Kopalnia Węgla Kamiennego Karol

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kopalnia Węgla Kamiennego Karol
Gotthardschacht
Ilustracja
Kopalnia i koksownia Gotthard przed 1924 rokiem
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Siedziba

Ruda Śląska-Orzegów

Adres

ul. Kopalnia Karol

Data założenia

1873

Data likwidacji

po 1970

Położenie na mapie Rudy Śląskiej
Mapa konturowa Rudy Śląskiej, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Węgla Kamiennego Karol”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Węgla Kamiennego Karol”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Węgla Kamiennego Karol”
Ziemia50°19′25,4″N 18°52′54,7″E/50,323722 18,881861
Multimedia w Wikimedia Commons

Kopalnia Węgla Kamiennego Karol (pierwotnie niem. Gotthardschacht[1][2], w latach 1922—1935 oraz 1939—1945 Gotthard, w latach 1935—1936 Gotard) – kopalnia węgla kamiennego w Rudzie Śląskiej-Orzegowie[3], założona w 1873 roku, w 1970 roku połączona z kopalnią Szombierki, a następnie zlikwidowana.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieża wyciągowa szybu Wiejskiego kopalni Gotthard w 1929 roku

Kopalnia została założona w 1873 roku[4][3], była położona w Orzegowie[2]. W latach 1873–1877 powstawała nowa kopalnia[5][6] i szyb Gotthard[2] (w 1936 roku formalnie zmieniono jego nazwę na Pułaski[7]) zgłębiony do 303 m[5][6] (później przemianowany na Jurand[2]), a w 1878 roku zgłębiono szyb Kynast[4] (później przemianowany na szyb Krzysztof[7][6]). W późniejszym czasie powstał szyb Stollberg (przemianowany na Sobiesław[7])[6], który pogłębiono w 1908 roku i około 1970 roku[8]. Działał także szyb Georg (przemianowany w 1936 roku na Jerzy[7]). Kopalnia dysponowała własną elektrownią, tartakiem i cegielnią[8]. Wydobycie prowadzono pod osiedlowymi zabudowaniami mieszkalnymi z wykorzystaniem podsadzki płynnej[9].

Zakład był częścią skonsolidowanej kopalni Paulus-Hohenzollern[2][10], a wcześniej należał do kopalni Paulus[11], którą założono w 1882 roku z połączenia kilku pól górniczych i kopalń, obejmowała ona także kopalnię Hohenzollern w Szombierkach[12]. 18 lipca 1898 roku w polu Gotthard kopalni Paulus-Hohenzollern doszło do katastrofy[13]. Klatka szybowa z załogą na skutek zepsutych łapaczy runęła na dno szybu Jurand, zginęło 25 górników[5], przeżył tylko jeden[8]. Ofiary wypadku zostały pochowane na starym cmentarzu w Orzegowie[14].

Od 1922 roku zakład należał do Towarzystwa Akcyjnego Godulla[15] (niem. Godulla, Aktien-Gesselshaft) założonego 19 stycznia 1922 roku, z siedzibą w Chebziu[15], spółki filialnej koncernu Schaffgotschów[2], części koncernu Robur oraz Górnośląskiego Towarzystwa Akcyjnego dla Przemysłu Drzewnego[15]. Kopalnia Gotthard składała się z trzech podwójnych szybów[15] i była częścią kopalni Graf Schaffgotsch, do której należały pola szybowe Gotthard i Godulla[16] (szyb Godula w Chebziu[15]).

13 lutego 1932 roku około godziny 15 doszło do zapłonu i wybuchu pyłu węglowego w pokładzie Pochhammer – ogień i dym uchodził szybem Sobiesław, nikt nie zginął[5][8]. Od 1 października 1936 roku kopalnia nosiła nazwę Karol[2] (Zarząd Spółki Akcyjnej Godula uchwałą z dnia 29 sierpnia 1936 roku formalnie zmienił nazwę kopalni z Gotard na Pułaski[7]). 31 sierpnia oddział Freikorpsu zaatakował kopalnię, polscy górnicy stanęli w obronie zakładu, sztygar zmianowy Antoni Szulc zdjął z wieży szybowej hitlerowską flagę podczas ostrzału[5].

