53°09′17″N 18°53′50″E/53,154722 18,897222Kowalewo Pomorskie
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek w Kowalewie Pomorskim | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1275 | ||||
| Burmistrz |
Jacek Żurawski | ||||
| Powierzchnia |
4,45 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
56 | ||||
| Kod pocztowy |
87-410 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
CGD | ||||
Położenie na mapie gminy Kowalewo Pomorskie  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu golubsko-dobrzyńskiego  | |||||
| 53°09′17″N 18°53′50″E/53,154722 18,897222
| |||||
| TERC (TERYT) |
0405044 | ||||
| SIMC |
0983540 | ||||
Urząd miejski ul. Konopnickiej 1387-410 Kowalewo Pomorskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Kowalewo Pomorskie (do 22.IV.1939 Kowalewo[2][3]; niem. Schönsee) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kowalewo Pomorskie. Położone na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim, nad Strugą Młyńską. Miasteczko oddalone ok. 25 km od Torunia, przy drodze krajowej nr 15 i drodze wojewódzkiej nr 554.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Kowalewo Pomorskie liczyło 4143 mieszkańców[1].
Miasto królewskie lokowane w 1275 roku położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim[4], w 1662 roku należało do starostwa kowalewskiego[5].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,45 km²[6].
Kowalewo Pomorskie leży w południowej części Pojezierza Chełmińskiego[7]. Przez miasto przepływa Struga Młyńska.
W latach 1954–1972 miasto było siedzibą władz gromady Kowalewo, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo gród darowany biskupowi Chrystianowi przez Konrada I mazowieckiego, od 1231 należał do Krzyżaków, którzy w latach 1277–1303 na wąskim przesmyku między 2 jeziorami (dziś nieistniejącymi) wybudowali tu kamienno-ceglany zamek. Zamek ten znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym obecnie (od 1911 r.) znajduje się wieża ciśnień. Osada otrzymała prawa miejskie w 1275 roku.
Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska Władysława Łokietka[8].
W 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też Polacy nie mieli kłopotów z zajęciem Kowalewa, które przypadło podkanclerzemu koronnemu Mikołajowi Trąbie. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W ramach wojny golubskiej w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska Jagiełły, Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski Związek Pruski w lutym 1454 roku. W 1466 r. w wyniku pokoju toruńskiego Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego. W dniu 5 października 1716 doszło do bitwy pod Kowalewem między wojskami królewskimi a oddziałami konfederatów tarnogrodzkich. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w zaborze pruskim. Po 1820 roku Prusacy rozebrali ruiny zamku. W latach 1833-1929[9] pozbawione praw miejskich. Od 1920 roku ponownie w składzie Polski.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4115 mieszkańców[10].
- Piramida wieku mieszkańców Kowalewa Pomorskiego w 2014 roku[11].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- relikty zamku krzyżackiego z lat 1280-1290, rozbudowanego w XIV w., będącego od 1466 roku siedzibą polskich starostów. Zamek został uszkodzony podczas drugiej wojny szwedzkiej i zaczął niszczeć. Ruiny zamku zostały rozebrane przez Prusaków w drugiej połowie XIX w., a na miejscu dawnej wieży głównej zbudowano neogotycką wieżę wodną. Zachowały się fragmenty gdaniska (filar arkady) przy ul. Strażackiej i fundamenty czworobocznego budynku, a także część kamiennych murów obwodowych podzamcza opasających wzgórze zamkowe. Zamek posiadał ośmiokątną wieżę główną (stołp) i cztery narożne, otoczony był murami i fosą zasilaną z 2 nieistniejących już jezior, które dały nazwę miastu (niem. Schönsee = „piękne jezioro”).
- kościół św. Mikołaja zbudowany w l. 1286-1300 w stylu gotyckim, przebudowany w XVII-XVIII w., z XVI-wieczną polichromią i wyposażeniem renesansowym, barokowym i rokokowym.
- fragmenty murów miejskich z XIV w. z okrągłą basztą murowaną z kamienia i cegły
- zajazd z 1912 przy pl. Wolności 1, obecnie Urząd Miejski
- w pobliżu Kowalewa, nad jeziorem Oszczywilk, pozostałość osady (tzw. Górka Szwedzka)
Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty[12]:
- kościół parafialny pw. św. Mikołaja, XIV/XV, nr rej.: A/365 z 19.03.1930,
- ruiny zamku, 1280-1300, nr rej.: A/150/66 z 18.10.1934,
- mury miejskie, XIV wiek, nr rej.: A/145/63 z 18.10.1934,
- zajazd z 1912 r., obecnie UM, pl. Wolności 1, nr rej.: A/678 z 3.06.1996.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- Kościół katolicki: Parafia św. Mikołaja (Pl. 700-Lecia 24)
- Świadkowie Jehowy: Sala Królestwa (ul. Kilińskiego 2)[13]
Urodzeni w Kowalewie[edytuj | edytuj kod]
- Jan Moll (1912-1990) - polski lekarz, kardiochirurg, który jako pierwszy w Polsce podjął próbę – nieudaną – operacji przeszczepu serca
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Szlak zielony o długości 71 km; trasa: Jabłonowo Pomorskie – Rywałd – Łopatki – Wąbrzeźno – Wałycz – Niedźwiedź – Wielkie Radowiska – Piątkowo – Pluskowęsy – Podborek – Kowalewo Pomorskie – Gajewo – Okonin – Elgiszewo – Ciechocin[14]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Zajazd z 1912 r., do lipca 2019 r. siedziba Urzędu Miejskiego
Fragment murów miejskich - baszta
Wieża narożna miejskich murów obronnych z przełomu XIII-XIV wieku
Filar gdaniska, pozostałość po zamku
Ruiny zamku
.JPG)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Kowalewo Pomorskie (stacja kolejowa)
- Kowalewo Pomorskie Miasto
- Cmentarz żydowski w Kowalewie Pomorskim
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16].
- ↑ M.P. 1939 nr 142 poz. 334
- ↑ por. Pomorski Dziennik Wojewódzki. 1950, nr 6, poz. 126
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 185.
- ↑ Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wydał Józef Paczkowski, Toruń 1938, s. 4.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Kowalewo Pomorskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509. s. 509-511.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1929 r. o zaliczeniu miejscowości Kowalewa w powiecie wąbrzeskim, województwie pomorskiem do rzędu miast (Dz.U. z 1929 r. nr 50, poz. 411)
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
- ↑ Kowalewo Pomorskie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 34 [dostęp 2015-10-06].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].
- ↑ http://www.pttk.torun.pl/TO-1998z.html [dostęp 10 lutego 2010].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona Urzędu Miejskiego w Kowalewie Pomorskim
- Kowalewo (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509.
- Siedziba gminy: Kowalewo Pomorskie
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców |
|
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
