Komosa (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Komosa
Ilustracja
Komosa biała
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

komosa

Nazwa systematyczna
Chenopodium L.
Sp. Pl. 218, 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Chenopodium album L.[3]

Synonimy
  • Ambrina Spach
  • Blitum L.
  • Botrys Nieuwland
  • Meiomeria Standl.
  • Morocarpus Boehm[3][4].
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Komosa ryżowa
Komosa biała

Komosa (Chenopodium L.) – rodzaj roślin, należący w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny komosowatych lub szarłatowatych (m.in. system APG IV z 2016). Obejmuje 130 gatunków[5], przy czym na początku XXI wieku znacznym zmianom uległo ujęcie taksonomiczne rodzaju (wyłączono liczne gatunki do osobnych rodzajów: Chenopodiastrum, Dysphania, Lipandra, Oxybasis i Teloxys), tu zaś włączono gatunki z rodzaju Einadia. Rośliny z tego rodzaju spotykane są na całym niemal świecie. W Polsce występuje 11 gatunków rodzimych lub introdukowanych (liczne gatunki z flory polskiej trafiły w XXI wieku do ww. rodzajów). Rośliny te zasiedlają zwykle siedliska towarzyszące człowiekowi (ruderalne), wiele gatunków to chwasty w uprawach[6].

Niektóre gatunki są jadalne. Ważną rośliną pokarmową, zwłaszcza w Ameryce Południowej, jest komosa ryżowa Ch. quinoa o jadalnych owocach. W przypadku innych gatunków jadalne są jako warzywa lub rośliny pastewne (np. komosa biała Ch. album, komosa Berlandiera Ch. berlandieri, komosa olbrzymia Ch. giganteum, Chenopodium pallidicaule)[7]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, np. komosa olbrzymia[6].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Komosa Berlandiera
Komosa jesienna
Komosa kalinolistna

Zasięg rodzaju obejmuje niemal cały świat, ale największe zróżnicowanie występuje w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego[8]. Brak przedstawicieli na niektórych obszarach w strefie równikowej i na obszarach okołobiegunowych[5]. W Polsce występuje w stanie dzikim 11 gatunków, w tym zarówno gatunki rodzime, jak i gatunki zawleczone i zadomowione oraz przejściowo dziczejące (efemerofity)[9].

Gatunki flory Polski[9]
Gatunki z flory Polski tradycyjnie zaliczane do rodzaju komosa Chenopodium, a które w XXI wieku zostały przeniesione do innych rodzajów (Chenopodiastrum, Dysphania, Lipandra, Oxybasis i Teloxys)

Na początku nazwa zwyczajowa i naukowa według listy roślin naczyniowych Polski[9], na drugim miejscu aktualna nazwa naukowa[5]:

  • komosa australijska Chenopodium pumilio R.Br. ≡ Dysphania pumilio (R.Br.) Mosyakin & Clemants (antropofit lokalnie zadomowiony)[10]
  • komosa czerwonawa Chenopodium rubrum L. ≡ Oxybasis rubra (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa główkowata Chenopodium capitatum (L.) Asch. ≡ Blitum capitatum L. (gatunek uprawiany)
  • komosa murowa Chenopodium murale (L.) Asch. ≡ Chenopodiastrum murale (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa oścista Chenopodium aristatum L. ≡ Teloxys aristata (L.) Moq. (antropofit zadomowiony)
  • komosa piżmowa Chenopodium ambrosioides L. ≡ Dysphania ambrosioides (L.) Mosyakin & Clemants (efemerofit)
  • komosa rózgowa Chenopodium foliosum Asch. ≡ Blitum virgatum L.
  • komosa sina Chenopodium glaucum L. ≡ Oxybasis glauca (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa solniskowa Chenopodium botryoides Sm. ≡ Oxybasis chenopodioides (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa strzałkowata Chenopodium bonus-henricus L. ≡ Blitum bonus-henricus (L.) Rchb. (antropofit zadomowiony)
  • komosa śmierdząca Chenopodium schraderianum Schult. ≡ Dysphania schraderiana (Schult.) Mosyakin & Clemants (antropofit zadomowiony)
  • komosa trójkątna Chenopodium urbicum L. ≡ Oxybasis urbica (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa wielkolistna Chenopodium hybridum L. ≡ Chenopodiastrum hybridum (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa wielonasienna Chenopodium polyspermum L. ≡ Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa wonna Chenopodium botrys L. ≡ Dysphania botrys (L.) Mosyakin & Clemants (antropofit zadomowiony)