1 lutego 1945 roku kopalnia została zajęta przez Armię Radziecką[17]; następnie władze polskie przejęły kopalnię[18]. Od 1945 do 1957 roku zakład należał do Rudzkiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, a od 1 kwietnia 1957 wszedł w skład Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego[2]. 4 grudnia 1948 kopalnia jako pierwsza w przemyśle węglowym wykonała plan trzyletni i tegoż dnia została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy[19]. W 1949 roku zakład zwiedzili Bolesław Bierut i Józef Cyrankiewicz[17]. W 1950 oraz 1956 roku rozpoczęto budowy nowych poziomów[17] wydobywczych.

Była to najmniejsza kopalnia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego[3], wydobycie wyniosło 806 226 t w 1938 roku, a w 1965 roku – 651 349 t[2]. 1 stycznia 1970 roku Kopalnia Karol została połączona z bytomską kopalnią Szombierki[2] z którą miała być połączona podziemnym przekopem[20][18].

W pobliżu kopalni w Orzegowie, na potrzeby zużytkowania drobnego węgla tłustego[8] właściciel zakładu wzniósł koksownię Gotthardschacht[21] na podstawie umowy z firmą Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabrik A.G. z 19 czerwca 1900 roku[8]; zarządzało nią przedsiębiorstwo Gräflich Schaffgotsch’sche Werke[22] (Gotthard[15]); w latach 20. XX wieku należała do spółki Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabrik A.G. z siedzibą w Berlinie[23] oraz do Towarzystwa Akcyjnego Godulla[15]. Na skutek wyczerpywania się złóż węgla, podjęto eksploatację w filarze ochronnym tejże koksowni nazwanej później Orzegów[3].

Budynek maszyny parowej szybu Jurand z końca XIX wieku został wpisany 12 grudnia 1969 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, nr rejestru 1095/69[24].

Zaplecze socjalne[edytuj | edytuj kod]

Do kopalni należały następujące obiekty:

  • hala sportowa przy ul. Bytomskiej 13 w Rudzie Śląskiej-Orzegowie, wzniesiono ją w 1966 roku[25]
  • kopalniany dom kultury[26] przy skrzyżowaniu ulic Bytomskiej i Grunwaldzkiej w Rudzie Śląskiej (początkowo świetlica, założona w 1946 roku[17], budynek nieistniejący)[27], działało w nim kilka zespołów artystycznych[26]
  • dom wypoczynkowy w Bystrej[26]

