Królestwo Gruzji

Królestwo Gruzji

საქართველოს სამეფო
Sakartvelos samepo

ok. 1008–1463/1490
Herb Flaga
Stolica	Kutaisi (ok. 1008–1122) Tbilisi (1122–1490)
Data powstania	ok. 1008
Data likwidacji	1463 (de facto) 1490 (de iure)
Władca	Jerzy VIII
Populacja • liczba ludności	860 000 (1254)
Język urzędowy	gruziński grecki lazyjski ormiański
Religia dominująca	prawosławie
brak współrzędnych

Królestwo Gruzji (gruz. საქართველოს სამეფო Sakartvelos samepo) – państwo historyczne powstałe około 1008 roku. W trakcie panowania Dawida VI i Tamary I Wielkiej (1089–1213) państwo to było w swojej złotej erze. Upadło w wyniku mongolskich najazdów z XIII wieku, ale zostało odbudowane pomiędzy 1340 a 1349 rokiem. Przez kolejne dekady Królestwo Gruzji zostało wyniszczone przez czarną śmierć oraz liczne inwazje Tamerlana. Sytuacja polityczna państwa pogorszyła się po podbiciu przez Turków osmańskich cesarstwa wschodniorzymskiego. W 1466 Królestwo Gruzji rozpadło się na kilka nowych państw.

Historia

Zjednoczenie Gruzji

Panowanie arabskie

Dawid III był pierwszym władcą Gruzji od czasów sasanidzkich, który wydawał monety.

W 580 roku Sasanidzi obalili i anektowali Królestwo Iberii tworząc z niej swoją prowincję rządzoną przez perskich marzbanów, a później przez książąt Iberii. W VIII wieku Arabowie założyli Emirat Tbilisi. W 888 Adarnase IV na terenie krain Tao i Klardżeti (obecnie Turcja) utworzył Królestwo Iberów. Królestwo Abchazji w tym czasie przechodziło kryzys dynastyczny, a powstające na wschodzie Księstwu Kalcheti groziło konfliktem ze swoimi sąsiadami. Po jednym z ataków Księstwa Kalcheti, część arystokracji pod wodzą eristavi Ivane Maruszisdze skierowali się do bezdzietnego Dawida III z prośbą o zakończenie panującego chaosu poprzez przjęcie władzy w państwach centralnej Gruzji i osadzeniu na tronie jego krewnego Bagrata.

Zjednoczenie

Państwo Dawida III było główną siłą na Kaukazie. Jego pozycja, z przedstawiciela gałęzi Bagratydów bez władzy do chwały, wzrosła dzięki wojsku. Armia gruzińska ocaliła Bazylego II Bułgarobójcę i obecność Cesarstwa Bizantyjskiego w Anatolii podczas powstania Bardasa Sklerosa w bitwie pod Pankalią (978 lub 979). Dla arystokracji pozycja Dawida mogła być pretekstem do zjednoczenia Gruzji. Król to zaakceptował. W 975 roku Dawid adoptował Bagrata oraz zaatakował Kartlię. Dawid przeniósł młodego Bagrata i jego rodziców do Uplisciche, gdzie został otoczony przez Kachetyjczyków, później jednak zorientowali się, że cała Gruzja zjednoczyła się przeciwko nim, więc musieli zaakceptować Bagrata jako jego ,,następcę". Dawid III działał zdecydowanie, by zapewnić Bagratowi tron abchaski. Od strony matki (Guranducht) był krewnym Teodozjusza III Ślepego, króla Abchazji. W 975 roku, po śmierci Teodozjusza, zaprosił króla Armenii Smbata II, by towarzyszył jemu, Bagratowi i Guranducht w Kutaisi, gdzie ogłoszono Bagrata królem Abchazji jako Bagrat II.

