Kolorado (stan)
| stan | |||||
| 38. stan od 1 sierpnia 1876 | |||||
 Kapitol stanu Kolorado | |||||
| |||||
| Dewiza: Nil sine numine | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
US-CO | ||||
| Gubernator |
Jared Polis (D) | ||||
| Powierzchnia |
269 837 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
21,4 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone
| |||||
Kolorado (ang. Colorado, wym. /kɒləˈrɑːdoʊ/) – stan w środkowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych.
Na północy graniczy z Wyoming i Nebraską, na wschodzie z Kansas, na południu z Oklahomą i Nowym Meksykiem, a na zachodzie z Utah. Kolorado jest jednym z trzech stanów USA niemających naturalnych granic. Wyznaczają je: długość i szerokość geograficzna, a tym samym Kolorado ma kształt czworoboku. Nazwa stanu pochodzi od nazwy rzeki Kolorado, która po hiszpańsku brzmi Rio Colorado[1].
Kolorado jest najwyżej położonym stanem USA ze średnią wysokością 2091 m n.p.m.[2] Największy obszar metropolitalny Denver–Aurora–Lakewood liczy blisko 3 mln mieszkańców i jest dziewiętnastym co do wielkości w Stanach Zjednoczonych[3].
Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: Nil sine numine (Nic bez opatrzności Boskiej)
- Przydomek: The Centennial State (Stan Stulecia)
Kolorado zostało nazwane Stanem Stulecia, ponieważ w 1876 roku stało się 38 stanem, 100 lat po podpisaniu przez ojców założycieli Deklaracji Niepodległości[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie ziemie tego regionu były zamieszkiwane przez Indian, którzy przybyli do Kolorado wraz z końcem epoki lodowcowej. Najstarsze artefakty należące od pierwszych Indian datowane są na 11 200 lat p.n.e. Na początku XVIII wieku tereny dzisiejszego stanu Kolorado zostały opanowane przez Hiszpanów. W 1803 roku północno-wschodnia część dzisiejszego stanu została zakupiona od Francji, jako część francuskiej Luizjany. W 1848 roku południowa i zachodnia część stała się terytorium Stanów Zjednoczonych po wojnie amerykańsko-meksykańskiej. W roku 1858 odkryto złoża złota. W latach 1864–1870 trwały wojny z Indianami.
W 2012 roku Kolorado, razem ze stanem Waszyngton stały się pierwszymi stanami, które zalegalizowały marihuanę do użytku rekreacyjnego[4].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Kolorado jest wyżynno-górzystym stanem, którego średnia wysokość nad poziomem morza przekracza 2000 m. Jest też jedynym stanem, którego cała powierzchnia leży powyżej 1000 m n.p.m. Trzy czwarte powierzchni stanu to tereny wyżynne i wybitnie górzyste, obszary te leżą powyżej 1500–2000 m n.p.m. Jedynie wschodnia część jest płaska. Najwyższy szczyt Kolorado, Mount Elbert, wznosi się na 4399 m n.p.m. Zachodnią część stanu zajmują Góry Skaliste i Wyżyna Kolorado, wschodnią – obszar Wielkich Równin.
