | |
| Przedmiot regulacji | |
| Status |
obowiązujący |
| Ostatnio zmieniony przez | |
| Wejście w życie ostatniej zmiany |
14 marca 2024 (częściowo) |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Kodeks karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny) – akt prawny regulujący zasady prawa karnego materialnego obowiązujący w Polsce. Zastąpił Kodeks karny z 1969 roku.
Powstanie i wejście w życie[edytuj | edytuj kod]
Komisja do spraw Reformy Prawa Karnego pod przewodnictwem Kazimierza Buchały powstała w 1987 roku, jednakże minister sprawiedliwości zmienił jej skład i rozpoczęła swoją pracę jesienią 1989 roku. W trakcie prac próbowano wzmocnić aspekt obiektywny w karalności usiłowania, przejawiało się to w pomyśle rezygnacji z karalności usiłowania drobnych przestępstw (najpierw proponowano przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 2, później do roku). Proponowano również obniżenie górnej granicy kary za usiłowanie do dwóch trzecich ustawowego zagrożenia, a w przypadku zagrożenia karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, ta granica miała wynosić 15 lat[1]. Obie te propozycje nie zostały ostatecznie wprowadzone do ustawy. W 1994 roku komisja przedstawiła pod publiczną dyskusję projekt nowego kodeksu karnego. W 1995 roku został on skierowany do Sejmu RP. Został uchwalony 6 czerwca 1997 roku, początkowo miał wejść w życie pół roku później, jednakże vacatio legis zostało przedłużone i wszedł w życie 1 września 1998 roku[2]. Równocześnie został uchwalony i wszedł w życie Kodeks postępowania karnego i Kodeks karny wykonawczy.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Głównym założeniem kodeksu jest jego użycie tylko jako ultima ratio zgodnie z założeniem art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W wypadku przestępstw zagrożonych karami alternatywnymi daje pierwszeństwo karom nieizolacyjnym (art. 58 § 1). Rozszerzono możliwość stosowania warunkowego umorzenia postępowania oraz warunkowego zawieszenia wykonania kary. Zaostrzono odpowiedzialność za najcięższe zbrodnie, potwierdzając jedną z ostatnich nowelizacji poprzedniego Kodeksu karnego z 1969 roku[3], dodając do kar karę dożywotniego pozbawienia wolności. Równocześnie zniesiono karę śmierci. Wprowadzono instytucje naprawienia szkody oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 46).
Struktura redakcyjna kodeksu[edytuj | edytuj kod]
Kodeks karny posiadał pierwotnie 363 artykuły, dzieli się na trzy części oraz 44 rozdziały:
- Część ogólna (art. 1-116)
- Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej (art. 1-12)
- Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa (art. 13-24)
- Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej (art. 25-31)
- Rozdział IV. Kary (art. 32-38)
- Rozdział V. Środki karne (art. 39-43c)
- Rozdział Va. Przepadek i środki kompensacyjne (art. 44-52)
- Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych (art. 53-63)
- Rozdział VII. Powrót do przestępstwa (art. 64-65)
- Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie (66-84a)
- Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych (art. 85-92)
- Rozdział X. Środki zabezpieczające (art. 93-100)
- Rozdział XI. Przedawnienie (art. 101-105)
- Rozdział XII. Zatarcie skazania (art. 106-108)
- Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą (art. 109-114)
- Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych (art. 115)
- Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych (art. 116)
- Część szczególna (art. 117-316)
- Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne (art. 117-126)
- Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127-139)
- Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności (art. 140-147)
- Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (art. 148-162)
- Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu (art. 163-172)
- Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwo w komunikacji (art. 173-180)
- Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku (art. 181-188)
- Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności (art. 189-193)
- Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art. 194-196)
- Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (art. 197-205)
- Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (art. 206-211)
- Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212-217)
- Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218-221)
- Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 222-231)
- Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (art. 232-247)
- Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum (art. 248-251)
- Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (art. 252-264a)
- Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 265-269b)
- Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-277)
- Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu (art. 278-295)
- Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309)
- Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310-316)
- Część wojskowa (art. 317-363)
- Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy (art. 317-337)
- Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej (art. 338-342)
- Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej (art. 343-349)
- Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi (art. 350-353)
- Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym (art. 354-355)
- Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby (art. 356-357)
- Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowego (art. 358-363).
Nowelizacje[edytuj | edytuj kod]
Kodeks karny zmieniano ponad 100 razy. Część zmian wynikała z wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Jak dotąd zostało wydanych 6 tekstów jednolitych (w 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 i 2021 r.). Pierwsza nowelizacja nastąpiła w 1999 r.
Ze względu na rekordową liczbę nowelizacji, w polskiej nauce prawa karnego zwraca się uwagę na szkodliwe zjawisko tzw. populizmu penalnego[4].
