Kooperatyzm

Jeden z ponad dwudziestu sklepów PSS Społem w Tomaszowie Mazowieckim. Ulica Akacjowa 5

Kooperatyzm (fr. coopératisme „spółdzielczość” z łac. cooperari „współpracować”) – doktryna społeczna upatrująca w organizowaniu spółdzielni, w ramach których środki produkcji stają się wspólną własnością wszystkich jej członków, drogę do wyzwolenia społecznego i ewolucyjnego wyeliminowania kapitalizmu.

Doktryna zrodziła się pod koniec XIX wieku w Anglii, rozwijana głównie przez Beatrice Potter-Webb i Charlsa Gide’a; w Polsce przez Edwarda Abramowskiego i jego uczniów: Jana Wolskiego i Marię Orsetti.

Abramowski widział społeczeństwo oparte na wolnych, dobrowolnych i komunistycznych kooperatywach – które byłyby ucieleśnieniem połączenia nieograniczonej wolności jednostki w systemie demokratycznym z kolektywizmem ekonomicznym.

Władza prawodawcza w takiej jednostce terytorialnej należy do ogółu jej członków, lub do zarządu wybieranego przez ten ogół, przed którym odpowiada za swoje działania, i do którego w ważniejszych sprawach musi się odwołać, a każdy członek kooperatywy ma nieograniczone prawo inicjatywy. Kooperatywa jest również organem komunistycznym, gdzie całość środków produkcji (kapitału) należy do ogółu, tj. została ona w całości uspołeczniona.

Sam Edward Abramowski dzielił kooperatywy na kilka grup: spożywcze, kredytowe, rolne, wytwórcze etc.

Współczesny kooperatyzm

Według Raportu o spółdzielczości polskiej, przygotowanego w 2010 roku, w Polsce działało prawie 9 tysięcy spółdzielni, zatrudniających około 400 000 pracowników. Do dziś w mieszkalnictwie dominują spółdzielnie mieszkaniowe, funkcjonują spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, spółdzielcze sklepy „Społem” czy spółdzielnie pracy.

Obecnie w Polsce możemy wyróżnić kilka rodzajów nowego typu spółdzielni. Na mocy ustawy z 2006 roku, zaczęły powstawać spółdzielnie socjalne, przeznaczone dla ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym – bezrobotnych, niepełnosprawnych czy wychodzących z bezdomności. W 2013 roku było ich już ponad 1400. Od 2010 roku pojawiają się kooperatywy spożywcze, które w większości są inicjatywami nieformalnymi.

Kooperatywy spożywcze zazwyczaj powstają w środowiskach wielkomiejskich, wśród osób wykształconych, głównie w wieku 25-35 lat. Ich członkowie zrzeszają się, kierowani potrzebą dostępu do zdrowej żywności albo ze względów światopoglądowych.