Poza tym podano z Polski komosę szypułową Ch. pedunculare Bertol[9] i wzniesioną Ch.strictum Roth. o niejasnym statusie taksonomicznym (ich nazwy uznawane są za synonim Ch. album)[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Komosa olbrzymia
Komosa mierzliwa
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 2 m wysokości, z pędami wzniesionymi, czasem płożącymi się i podnoszącymi się, rozgałęzionymi lub nierozgałęzionymi, często mączyście oprószonymi[6][11], rzadko, ale występują tu także rośliny o pędach drewniejących o pokroju krzewów i drzew[7][11].
Liście
Skrętoległe i naprzeciwległe[11], ogonkowe, całobrzegie lub rozmaicie piłkowane lub wcinane[8]. Blaszka cienka do nieco mięsistej, w ogólnym zarysie od lancetowatej, poprzez rombowatą do trójkątnej i oszczepowatej[11].
Kwiaty
Obupłciowe i jednopłciowe, rośliny jednopienne, rzadziej dwupienne[11]. Kwiaty są drobne, zielone, zebrane w luźne lub gęste kłębiki tworzące kłosowate lub wiechowate kwiatostany złożone, zwykle wzniesione i rozgałęzione, pozbawione podsadek lub z podobnymi do nich liśćmi wyrastającymi w obrębie kwiatostanu[11]. Listki okwiatu w liczbie 5 (rzadko 4), zrośnięte tylko u nasady lub do połowy długości, zwykle nieco błoniaste na brzegu. W czasie owocowania okwiat stula się nad owocem lub rozpościera[11]. Pręcików jest zwykle 5. Zalążnia jest jednokomorowa, górna i zwieńczona dwiema szyjkami[6][11].
Owoce
Jednonasienne[8], z cienką lub rzadziej nieco mięśniejącą owocnią, ściśle lub luźno przylegającą do nasiona. Nasiono kulistawo-spłaszczone lub soczewkowate, o brzegu zaokrąglonym lub zaostrzonym, z łupiną czarną, gładką lub rozmaicie urzeźbioną[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Chenopodieae[12] lub w innym ujęciu Atripliceae[11].

Na początku XXI wieku zastosowanie metod molekularnych wykazało, że tradycyjne, szerokie ujęcie rodzaju Chenopodium powodowało, że nie był to takson monofiletyczny (różne grupy gatunków okazały się bliżej spokrewnione z rodzajami łoboda Atriplex, szpinak Spinacia czy świniochwast Axyris, niż z sobą nawzajem). W wąskim ujęciu rodzaj Chenopodium okazał się siostrzany wąsko ujmowanemu plemieniu Atripliceae s.s., obejmującego m.in. rodzaj łoboda Atriplex i obione Halimione. Wcześniej na drzewie filogenetycznym prowadzącym do tej grupy oddzielił się rodzaj Lipandra, a jeszcze wcześniej – klad obejmujący Chenopodiastrum i siostrzany względem niego rodzaj Oxybasis (wszystkie z gatunkami zaliczanymi do Chenopodium sensu lato). W politomii z tą całą grupą znalazły się dwa inne klady. Jeden obejmuje rodzaj szpinak Spinacia i gatunki dawniej zaliczane do Chenopodium, a wyodrębnione w rodzaj Blitum. Drugi klad składa się z siostrzanych plemion Dysphanieae i Axyrideae, przy czym do pierwszego także należy część gatunków z dawnego szerokiego ujęcia rodzaju Chenopodium tworzące rodzaje Dysphania i Teloxys[11].

Relacje filogenetyczne między taksonami zaliczanymi dawniej do rodzaju komosa

Klady obejmujące gatunki zaliczane do tradycyjnego, szerokiego ujęcia rodzaju Chenopodium oznaczone są gwiazdką

←



*

Chenopodium s.s. – komosa



Atriplex – łoboda (i in. Atripliceae s.s.)



*

Lipandra




*

Chenopodiastrum


*

Oxybasis





*

Blitum



Spinacia – szpinak






Axyris – świniochwast (i in. Axyrideae)




*

Dysphania (i in. Dysphanieae)


*

Teloxys





Wykaz gatunków[5]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-11-23].
  4. ↑ Genus: Chenopodium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-11-23]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e Chenopodium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-04].
  6. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 85. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 191. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. ↑ a b c Chenopodium. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-23].
  9. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58-59, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012. 
  12. ↑ Genus Chenopodium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-04].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Komosa_(roślina)&oldid=67415628”