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
Zniesławienie[edytuj | edytuj kod]
Przepisem od lat budzącym kontrowersje w środowisku dziennikarskim jest art. 212 Kodeksu karnego mówiący o pomówieniu osób, grup lub instytucji oraz grożącej za to odpowiedzialności karnej. W opinii organizacji pozarządowych przepis ten ogranicza wolność i swobodę wypowiedzi. W lutym 2012 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych i Izba Wydawców Prasy zaapelowały do ówczesnego ministra sprawiedliwości Jarosława Gowina o zniesienie powyższego artykułu. Ministerstwo Sprawiedliwości przesłało odpowiedź, w której nie podzielono poglądu o konieczności zniesienia przestępstwa zniesławienia[5][6], ten sam apel skierowano następnie do Prezydenta Bronisława Komorowskiego[5]. W lutym 2019 r. minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro zadeklarował gotowość do podjęcia rozmów z dziennikarzami w sprawie ewentualnego usunięcia artykułu 212[7]. Do planów likwidacji art. 212 Zbigniew Ziobro wraz z kierowanym przez niego resortem i Suwerenną Polską powrócili w 2023 r.[8]
Obraza uczuć religijnych[edytuj | edytuj kod]
Innym krytykowanym artykułem jest art. 196 przewidujący odpowiedzialność karną z tytułu obrazy uczuć religijnych. Zdaniem posła Krzysztofa Mieszkowskiego uderza on w wolność wypowiedzi artystycznej[9]. W 2021 roku za wykreśleniem art. 196 opowiedziała się Koalicja Obywatelska, uzasadniając to częstym przedstawianiem zarzutów o obrazie uczuć religijnych aktywistom antyrządowym oraz konfliktem z art. 73 Konstytucji zapewniającym każdemu wolność pracy twórczej[10]. Do projektu KO odniósł się ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. Zdaniem RPO przepis ten należy zmodyfikować, bowiem całkowite jego usunięcie skutkowało by napięciami na tle religijnym[11]. 15 września 2022 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że skazanie w 2012 r. przez polskie sądy piosenkarki Doroty Rabczewskiej za obrazę uczuć religijnych było w istocie naruszeniem art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka, gwarantującego prawo do wyrażania opinii[12]. Również w 2022 r. rozgorzał spór wokół projektu Solidarnej Polski dotyczącym zaostrzenia przepisów o obrazie uczuć religijnych, które rozszerzałyby czyn karalny również na wyszydzanie Kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz jego dogmatów[13][14]. W myśl projektu zostałby dodany w kodeksie także art. 27a, który zezwalałby na legalne głoszenie opinii związanych z wyznawaną religią. W ocenie przeciwników projektu jest to atak na prawo do krytyki Kościoła[15][16]. W październiku 2022 r. posłanka Lewicy Joanna Scheuring-Wielgus w wyniku wniosku prokuratury pozbawiona została przez Sejm immunitetu poselskiego w związku z wydarzeniami z 2020 r., kiedy to stanęła wraz z mężem w kościele trzymając transparent „Kobieto! Sama umiesz decydować” oraz „Kobiety powinny mieć prawo do decydowania czy urodzić, czy nie, a nie państwo w oparciu o ideologię katolicką”. Prokuratura postawiła jej zarzut złośliwego przeszkadzania w wykonywaniu aktów religijnych[17].
Obraza głowy państwa[edytuj | edytuj kod]
W 2007 roku Piotr Gadzinowski wniósł do laski marszałka Sejmu RP projekt ustawy uchylenia paragrafu 2 art. 135 dotyczących obrazy głowy państwa, (a także paragrafów 3 i 4 art. 136 dotyczących obrazy głowy obcego państwa). Jego zdaniem paragraf ten jawnie obraża idee i zasady państwa prawa[18].
Wiosną 2009 roku z podobnym pomysłem wystąpił Janusz Palikot[18].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Znak, 2010, s. 81-84. ISBN 978-83-240-1351-7.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rozdział 13. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 222, 223. ISBN 978-83-240-1351-7.
- ↑ Rozdział 5. W: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010, s. 81. ISBN 978-83-240-1351-7.
- ↑ Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz.U. z 1995 r. nr 95, poz. 475)
- ↑ Andrzej Marek: Prawo karne. Warszawa: C.H. Beck, 2011, s. 24. ISBN 978-83-255-2755-6.
- ↑ a b Odpowiedzialność karna za zniesławienie: Apel do prezydenta w sprawie usunięcia art. 212 z kk. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP: Artykuł 212 – bat na niewygodnych dziennikarzy? Wywiad z Jolantą Hajdasz w „Dzienniku Bałtyckim". SDP, 2022-06-20. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Wojciech Pokora: Jak politycy chcą manipulować art. 212 k.k. – pokazuje WOJCIECH POKORA. SDP, 2021-03-09. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ oprac NST: Zbigniew Ziobro zlikwiduje kontrowersyjny zapis? Projekt nowelizacji Kodeksu karnego. www.money.pl, 2023-07-08. [dostęp 2023-07-16].
- ↑ WKZ: Chcą usunąć obrazę uczuć religijnych z polskiego prawa. "To młot na artystów". ksiazki.wp.pl, 2021-01-18. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ KO chce zniesienia kar za obrazę uczuć religijnych. www.gazetaprawna.pl, 2021-02-24. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Bodnar o karalności obrazy uczuć religijnych: Przepis zmodyfikować, a nie uchylać. www.gazetaprawna.pl, 2021-04-16. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Doda wygrywa w Strasburgu. Polska naruszyła Konwencję - OKO.press. oko.press. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Załóż nowe konto - O!Konto. konto.onet.pl. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Solidarna Polska powołuje komitet ustawodawczy "W obronie wolności chrześcijan". www.gazetaprawna.pl, 2022-06-24. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Wyborcza.pl. warszawa.wyborcza.pl. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Fundacja FOR o projekcie ustawy "W obronie chrześcijan": to atak na prawo do krytyki Kościoła. Rzeczpospolita. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ Joanna Scheuring-Wielgus straciła immunitet. „Ziobro nie zamknie mi ust”. Wprost, 2022-10-04. [dostęp 2022-10-16].
- ↑ a b Piotr Gadzinowski, Paragraf 2, „Polityka (tygodnik)”, 40 (2725), 3 października 2009, s. 25, ISSN 0032-3500.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553)
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r. poz. 17)
- Dz.U.2018.1600 t.j. Akt obowiązujący - wersja od 14 października 2019 r. - podział na jednostki, dokumenty powiązanie, wersja responsywna
Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 maja 2023. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.