Przejdź do zawartości

Kolcomysz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kolcomysz
Acomys
I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1838[1]
Ilustracja
Kolcomysz arabska (A. dimidiatus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

myszowate

Podrodzina

sztywniaki

Rodzaj

kolcomysz

Typ nomenklatoryczny

Mus cahirinus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803

Synonimy
Rodzaje i gatunki

3 podrodzaje i 23 gatunki (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolcomysz[6] (Acomys) – rodzaj ssaków z podrodziny sztywniaków (Deomyinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce, na Półwyspie Arabskim oraz na Krecie i Cyprze[7][8][9].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 73–135 mm, długość ogona 39–137 mm, długość ucha 11–24 mm, długość tylnej stopy 9–22 mm; masa ciała 13–86 g[8][10]. Myszy te charakteryzują się posiadaniem w normalnej sierści długich, sztywnych włosów, przypominających kolce np. jeża. Gryzonie z rodzaju Acomys wykazują niespotykaną u innych ssaków zdolność do autotomii. U wielu gatunków pochwycony ogon może zostać łatwo oderwany lub pozbawiony skóry, aby umożliwić ucieczkę zwierzęcia. Dwa gatunki (kolcomysz sawannowa i ryftowa) wykazują jeszcze bardziej złożony system obronny: w sytuacji zagrożenia gryzonie te są w stanie odrzucić części skóry. Skóra ulega oderwaniu przy naprężeniu dwudziestokrotnie mniejszym niż u myszy z rodzaju Mus. Kompletna skóra zwierzęcia, wraz z gruczołami i mieszkami włosowymi, odrasta w szybkim tempie[11].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1838 roku francuski zoolog Isidore Geoffroy Saint-Hilaire w artykule o tytule „Uwaga dotycząca kolczastych gryzoni wskazanych przez autorów pod nazwami „Echimys”, „Loncheres”, „Heteromys” i „Nelomys””, opublikowanego w czasopiśmie Annales des Sciences Naturelles[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) kolcomysz skalna (A. cahirinus).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Acomys: gr. ακη akē ‘ostry punkt’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[12].
  • Acanthomys: gr. ακανθα akantha ‘kolec, cierń’, od ακη akē ‘ostry punkt’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[13]. Gatunek typowy: Lesson wymienił kilka gatunków – Acanthomys setifer Lesson, 1842 (= Mus indicus Bechstein, 1799), Acanthomys Alexandrinus Lesson, 1842 (= Mus rattus Linnaeus, 1758), Acanthomys perchal Lesson, 1842 (= Mus indica Bechstein, 1799), Mus platythrix Bennett, 1832) i Acanthomys hispidus Lesson, 1842 (= Mus dimidiatus Cretzschmar, 1827) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[14] Acanthomys hispidus Lesson, 1842 (= Mus dimidiatus Cretzschmar, 1827).
  • Acosminthus: gr. ακη akē ‘ostry punkt’; σμινθος sminthos ‘mysz’[12]. Gatunek typowy: Gloger wymienił dwa gatunki – Mus cahirinus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 i Mus dimidiatus Cretzschmar, 1827 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie) Mus cahirinus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803.
  • Peracomys: gr. περα pera ‘powyżej, poza’; rodzaj Acomys I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1838[4]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Acomys louisae O. Thomas, 1896.
  • Subacomys: łac. sub ‘blisko’; rodzaj Acomys I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1838[5]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus subspinosus Waterhouse, 1838.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Kolcomyszy pochodzą z pustynnych obszarów Afryki. Naukowcy sądzą, że mimo wielu podobieństw do europejskich myszy (Mus), są one bliżej spokrewnione z myszoskoczkami (Gerbillinae). Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach[15][10][7][6]:

