Kordon sokalski

Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 roku

Kordon sokalski (od miasta Sokal) − umowny termin dla określenia granicy administracyjnej pomiędzy obszarem województw tzw. Małopolski Wschodniej (d. Galicji Wschodniej) a województwem wołyńskim i powiatami Chełmszczyzny w obrębie województwa lubelskiego, utworzony w okresie II Rzeczypospolitej, mający swoją genezę w istniejącej do 1914 granicy między zaborem rosyjskim (na północy) i zaborem austriackim (na południu).

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ta nieformalna granica była podtrzymywana politycznie przez rząd polski w celu osłabienia wpływów ukraińskiego nacjonalizmu rozwijającego się w d. Galicji Wschodniej na ukraińską ludność ziem leżących na północ od Galicji, na których ogólny poziom świadomości narodowej był znacznie niższy niż na ziemiach pohabsburskich. Przebieg kordonu pokrywał się z dawną rozbiorową granicą Imperium Rosyjskiego i Austro-Węgier (zob. Granica Austro-Węgier z Rosją). Podział ten pokrywał się także z podziałem wyznaniowym: greckokatolickim większości Ukraińców na terenie dawnego zaboru austriackiego i wyznaniem prawosławnym większości Ukraińców na terenie dawnego zaboru rosyjskiego (po likwidacji przez carat w 1839 roku unii brzeskiej i przymusowym wcieleniu struktur kościoła unickiego do rosyjskiej cerkwi prawosławnej).

Kordon ten miał m.in. utrudniać organizację ukraińskich stowarzyszeń oświatowych, spółdzielczych i sportowych (Płast, Proświta, Masłosojuz) na Wołyniu i Chełmszczyźnie oraz napływ ukraińskiej prasy i literatury z terytorium Galicji. W praktyce sprowadzało się to do odmowy rejestracji oddziałów stowarzyszeń, spółdzielni i partii ukraińskich działających w Galicji na terytorium województwa wołyńskiego i województwa lubelskiego.

Zobacz też

• Ridna Chata
• kordon sanitarny

Bibliografia

• Henryk Józewski, Zamiast pamiętnika, Zeszyty Historyczne, z. 59,60,63, Paryż 1982–1983
• Marek Gałęzowski, Henryk Józewski „Olgierd”, Zeszyty Historyczne, zeszyt 150, Paryż 2004, s. 97–128. Tam także znajduje się obszerna bibliografia dotycząca Józewskiego;
• Jan Kęsik, „Kordon sokalski”. Problemy pogranicza galicyjsko-wołyńskiego w latach 1921–1939, [w:] Z dziejów prowincji galicyjskiej, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia CXI, nr 1532, Wrocław 1993, s. 125–155.
• Timothy Snyder, Sketches from a Secret War: A Polish Artist's Mission to Liberate Soviet Ukraine, New Haven: Yale University Press, 2005; wydanie polskie: Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę, wyd. Znak, Kraków 2008, ISBN 978-83-240-1033-2