Ryby kostnoszkieletowe
| ||
| Osteichthyes[1] | ||
| Huxley, 1880 | ||
| Okres istnienia: sylur–dziś | ||
 Przedstawiciele ryb kostnoszkieletowych: 1 – pstrąg tęczowy (Oncorhynchus mykiss) 2 – Pontinus nematophthalmus 3 – Aracana aurita 4 – Peristedion gracile | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Nadgromada | kostnoszkieletowe | |
Ryby kostnoszkieletowe[2][a], ryby kostne[2][3], kostniki[4] (Osteichthyes), nazywane też rybami kościstymi[5][a] – najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa wodnych kręgowców, klasyfikowana w randze nadgromady obejmującej ryby o szkielecie w różnym stopniu skostniałym – w odróżnieniu od szkieletu chrzęstnego występującego u ryb chrzęstnoszkieletowych (Chondrichthyes) – oraz oddychające skrzelami we wszystkich stadiach rozwoju osobniczego.
Klasyfikacja biologiczna tej grupy ulegała wielu zmianom. Współcześnie zalicza się do nich ryby mięśniopłetwe i promieniopłetwe.
Etymologia: od gr. ostéon – kość, ichthýs – ryba.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Najstarsza znana ryba kostnoszkieletowa, Guiyu, żyjąca w późnym sylurze, około 419 mln lat temu, należała już do mięśniopłetwych, co dowodzi, że linia rodowa kostnoszkieletowych rozeszła się na mięśniopłetwe i promieniopłetwe nie później niż 419 mln lat temu[6].
Ryby kostnoszkieletowe zasiedlają wszystkie typy wód: słodkie, słone i słonawe, również okresowo wysychające, we wszystkich strefach klimatycznych. Znanych jest ponad 24 000[7] gatunków. Szacuje się, że jest ich znacznie więcej.
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Większa część szkieletu wewnętrznego tych ryb jest w różnym stopniu skostniała (utwory kostne lub zupełne skostnienia elementów szkieletu), co odróżnia je od ryb chrzęstnoszkieletowych, stanowiących odrębną gromadę. Stanowiąca szkielet osiowy struna grzbietowa zachowuje się przez całe życie jedynie u najbardziej prymitywnych form[5].
Ciało pokryte jest cienkimi, elastycznymi łuskami ganoidalnymi lub tarczami kostnymi, albo jest nagie. Łuski są częściowo okryte skórą wydzielającą śluz[8].
Zęby osadzone są w górnej szczęce. Większość ryb kostnych ma pęcherz pławny, którego uchyłek u dwudysznych przekształcił się w dodatkowy narząd oddechowy, pełniący rolę płuca. Płetwy parzyste są oparte na pasach barkowym i miednicowym, płetwy nieparzyste opierają się na wewnętrznych promieniach kostnych. Płaty płetwy ogonowej zwykle symetryczne. Nozdrza parzyste. Położone w tylnej części głowy skrzela, złożone z 4 par łuków, nie są zrośnięte ze skórą. Brak przegród międzyskrzelowych. Pojedyncza szczelina skrzelowa z jednym otworem po każdej stronie głowy osłonięta jest kostną pokrywą skrzelową (operculum) utworzoną z kości płaskich[4].
W sercu gatunków mniej zaawansowanych ewolucyjnie znajduje się stożek tętniczy, a w ich jelicie zastawka spiralna. Otolity są silnie wykształcone. Poza nielicznymi gatunkami żyworodnymi, u większości następuje zapłodnienie zewnętrzne, u samców brak zewnętrznych narządów płciowych[3][2][9][8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Do Osteichthyes zaliczane są dwie gromady:
Wcześniejsze klasyfikacje stawiały Osteichthyes w randze gromady żuchwowców i dzieliły na 4 podgromady[2]:
- dwudyszne (Dipneusti)
- trzonopłetwe (Crossopterygi)
- ramieniopłetwe (Brachiopterygii)
- promieniopłetwe (Actinopterygi)
Joseph S. Nelson[10] nie używa nazwy Osteichthyes w znaczeniu taksonomicznym, ponieważ grupa ta nie jest monofiletyczna – obejmuje wywodzące się z mięśniopłetwych czworonogi (Tetrapoda), które przystosowały się do życia na lądzie i oddychania płucami, a niektóre wtórnie wróciły do życia w środowisku wodnym. Tradycyjnie rozumiane ryby kostnoszkieletowe Nelson proponuje definiować jako kręgowce wodne nieposiadające palczastych kończyn i oddychające skrzelami we wszystkich stadiach rozwojowych[10].
| Osteichthyes |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b W polskojęzycznej literaturze nazwy ryby kostnoszkieletowe i ryby kościste używane są dla dwóch taksonów: Osteichthyes i Teleostei (Mały słownik zoologiczny, 1976; Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN, 2008). Dla Teleostei przyjmuje się również nazwę doskonałokostne.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Osteichthyes, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
- ↑ a b Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982, s. 48. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ a b Władysław Zamachowski, Adam Zyśk: Strunowce Chordata. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1997, s. 114. ISBN 83-86841-92-3.
- ↑ Min Zhu, Wenjin Zhao, Liantao Jia, Jing Lu i inni. The oldest articulated osteichthyan reveals mosaic gnathostome characters. „Nature”. 458, s. 469–474, 2009. DOI: 10.1038/nature07855 (ang.).
- ↑ Baza FishBase w edycji 07/2006 wykazuje 29500 gatunków ryb z czego ok. 1000 to ryby chrzęstnoszkieletowe. Baza ITIS zawiera ponad 24000 nazw klasyfikowanych w Osteichthyes.
- ↑ a b Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- ↑ Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- ↑ a b Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
- ↑ Teleostomi: Overview (ang.). Palaeos. [dostęp 2012-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-06)].
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