Kolorado znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego suchego z dużymi różnicami temperatur dnia i nocy. W górach występuje wielopiętrowość klimatyczna. Opady są niskie i wynoszą średnio od 380 do 630 mm rocznie. Wyższe opady występują w górach. Warto tu jednak zwrócić uwagę na lokalne różnice związane z ukształtowaniem terenu, gdzie górskie doliny są miejscami relatywnie suchymi. Zimy w Kolorado są śnieżne i mroźne. Lata zaś, z pominięciem obszarów górskich, są gorące i suche. W zachodniej części stanu temperatury wynoszą od 16 °C do 21 °C latem, choć mogą być wyższe (zależy to od wysokości nad poziomem morza oraz miejsca). W wysokich partiach gór panuje alpejski klimat i wręcz arktyczny klimat, co jest związane ze znacznymi wysokościami (powyżej 3000 m n.p.m.). Wschodnia część Kolorado cechuje się ekstremami termicznymi, gdzie zimą średnie wartości termiczne wynoszą kilka stopni poniżej zera, ale mogą obniżyć się do wartości od –18 °C do –23 °C. Lata są upalne, powyżej 30 °C, temperatury rzędu 35–38 °C nie należą do rzadkości. Taki rozkład temperatur związany jest z rzeźbą terenu Ameryki Północnej, co wiąże się z napływem mas powietrza – mroźnych, arktycznych zimą i gorących zwrotnikowych latem. Najwyższą temperaturę w Kolorado zanotowano 11 lipca 1888 roku i wynosiła ona 48 °C. Najniższa zanotowana temperatura z dnia 1 lutego 1985 roku wynosiła –61 °C[5][6][7].
Ze stanu Kolorado, a dokładnie z wysokiego pasma Gór Skalistych, wypływają większe rzeki Stanów Zjednoczonych. Są to Rio Colorado, czyli rzeka Kolorado, i Rio Grande i liczne dopływy Missisipi, jak rzeka Arkansas. Tym samym stan Kolorado należy do dwóch zlewisk: Oceanu Spokojnego i Zatoki Meksykańskiej (Ocean Atlantycki). W górach liczne są polodowcowe jeziora.
Roślinność zróżnicowana ze względu na rzeźbę terenu. W górach rosną lasy iglaste i wysokogórskie łąki, zaś na wschodzie suche prerie, w większości zastąpione przez pola uprawne i łąki. W południowo-zachodniej części stanu występują obszary półpustynne.
- Liczba hrabstw: 64
- Największe hrabstwo: Las Animas
- Parki narodowe:
- Parki stanowe: 58
- Narodowe pomniki Stanów Zjednoczonych: 7
- National Recreation Area: 2
- National Wildlife Refuge: 8
- Szlaki historyczne
Większe miasta[edytuj | edytuj kod]
| Lp. | Miasto | Hrabstwo | Liczba mieszkańców (2017)[8] | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Denver | Denver | 704 621 | ||
| 2 | Colorado Springs | El Paso | 464 474 | ||
| 3 | Aurora | Arapahoe | 366 623 | ||
| 4 | Fort Collins | Larimer | 165 080 | ||
| 5 | Lakewood | Jefferson | 154 958 | ||
| 6 | Thornton | Adams i Weld | 136 978 | ||
| 7 | Arvada | Jefferson i Adams | 118 807 | ||
| 8 | Westminster | Adams i Jefferson | 112 812 | ||
| 9 | Pueblo | Pueblo | 111 127 | ||
| 10 | Centennial | Arapahoe | 110 250 | ||
| 11 | Boulder | Boulder | 107 125 | ||
| 12 | Greeley | Weld | 105 448 |
.jpg)
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Kolorado liczy 5 773 714 mieszkańców, co oznacza wzrost o 744 518 (14,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 21,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 14,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,6% ludności stanu stanowią kobiety[10].
Język[edytuj | edytuj kod]
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[11]:
- język angielski – 83,24%,
- język hiszpański – 11,92%,
- język niemiecki – 0,62%.
Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 2019 roku, 83,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (67,5% nie licząc Latynosów), 4,2% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 4,0% miało rasę mieszaną, 3,3% to Azjaci, 1,0% to rdzenna ludność Ameryki, 0,13% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 21,8% ludności stanu[12].
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,7%), meksykańskiego (16,0%), irlandzkiego (10,3%), angielskiego (9,6%) i włoskiego (4,6%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia „amerykańskiego” (230,3 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (200,8 tys.), europejskiego (195,9 tys.), francuskiego (159,6 tys.), polskiego (136,4 tys.), szwedzkiego (122,2 tys.), norweskiego (118,9 tys.) i hiszpańskiego (108,9 tys.)[12].