Król Bagrat III

Dawid III był bezlitosny i kontynuował agresywną ekspansję swojego państwa. W wigilię Wielkiego Piątku 1000 lub 1001 roku nieznani sprawcy zatruli jego wino. Bagrat został oficjalnie mianowany królem Abchazji w 978 roku. Po śmierci ojca, Gurgena, w 1008 roku, prawa Bagrata do tronów Abchazji i Iberii były niepodważalne. Jako Bagrat III był pierwszym królem zjednoczonej Gruzji. Jego tytulatura brzmiała ,,Król Abchazów i Iberów". W 1010 do Królestwa Gruzji przyłączono Kachetię i Hereti, podczas gdy Emirat Tbilisi stawał się coraz słabszy. Podczas swojego panowania Bagrat III ograniczył autonomię książąt w celu stabilizacji państwa. Żeby zapewnić swemu synowi tron, zaprosił swoich kuzynów na spotkanie, na którym zostali uwięzieni, a ich potomkowie musieli uciec do Konstantynopola, gdzie wymagali wsparcia w odzyskaniu terenów, które mieli otrzymać.

Stosunki z Cesarstwem Bizantyjskim

Za Bagrata III

Polityka zagraniczna Bagrata III była pokojowa. Dzięki temu udało mu się uniknąć konfliktów z Cesarstwem Bizantyjskim lub niedalekimi państwami muzułmańskimi, mimo że część terytoriów Królestwa Gruzji wcześniej do nich należała.

Wojna bizantyjsko-gruzińska (1014–1022)

W 987 w Cesarstwie Wschodniorzymskim wybuchło powstanie Bardasa Fokasa, które zakończyło się klęską. W jego trakcie Dawid III odmówił wsparcia, co poskutkowało nieufnością wobec Gruzji. Dawid III musiał uznać Bazylego II Bułgarobójcę jako swojego następcę, co było sprzeczne z jego postanowieniami. Po śmierci Dawida do cesarstwa zostały przyłączone Tao, Teodozjopolis, Phasiane oraz okolice Jeziora Van.

Jerzy I

W 1014 roku zmarł Bagrat III, a na tron wstąpił jego syn, Jerzy I. W tym samym roku zaatakował Cesarstwo Bizantyńskie w celu odzyskania terenów utraconych po śmierci Dawida III. Zawarł sojusz z kalifem fatymidzkim Al-Hakimem bi-Amr Allahem, co postawiło Bazylego II w trudnej sytuacji. Dodatkowo, na zachodzie trwała wojna z I Carstwem Bułgarskim. W 1018 Bułgaria została zdobyta, a w 1021 zmarł Al-Hakim, dzięki czemu cesarz mógł skierować armię przeciwko Jerzemu I. Jesienią 1021 wojska Bizancjum wzmocnione przez gwardię wareską zaatakowały Gruzinów i ich wsparcie z Armenii. Podczas odwrotu do Göle Jerzy I nakazał spalić miasto Oltu. 11 września 1021 stoczono krwawą bitwę pod Szirimni (niedaleko jeziora Palakazio, obecnie Çıldır), która okazała się zwycięską dla Bazylego. Niepowodzeniem zakończyły się kilkukrotne próby negocjacji. W tym czasie, Jerzy I sprzymierzył się z Kachetyjczykami oraz bizantyjskimi dowódcami Nikeforosem Fokasem i Nikeforosem Ksifiasem. W grudniu król Armenii Senerekim poddał się cesarstwu. Wiosną 1022 stoczono decydującą bitwę pod Swindaksem. W wyniku tej wojny Jerzy I zrzekł się większości terytoriów, które zdobył w jej trakcie.

