Komisariat Straży Granicznej „Jutrosin”
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Dowódcy | |
| Ostatni |
kom. Józef Abryszyński |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
Inspektorat Graniczny nr 11 |
Komisariat Straży Granicznej „Jutrosin” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku[3]. Komisariat Straży Celnej „Jutrosin”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Leszno”[4].
W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Dubin”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej[6].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną[7]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Dubin” do Inspektoratu Granicznego nr 11 „Leszno” i określił jego strukturę organizacyjną[6]. Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie zmian dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego przeniósł dyslokację komisariatu do Jutrosina, zmieniał jego organizację i ustalał zasięg działania placówek[8]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu „Jutrosin”[9].
Działania komisariatu w 1939 roku[edytuj | edytuj kod]
18 kwietnia 1939 roku do komisariatu został przydzielony pluton wzmocnienia pod dowództwem ppor. Jana Wątroby. Wymieniony oficer opracował elaborat zniszczeń, zgodnie z którym 1 czerwca 1939 roku zapakietowano 9 mostów przeznaczonych do całkowitego zniszczenia na odcinku komisariatu. Ponieważ siły plutonu wzmocnienia były niewystarczające do obsadzenia i ubezpieczenia dziewięciu mostów, dowódca 56 pp przydzielił komisariatowi jeden pluton strzelecki. Na trzy dni przed rozpoczęciem działań wojennych, 28 sierpnia 1939 roku, rozkazem pułkownika Wojciecha Tyczyńskiego pluton składający się z 30 żołnierzy pod dowództwem kaprala Antoniego Nadolnego został wysłany do Jutrosina z Garnizonu w Krotoszynie. Po przybyciu zmiany po trzech dniach pluton został wysłany pociągiem do Kielc, gdzie dołączyli do swojego 56 pułku, który wchodził w skład 25 dywizji kaliskiej gen. Franciszka Altera i armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby[10]. 1 września 1939 roku, na rozkaz dowódcy 56 pp, wszystkie mosty zostały wysadzone, a kompania ppor. Wątroby wycofała się za lewe skrzydło 55 pp. 2 września porucznik Wątroba zameldował się u dowódcy III/55 pp podpułkownika Romana Ludwika Jabłońskiego. Tego dnia kompania ppor. Wątroby wzięła udział w natarciu na Rawicz, zakończonym odbiciem tego miasta z rąk Niemców. W nocy z 2 na 3 września kompania wycofała się z miasta za rzekę Warta. W czasie odwrotu znad Warty porucznik Wątroba otrzymywał rozkazy od inspektora SG Franciszka Hałgasa. W Kłodawie kompania porucznika Wątroby została oddzielona od Komisariatu SG „Jutrosin”. Funkcjonariusze Straży Granicznej dowodzeni przez komisarza Józefa Abryszyńskiego pozostali pod rozkazami inspektora Hałgasa, natomiast kompania porucznika Wątroby w Łęczycy została wcielona do jednego z batalionów piechoty dowodzonego przez oficera w stopniu kapitana. Przez trzy dni kompania brała udział w obronie miasta, a następnie wycofała się do Kutna, gdzie została podporządkowana inspektorowi SG Gustawowi Świderskiemu i wcielona do batalionu komisarza SG Tadeusza Chmielowskiego[11].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Sąsiednie komisariaty:
Funkcjonariusze komisariatu[edytuj | edytuj kod]
| Kierownicy/komendanci komisariatu | ||
|---|---|---|
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby |
| komisarz SG | Józef Abryszyński | był w 1932[12] – IX 1939[13] |
| Zastępcy komendanta komisariatu | ||
| starszy strażnik | Jan Wątroba | 1 V 1939[14] – |
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Organizacja komisariatu w kwietniu 1928[15]:
- komenda − Dubin
- placówka Straży Granicznej I linii „Białykał”
- placówka Straży Granicznej I linii „Katarzynowo”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jeziora”
- placówka Straży Granicznej I linii „Zmysłowo”
- placówka Straży Granicznej II linii „Dubin”
- placówka Straży Granicznej II linii „Poznań”[a]
Organizacja komisariatu we wrześniu 1928[16]:
- komenda − Jutrosin
- placówka Straży Granicznej I linii „Białykał”
- placówka Straży Granicznej I linii „Katarzynowo”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jeziora”
- placówka Straży Granicznej I linii „Zmysłowo”
- placówka Straży Granicznej II linii „Jutrosin”
- placówka Straży Granicznej II linii „Poznań”
Organizacja komisariatu w styczniu 1930[17][18]:
- 5/11 komenda − Jutrosin
- placówka Straży Granicznej I linii „Białykał”
- placówka Straży Granicznej I linii „Szkaradowo”
- placówka Straży Granicznej I linii „Jeziora”
- placówka Straży Granicznej I linii „Nad Stawem”
- placówka Straży Granicznej II linii „Jutrosin” ul. Hallera 10
- placówka Straży Granicznej II linii „Poznań”
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
- ↑ Piekarz 2017 ↓, s. 28.
- ↑ Dominiczak 1997 ↓, s. 250.
- ↑ Kozłowski 2012 ↓, s. 27.
- ↑ Kula 1994 ↓, s. 40.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 22.
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 226.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 33.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 71.
- ↑ Polegli i weterani Bitwy nad Bzura 1939. Biogramy, wspomnienia, archiwa. [online], www.bohaterowie1939.pl [dostęp 2020-06-10].
- ↑ Wątroba 1945 ↓, s. 13-16.
- ↑ Wykaz imienny Wlkp. IO ↓, s. 5.
- ↑ Wątroba 1945 ↓, s. 13.
- ↑ Rozkazy Komendy SG ↓, s. 27/39.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 23.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 34.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 70.
- ↑ Dyslokacja Wlkp. IG ↓, r. 1933.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
- Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
- Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
- Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Wykaz dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego w latach 1933–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Wykaz imienny oficerów i szeregowych Straży Granicznej Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego pracujących w Przysposobieniu Wojskowym → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.