Religie[edytuj | edytuj kod]
Dane z 2014 r.[13]:
- chrześcijaństwo – 64%:
- protestanci ewangelikalni – 26% (gł.: bezdenominacyjni, baptyści i zielonoświątkowcy)[14],
- katolicy – 16%,
- protestanci głównego nurtu – 15% (gł.: metodyści, kalwini i luteranie)[15],
- mormoni – 3%,
- historyczni czarni protestanci – 2%,
- pozostali – 2% (w tym: świadkowie Jehowy, prawosławni i irwingianie)
- brak religii – 29% (w tym: 5% agnostycy i 4% ateiści),
- pozostałe religie – 7% (w tym: buddyści, żydzi, muzułmanie, unitarianie uniwersaliści, scjentyści, wyznawcy New Age, hinduiści, bahaiści, sikhowie i taoiści[16]).
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Produkt krajowy brutto Kolorado w 2015 roku osiągnął wartość 288,8 mld USD[17], co uplasowało stan na 19. miejscu w Stanach Zjednoczonych[17]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 2,0%, co było wartością ponad przeciętną w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[18]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 52 975 USD, co uplasowało stan na 16. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)[19].
Przemysł i bogactwa naturalne[edytuj | edytuj kod]
Wiele firm i przedsiębiorstw ma w stanie Kolorado swe siedziby, a najbardziej znane z nich są podane w poniższej tabeli. Główne uprawy rolne to: kukurydza, pszenica, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki, jabłka, brzoskwinie. Można tu też znaleźć wielkie hodowle bydła, owiec i drobiu. Wydobywa się uran i molibden.
| Największe przedsiębiorstwa mające siedzibę w Kolorado | Gałąź przemysłu |
|---|---|
| Quark Inc. | komputerowy |
| J.D. Edwards | komputerowy |
| Janus Capital Group | usługi inwestycyjne |
| RE/MAX | nieruchomości |
| EchoStar Communications Corporation | elektroniczny, komunikacyjny |
| Newmont Mining | wydobywczy, górnictwo |
| Coors Brewing Company | browarnictwo |
| Vail Resorts | wyciągi narciarskie |
| Aspen Skiing Company | wyciągi narciarskie |
Uczelnie[edytuj | edytuj kod]
- Colorado State University
- University of Colorado at Denver
- University of Colorado at Boulder
- University of Northern Colorado
- Colorado College
- University of Denver
- United States Air Force Academy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Colorado Department of Personnel & Administration (DPA) Division of Information Technologies (DoIT). [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-03)]. (ang.).
- ↑ Average Elevation of U.S.A States Map, AtlasBig [dostęp 2021-07-07] (ang.).
- ↑ Michael Roberts, Metro Denver’s Population Is Up More Than 388,000 in Eight Years, Westword [dostęp 2022-01-27] (ang.).
- ↑ a b Casey Leins, 10 Things to Know About Colorado, U.S. News, 2019 [dostęp 2021-07-07].
- ↑ DRI.edu. wrcc.dri.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-07)]. Western Regional Climate Center. Retrieved October 24, 2006.
- ↑ Record Highest Temperatures by State. National Climatic Data Center, January 1, 2004, 2007-01-11. [dostęp 2011-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-23)].
- ↑ Record Lowest Temperatures by State (PDF). National Climatic Data Center, January 1, 2004. [dostęp 2007-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)]. (ang.).
- ↑ Biggest Cities in Colorado, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-07-07].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Colorado; United States, www.census.gov [dostęp 2021-07-07] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
- ↑ a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02), data.census.gov [dostęp 2021-07-07].
- ↑ Adults in Colorado. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
- ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 50 tys. członków.
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
- ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
- ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state. The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Encyklopedia geograficzna świata: Ameryka Północna, Wydawnictwo OPRES, Kraków 1997, ISBN 83-85909-20-6.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
