Konstruktywizm (architektura)

Motywy konstruktywistyczne w modernizmie polskim:
J. Turzeniecki, Hala widowiskowo-sportowa Arena w Poznaniu

Konstruktywizm – w architekturze prąd charakteryzujący się podkreślaniem cech konstrukcyjnych obiektu budowlanego, oparty na teorii mówiącej, że o estetycznej wartości obiektu decyduje logicznie zastosowana i właściwie ustalona jego konstrukcja. Jeden z głównych kierunków architektury modernistycznej, rozwijający się w latach 20. i 30. XX wieku, głównie w ZSRR, oraz innych państwach europejskich.

W szerszym znaczeniu o konstruktywizmie mówi się w odniesieniu do wszelkich dzieł architektury, które podkreślają w swej formie strukturę konstrukcyjną. Od początku XIX wieku obiekty o cechach konstruktywistycznych powstawały w związku z nowymi zadaniami, przed jakimi stanęła architektura, przede wszystkim w ramach budownictwa przemysłowego i komunikacyjnego. W tym czasie większość architektów nie zajmowała się konstrukcją, pozostawiając to zadanie nowo powstałemu zawodowi inżyniera budownictwa. W XX wieku ścisła współpraca między architektem a konstruktorem nabrała większego znaczenia – dzięki temu mogły powstać obiekty, których konstrukcja i estetyka nie stoją w sprzeczności do siebie.

Historia

Konstruktywizm w architekturze zainspirowany został przez szersze zjawisko konstruktywizmu w sztuce, rozwijającego się w Rosji już od 1914. Za pierwsze dzieło architektoniczne konstruktywizmu uchodzi niezrealizowany projekt pomnika III Międzynarodówki Władimira Tatlina w postaci spiralnej kratownicowej wieży o wysokości ponad 400 m, w którą wplecione były pomieszczenia użytkowe w kształcie brył elementarnych. W początku lat 20. XX w. konstruktywizm stał się najistotniejszym kierunkiem w nowoczesnej architekturze ZSRR.

Dzięki działalności Lissitzkiego, od około 1922, konstruktywizm stał się zjawiskiem międzynarodowym, występując przede wszystkim w Szwajcarii, Holandii i Niemczech. Z grupą konstruktywistów, skupionych wpierw wokół czasopism Wieszcz. Gegenstand. Objet i G, a następnie ABC – Beiträge zum Bauen, związana była przejściowo grupa de Stijl.

W 1928 konstruktywiści wywarli znaczny wpływ na początkowe założenia CIAM. Na skutek wielkiego kryzysu, a także opanowania w Niemczech samorządów przez partie prawicowe i nazistowskie, większość konstruktywistów wycofała się w początkach lat 30. z życia zawodowego, niektórzy odeszli od radykalnego stylu, a część kontynuowała działalność w ZSRR.

W Polsce z konstruktywistami utrzymywali kontakty architekci skupieni w grupie Praesens.

Cechy

W klasycznym konstruktywizmie stosowane były wyszukane układy konstrukcyjne, często oparte na jednym generalnym pomyśle, co dawało pole do popisu przede wszystkim w budowlach centralnych. Chętnie korzystano z cięgien i kratownic. Konstruktywizm cechował się analizą właściwości użytych materiałów i zastosowanych układów konstrukcyjnych przez stosowanie obliczeń podpartych osiągnięciami współczesnej nauki. Zastosowana forma architektoniczna była związana z własnościami stosowanego materiału (stal, żelbet, drewno, szkło). Nierzadko kształt budynku pochodził z przeniesienia wykresu momentów zginających na realną konstrukcję, tak aby przekroje elementów konstrukcyjnych i ilość zastosowanego materiału były najmniejsze, a jednocześnie podkreślały umiejętności inżynierskie i kunszt budowlany.

W przeciwieństwie do stylu międzynarodowego konstruktywizm nie dążył do w pełni abstrakcyjnej i zdematerializowanej kompozycji, opierając się często na efektach kontrastu między elementami ciężkimi i lekkimi, sugerując przezwyciężenie grawitacji. Zakładane przez konstruktywistów zasady obejmowały początkowo anonimowość architektury i przejęcie metod przemysłowych w budownictwie, przejmując marksistowskie idee społeczne. Klasyczny konstruktywizm podkreślał też znaczenie samego procesu budowlanego, wprowadzając do architektury elementy wskazujące na możliwość kontynuacji i rozbudowy budynku, takie jak wybiegające w przestrzeń ramy, maszty, stropy.

Przedstawiciele

• Paul Artaria
• Iwan Leonidow
• El Lissitzky
• Hannes Meyer
• Konstantin Mielnikow
• Werner Moser
• grupa Praesens
• Mart Stam
• Władimir Tatlin
• Max Berg
• Buckminster Fuller
• Pier Luigi Nervi

Bibliografia

• Sina Ingberman, ABC. Internationale Konstruktivistische Architektur. 1922-1939, Brunszwik-Wiesbaden 1997, ​ISBN 3-528-06105-7​
• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 78. ISBN 83-85001-89-1.