Wojna bizantyjsko-gruzińska (1028)

Monety z wizerunkiem Bagrata IV wydawane od 1060 do 1072

W 1027 zmarł Jerzy I, a władzę przejął jego syn Bagrat IV. Niedługo później cesarz bizantyjski Konstantyn VIII wysłał do Gruzji swoją armię w celu zdobycia miasta Ardanuç na rzecz Demetriusza, syna Sumbata III. Miasto zostało mu odebrane przez Bagrata III. Część gruzińskiej szlachty uciekła do Cesarstwa Bizantyjskiego, ale lojalni Bagratowi poddani wszczęli walkę. Bizantyjczycy przekroczyli granice i otoczyli Kldekari, główną twierdzę w Trialeti, ale nie udało im się jej przejąć, więc zarządzono odwrót do Şavşat. Lokalny biskup, Saba, zorganizował udaną obronę, co zmusiło siły cesarskie do zmiany planów. Konstantyn VIII wysłał Demetriusza, wygnanego brata Bagrata IV, który był przez wielu uważany za prawowitego dziedzica korony, by przejął tron w Gruzji siłą. Śmierć Konstantyna w 1028 uczyniła inwazję daremną. W 1030 roku królowa matka, Mariam, odwiedziła nowego cesarza, Romana III. Udało jej się wynegocjować pokój oraz tytuł kuropalatesa i księżniczkę Helenę jako żonę dla Bagrata.

Gruzińskie wojny domowe

Demetriusz i jego matka Alde (po lewej) podczas spotkania z cesarzem bizantyjskim

W 1033 rozpoczęły się spory dynastyczne z przyrodnim bratem Bagrata IV, Demetriuszem. On i jego matka, Alde, mieszkali w Anakopii, abchaskiej twierdzy, która była im zapisana w testamencie Jerzego I. Starania matki Bagrata, Mariam, by uzyskać lojalność Demetriusza, okazały się daremne. Alde uciekła do Bizancjum, które otoczyło Anakopię w 1033. Cesarz Roman III uhonorował Demetriusza tytułem magister officiorum. Bagrat IV rozbił armię wroga i odzyskał fortecę.

W 1038 Liparit IV, książę Kldekari, był bliski zajęcia Tbilisi, które pozostawało częścią Emiratu Tbilisi, ale szlachta pokrzyżowała jego plany ustanawiając pokój z muzułmanami. Od tej pory Liparit współpracował z wrogimi siłami, by obalić Bagrata IV. W 1039 wsparł Demetriusza, który wrócił do Gruzji z armią bizantyjską, by przejąć koronę. Samozwańcy mieli wiele sukcesów w walce z siłami króla. Do decydującej bitwy doszło pod Sasireti w 1042, gdy Liparit rozbił większość wojska Bagrata, który został zmuszony do opuszczenia wschodniej Gruzji. Po śmierci Demetriusza w 1042 roku, Alde i jego syn Dawid musieli uciec do Alanii, skąd pochodzili. Liaprit kontynuował walkę i został najsilniejszym sojusznikiem cesarstwa. Dzięki mediacji cesarza Konstantyna IX uzgodniono, że Liparit otrzyma terytorium na południe od rzeki Mtkvari. W latach 1045–1048 Liparit został najpotężniejszą osobą w państwie. Nie bez przyczyny arabski kronikarz Ibn al-Asir nazywa go ,,królem Gruzinów". Liparit został wzięty do tureckiej niewoli po bitwie pod Kapetronem. Bagrat IV w tym czasie odzyskał wschodnią część królestwa. Liparit wrócił do Gruzji w 1049 lub 1051. Zmusił on Bagrata do ucieczki do Konstantynopola, gdzie, w wyniku intrygi Liparita, był więziony przez trzy lata (1050–1053). W czasie nieobecności króla, Liparit był rzeczywistym władcą Gruzji, ogłosił syna Bagrata Jerzego II królem, a sam tytułował się regentem. W 1053 Liparit ponownie wyprawił wojnę przeciwko Bagratowi IV. Ostatecznie został aresztowany przez swoich zwolenników i poddał się królowi. Został zmuszony do wstąpienia do zakonu pod imieniem Anton. Liparit zmarł niedługo później w Konstantynopolu.

W drugiej połowie XI wieku wielkim zagrożeniem byli Turcy seldżuccy. W związku z tym, Królestwo Gruzji i Cesarstwo Bizantyjskiego podjęły decyzję o współpracy przeciwko nim. Żeby umocnić umowę, Maria, córka Bagrata IV, poślubiła Michała VII Dukasa.