Podrodzaj Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[6] Podgatunki[8][7][10] Rozmieszczenie geograficzne[8][7][10] Podstawowe wymiary[8][10][a] Status
IUCN[16]
Acomys
Acomys seurati Heim de Balsac, 1936 kolcomysz algierska gatunek monotypowy endemit Algierii (góry Muwajdir, Tasili Wan Ahdżar i Ahaggar na pustyni Sahara); zakres wysokości: 1000–2000 m n.p.m. DC: 8,7–9,9 cm
DO: 10,5–12,5 cm
MC: brak danych 		 LC 
Acomys
Acomys cahirinus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) kolcomysz skalna gatunek monotypowy Libia i Egipt na południe do Etiopii i Dżibuti, na wschód do półwyspu Synaj i skrajnie południowo-wschodniego Izraela DC: 10–12 cm
DO: 9,2–13,7 cm
MC: 29–52 g 		 LC 
Acomys Acomys nesiotes Bate, 1903 kolcomysz cypryjska gatunek monotypowy endemit Cypru (znany z 14 miejsc na północnym i połudnoweym wybrzeżu; być może szerzej rozpowszechiony); zakres wysokości: 0–1200 m n.p.m. DC: 9,7–13,5 cm
DO: 9,1–11,8 cm
MC: 31–70 g 		 DD 
Acomys
Acomys minous Bate, 1906 kolcomysz kreteńska gatunek monotypowy endemit Grecji (Kreta) DC: 9–12,8 cm
DO: 8,9–12 cm
MC: 30–86 g 		 DD 
Acomys
Acomys cilicicus Spitzenberger, 1978 kolcomysz turecka gatunek monotypowy endemit Turcji (znany z 3 stanowiski w pobliżu Silifke, około 15 km wzdłuż wybrzeża; północne granice zasięgu nieznane); zakres wysokości: około 10 m n.p.m. DC: 9,1–12,1 cm
DO: 9,1–11,7 cm
MC: 29–63 g 		 DD 
Acomys Acomys chudeaui Kollman, 1911 kolcomysz zachodnia gatunek monotypowy Afryka Północna i Zachodnia, na północ od rzeki Niger DC: 9,3–12 cm
DO: 7,2–12,5 cm
MC: 25–64 g 		 NE 
Acomys Acomys mullah O. Thomas, 1904 kolcomysz dżibucka gatunek monotypowy Półwysep Somalijski (południowa Erytrea, Dżibuti, wschodnia Etiopia i północna Somalia); zakres wysokości: do 1000 m n.p.m. DC: 10,6–13,4 cm
DO: 9,5–11,7 cm
MC: brak danych 		 LC 
Acomys
Acomys dimidiatus (Cretzschmar, 1826) kolcomysz arabska 5 podgatunków Egipt (półwysep Synaj), Izreal, Jordania, większość Półwyspu Arabskiego i południowy Iran do południowego Pakistanu; zakres wysokości: do 1900 m n.p.m. DC: 8,5–12,9 cm
DO: 8,8–11,7 cm
MC: 30–45 g 		 LC 
Acomys Acomys johannis O. Thomas, 1912 kolcomysz sahelska gatunek monotypowy Afryka Zachodnia na sawannach Sudanu na południe i zachód od rzeki Niger; także północna Nigeria, północny Kamerun i południowy Czad DC: 9,5–12,3 cm
DO: 8,5–11,5 cm
MC: 26–60 g 		 LC 
Acomys Acomys cineraceus Heuglin, 1866 kolcomysz szara gatunek monotypowy drzewiaste sawanny w Sudanie, Sudanie Południowym i zachodniej Etiopii; być może Dżibuti; zakres wysokości: poniżej 500 m n.p.m. DC: 8,9–11,6 cm
DO: 7,2–12,1 cm
MC: 26–61 g 		 LC 
Acomys Acomys kempi Dollman, 1911 kolcomysz sawannowa gatunek monotypowy południowa Etiopia i Kenia, na wschód od Wielkiego Rowu Wschodniego; być może południowa Somalia i północno-wschodnia Tanzania; zakres wysokości: 600–1800 m n.p.m. DC: 9–11 cm
DO: 8,2–10 cm
MC: brak danych 		 LC 
Acomys Acomys ignitus Dollman, 1910 kolcomysz ognista gatunek monotypowy busz somalijsko-masajski we wschodniej i południowej Kenii oraz północnej Tanzanii; zakres wysokości: 100–800 m n.p.m. DC: 9,2–11,4 cm
DO: 7–8,5 cm
MC: brak danych 		 LC 
Acomys Acomys wilsoni O. Thomas, 1892 kolcomysz drobna 5 podgatunków południowy SUdan Południowy, południowa Etiopia, południowa Somalia, północna Uganda, Kenia i północna Tanzania DC: 8,9–11,4 cm
DO: 6,5–10 cm
MC: 22–47 g 		 LC 
Acomys Acomys percivali Dollman, 1911 kolcomysz ryftowa gatunek monotypowy niziny w południowo-wschodni Sudanie Południowym, południowo-zachodniej Etiopii, północno-wschodniej Ugandzie i zachodniej Kenii DC: 8,2–11,1 cm
DO: 3,9–9,2 cm
MC: 18–48 g 		 LC 
Acomys
Acomys russatus (J.A. Wagner, 1840) kolcomysz złotawa 2 podgatunki Egipt (Pustynia Arabska i półwysep Synaj), Izrael, Palestyna (Zachodni Brzeg), południowo-zachodnia Syria, Jordania i Półwysep Arabski; zakres wysokości: do 2285 m n.p.m. DC: 10–12 cm
DO: 6,8–7,8 cm
MC: 40–77 g 		 LC 
Acomys Acomys muzei W.N. Verheyen, Hulselmans, Wendelen, Leirs, Corti, Backeljau & E. Verheyen, 2011 kolcomysz skryta gatunek monotypowy endemit Tanzanii (od jeziora Jeziora Wiktorii na południe do wzgórz w pobliżu jeziora Rukwa i zachodniej części gór Eastern Arc) DC: 7,5–9,7 cm