Zakład utrzymywał 265 budynków mieszkalnych, wzniósł 8 takich obiektów i 5 domów jednorodzinnych[28], wybudował żłobek, przedszkole[17] i założył ogródki działkowe[26]. Kopalnia ponadto założyła oświetlenie jarzeniowe wzdłuż głównych ulic Orzegowa[17].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Zabytkowy budynek maszyny wyciągowej II szybu Jurand (2021)
    Zabytkowy budynek maszyny wyciągowej II szybu Jurand (2021)
  • Wnętrze zabytkowego budynku maszyny wyciągowej szybu Jurand, bęben (2011)
    Wnętrze zabytkowego budynku maszyny wyciągowej szybu Jurand, bęben (2011)
  • Kopalnia Gotthard, po prawej wieża wyciągowa szybu Stollberg, pocztówka
    Kopalnia Gotthard, po prawej wieża wyciągowa szybu Stollberg, pocztówka
  • Pozostałości zabudowań kopalni Karol w rejonie zakładu głównego (2018)
    Pozostałości zabudowań kopalni Karol w rejonie zakładu głównego (2018)
  • Nagrobek 25 górników–ofiar katastrofy z 1898 roku oraz 8 mężczyzn, którzy zginęli podczas pracy od pocisku artyleryjskiego w 1945 roku, stary cmentarz parafialny w Orzegowie (2018)
    Nagrobek 25 górników–ofiar katastrofy z 1898 roku oraz 8 mężczyzn, którzy zginęli podczas pracy od pocisku artyleryjskiego w 1945 roku, stary cmentarz parafialny w Orzegowie (2018)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Paul Deutsch: Die oberschlesische Montanindustrie vor und nach der Teilung des Industriebezirks. Bonn: A. Marcus & E. Weber Verlag, 1926, s. 47, seria: Moderne Wirtschaftsgestaltungen. Heft 9.
  2. ↑ a b c d e f g h i j Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 62. ISBN 83-00-00648-6.
  3. ↑ a b c d Zuziak 1967 ↓, s. 135.
  4. ↑ a b Jach 2010 ↓, s. 11.
  5. ↑ a b c d e Niewiarowski 1960 ↓, s. 116.
  6. ↑ a b c d Informator 1958 ↓, s. 34.
  7. ↑ a b c d e Zmiany nazw kopalń Sp. Akc. Godula. „Śląski Kurjer Poranny”, s. 5, 1936-09-04. 
  8. ↑ a b c d e f Informator 1958 ↓, s. 35.
  9. ↑ Informator 1958 ↓, s. 34–35.
  10. ↑ „Feuerungstechnik. Zeitschrift für den Bau und Betrieb feuerungstechnischer Anlagen”. II (24), s. 390, 1914. 
  11. ↑ „Schilling's Journal für Gasbeleuchtung und verwandte Beleuchtungsarten sowie für Wasserversorgung”. 27, s. 59, 1884. 
  12. ↑ Alfred Sulik: Stosunki ekonomiczno-społeczne w warunkach podziału Śląska (1922–1939). W: Bytom. Zarys rozwoju miasta. Wacław Długoborski (red.). Warszawa – Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 261. ISBN 83-01-00369-3.
  13. ↑ Tu byłam. Joanna. [w:] zabytkitechniki.pl [on-line]. Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. s. [4]. [dostęp 2019-02-13].
  14. ↑ Miejsca upamiętniające ofiary górniczego stanu – Polska. Część ii. [w:] radlin.pl [on-line]. s. [7]. [dostęp 2019-02-13].
  15. ↑ a b c d e f g Godulla, Towarzystwo Akcyjne Chebzie G. Śl. „Przemysł i Handel Górnośląski”. I (4), s. [116], 1923. 
  16. ↑ Die Montanindustrie Polnisch-Oberschlesiens. Kattowitz: Oberschlesischer Berg und Hüttenmännischer Verein, 1922, s. 34.
  17. ↑ a b c d e f Niewiarowski 1960 ↓, s. 117.
  18. ↑ a b Informator 1958 ↓, s. 36.
  19. ↑ Niewiarowski 1960 ↓, s. 108.
  20. ↑ Niewiarowski 1960 ↓, s. 110.
  21. ↑ „Technik und Wirtschaft”. 15, s. 159, 1922. 
  22. ↑ Der Oberschlesische Turm. Festschrift den Besuchern des Turmes gewidmet. Berlin – Breslau – Kattowitz: Phönix-Verlag, 1911, s. 50.
  23. ↑ Ważniejsze kopalnie i huty w polskiej części Górnego Śląska. „Przemysł Chemiczny”. VI (7), s. 207, 1922-07. Chemiczny Instytut Badawczy. 
  24. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 106 [dostęp 2019-02-13].
  25. ↑ Jach 2010 ↓, s. 8.
  26. ↑ a b c d Zuziak 1967 ↓, s. 138.
  27. ↑ Jach 2010 ↓, s. 8–9.
  28. ↑ Zuziak 1967 ↓, s. 135–138.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Informator historyczny Kopalń Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. Katowice: circa 1958.
  • Artur Jach: Turystyczno – edukacyjna ścieżka piesza lub rowerowa o charakterze przyrodniczo – historycznym „Ze Starego Orzegowa przez Franielowe, Fazaniec Orzegowski do Stawów Niemieckich i Fazańca Szombierskiego” w dzielnicach Orzegów i Godula miasta Rudy Śląskiej oraz w dzielnicy Szombierki miasta Bytomia. Ruda Śląska: 2010.
  • Marian Niewiarowski: XV lat Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego: 1945–1960. Bytom: Komitet Obchodu XV-lecia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Bytomiu, 1960.
  • Antoni Zuziak: Sylwetki kopalń i zakładów Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kopalnia_Węgla_Kamiennego_Karol&oldid=71364000”