DO: 7,9–10,3 cm
MC: 14–24 g 		 LC 
Acomys Acomys spinosissimus W. Peters, 1852 kolcomysz południowoafrykańska gatunek monotypowy od południowej Demokratycznej Republiki Konga, północno-wschodniej Zambii i północnego Malawi na południe do Zimbabwe i Mozambiku, na północ od rzeki Limpopo; południowe granice zasięgu niepewne DC: 7,9–9,7 cm
DO: 6,7–9 cm
MC: 20–31 g 		 LC 
Acomys
Acomys selousi de Winton, 1896 gatunek monotypowy wschodnia Botswana, południowe Zimbabwe i północna Południowa Afryka; północne granice zasięgu niepewne DC: 7,8–9,4 cm
DO: 7,2–9,6 cm
MC: brak danych 		 LC 
Acomys Acomys ngurui W.N. Verheyen, Hulselmans, Wendelen, Leirs, Corti, Backeljau & E. Verheyen, 2011 kolcomysz górska gatunek monotypowy południowa Tanzania (na wschód od gór Eastern Arc), północny Mozambik (na północ od rzeki Zambezi) i południowe Malawi; zakres wysokości: do 1100 m n.p.m. DC: 7,3–10,4 cm
DO: 6,2–9 cm
MC: 13–30 g 		 LC 
Peracomys Acomys louisae O. Thomas, 1896 kolcomysz innozębna 2 podgatunki busz somalijsko-masajski w Dżibuti, Somalii i skrajnie wschodniej Kenii; zakres wysokości: do 1500 m n.p.m. DC: 7,9–9,5 cm
DO: 8,6–10,4 cm
MC: brak danych 		 LC 
Subacomys
Acomys subspinosus (Waterhouse, 1838) kolcomysz przylądkowa gatunek monotypowy endemit Południowej Afryki (skaliste siedlisko górskie w południowo-zachodniej Prowincji Przylądkowej Zachodniej); zakres wysokości: do 1000 m n.p.m. DC: 7,3–10,2 cm
DO: 6,5–8,9 cm
MC: 13–26 g 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe w pliocenie Afryki[17]:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b I. Geoffroy Saint-Hilaire. Notice sur les Rongeurs épineux désignés par les auteurs sous les noms d’Echimys, Loncheres, Heteromys et Nelomys. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Seconde Série. 10, s. 126, 1838. (fr.). 
  2. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 135. (fr.).
  3. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Cz. 1. Breslau: A. Schulz, 1841, s. 95. (niem.).
  4. ↑ a b F. Petter & J. Roche. Remarques préliminaires sur la systematique des Acomys (Rongeurs, Muridae) Peracomys, sous-genre nouveau. „Mammalia”. 45 (3), s. 382, 1981. (fr.). 
  5. ↑ a b Ch. Denys, J.-C. Gautun, M. Tranier & V. Volobouev. Evolution of the genus Acomys (Rodentia, Muridae) from dental and chromosomal patterns. „Israel Journal of Zoology”. 40 (2), s. 218, 1994. (ang.). 
  6. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 257–258. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  7. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 440–442. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  8. ↑ a b c d e Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 599–604. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  9. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Acomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-03].
  10. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 281–282. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  11. ↑ A.W. Seifert, S.G. Kiama, M.G. Seifert, J.R. Goheen, T.M. Palmer & M. Maden. Skin shedding and tissue regeneration in African spiny mice (Acomys). „Nature”. 489 (7417), s. 561–565, 2012-09-27. DOI: 10.1038/nature11499. (ang.). 
  12. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 75.
  13. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 73.
  14. ↑ G.S. Miller. The generic name of the house-rats. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 23, s. 58, 1910. (ang.). 
  15. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-01-11]. (ang.).
  16. ↑ Taxonomy: Acomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-01-11]. (ang.).
  17. ↑ J.S. Zijlstra, Acomys Geoffroy Saint-Hilaire, 1838, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-08] (ang.).
  18. ↑ M. Sabatier. Les rongeurs du site Pliocène à hominidés de Hadar (Éthiopie). „Palaeovertebrata”. 12 (1), s. 25, 1982. (fr.). 
  19. ↑ Ch. Denys. The oldest Acomys (Rodentia, Muridae) from the Lower Pliocene of South Africa and the problem of its murid affinities. „Palaeontographica”. Abt. A. 210 (1-3), s. 82, 1990. (ang.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolcomysz&oldid=75788310”