Krośniewicka Kolej Dojazdowa
Krośniewicka Kolej Dojazdowa – kolej wąskotorowa funkcjonująca w latach 1914–2008 na Kujawach w Polsce.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Krośniewicka Kolej Wąskotorowa była kluczowym elementem sieci Kujawskich Kolei Wąskotorowych, które zaczęły powstawać na początku XX wieku z myślą o obsłudze cukrowni (głównie transport buraków cukrowych). Pierwsze koleje cukrownicze powstały na Kujawach w latach 1907–1910. W roku 1910 została otwarta linia na odcinku Krośniewice – Koryta. Rok ten uważany jest za początek Kolei Krośniewickiej[potrzebny przypis]. Wtedy też wybudowano tory na trasie Krośniewice Miasto – Ostrowy Wąskotorowe, która zaopatrywała cukrownię w Ostrowach. Po wybuchu I wojny światowej i przejęciu kolejek przez niemieckie wojska zmieniono rozstaw szyn na 600 mm – pierwotny rozstaw szyn wynosił 750 mm. Na przełomie lat 1914/1915 linia została wydłużona przez żołnierzy niemieckich do stacji Ozorków Miasto. W roku 1914 powstały kolejne linie: Krośniewice – Wielka Wieś Kujawska – Cetty – Boniewo. Powstały też trasy Krośniewice – Dzierzbice Kutnowskie i Krośniewice – Krzewata oraz Boniewo – Przystronie[1].
Lata międzywojenne i czasy II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kujawskie wąskotorówki zostały przejęte przez państwo. Rozpoczął się proces scalania sieci i ujednolicania szerokości torów. W tym czasie Krośniewice stały się jedną z najważniejszych stacji w obrębie sieci Kujawskich Kolei Wąskotorowych. Zlokalizowano tu węzeł kolejowy, a także jedne z największych w kraju warsztatów naprawczych dla kolei wąskotorowych. Kujawska Kolej Wąskotorowa miała w roku 1928 aż 358 kilometrów (449 kilometrów łącznie z połączoną z nią Koleją Gosławicką) i tym samym była ona najdłuższą państwową koleją wąskotorową w Polsce[a][2].
II wojna światowa nie wyrządziła kujawskim kolejkom większych szkód, choć pod jej koniec Niemcy wywieźli na zachód znaczną część taboru i wyposażenia warsztatów. Po zakończeniu wojny kolej tę włączono w struktury Polskich Kolei Państwowych i dzięki tym działaniom powstała ogromna sieć Kujawskich Kolei Dojazdowych, licząca setki kilometrów torowisk[1].
Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]
W roku 1947 eksploatowano na niej wciąż 123 km toru o rozstawie szyn 600 mm i 296 km toru o rozstawie 750 mm – razem 419 kilometrów, a więc była ona wówczas najdłuższą koleją wąskotorową w Polsce[3]. W 1947 roku przedłużono linię do Ozorkowa do stacji Ozorków Centralny. W latach 1951–1952 (według niektórych źródeł 1953–1955[4]) ostatecznie ujednolicono na niej rozstaw szyn do 750 mm. Lata 50. i 60. XX w. były okresem największych przewozów pasażerskich i towarowych na sieci Kujawskich Kolei Dojazdowych.
W latach 70. XX w. kolej ta straciła na znaczeniu, co wiązało się z prężnie rozwijającym się wówczas transportem samochodowym. Mimo tego w drugiej połowie lat 80. XX w. zakupiono w Rumunii uznawane wówczas za nowoczesne wagony motorowe typu MBxd2, z których sześć (numery 214, 215, 217, 219, 224 i 229) skierowano do Krośniewic. Jednakże zdaniem kolejarzy, starsze wagony motorowe typu MBxd1 z powodu swojej prostej budowy były mniej awaryjne i bardziej ekonomiczne niż te nowsze, produkcji rumuńskiej – przynajmniej na Krośniewickiej Kolei Dojazdowej[5].
Upadek kolei[edytuj | edytuj kod]
Kryzysowe lata 90. XX w. w znacznym stopniu ograniczyły działalność tej kolei, co było głównie efektem likwidacji dużej liczby cukrowni w ramach tzw. planu Balcerowicza[6]. Dnia 9 czerwca 2001 roku PKP ostatecznie zakończyły eksploatację wszystkich kolei wąskotorowych na Kujawach, choć jeszcze w roku 1998 Kolej Krośniewicka uruchomiła 1164 pociągi towarowe i przewiozła prawie 88 tysięcy ton towarów i około 19 tysięcy osób, a w roku poprzednim, czyli 1997 przewiozła nieco ponad 110 tysięcy ton towarów i nieco ponad 30 tysięcy osób[7], a jeszcze 20 kwietnia roku 2002 możliwy był wciąż przejazd pociągiem złożonym z wagonu motorowego MBxd1-201 i wagonu osobowego typu 3Aw z Krośniewic przez Boniewo, Przystronie i Sompolno aż do Gniezna (ponad 140 kilometrów)[8].
W roku 2001 kursowały dwie pary pociągów ze stacji Krośniewice do stacji Ostrowy Wąskotorowe (9 km, 22 minuty jazdy) i dwie pary pociągów z Krośniewic do Boniewa (33 km, pół godziny jazdy). Krośniewicka wąskotorówka została przejęta w roku 2002 przez Urząd Miasta i Gminy Krośniewice i w tym samym roku 2002 gmina podpisała umowę użyczenia kolei ze Stowarzyszeniem Kolejowych Przewozów Lokalnych (SKPL) z Kalisza, które wznowiło przewozy dnia 31 października 2002 roku[potrzebny przypis].
SKPL utrzymywało zarówno ruch towarowy (m.in. w związku z budową dróg), jak i pasażerski. Planowe pociągi wyjeżdżały w trasy codziennie lub w wybrane dni tygodnia – w zależności od okresu i trasy. Z wąskotorowych połączeń regularnych można było skorzystać np. na odcinkach do Krzewia, Wielkiej Wsi Kujawskiej, Ostrowia i Dąbrowic, a głównym klientem w zakresie przewozów towarów była cukrownia w Brześciu Kujawskim[9]. W roku 2002 pociągi docierały z Krośniewic do takich odległych stacji jak Sompolno (68 km), Dobre Aleksandrowskie (Dobre Kujawskie – 72 km), w roku 2003 do Brześcia Kujawskiego (53 km), a w roku 2004 do stacji Koło (76 km), jednakże nie udało się wówczas dojechać do Ozorkowa, gdyż uniemożliwiła to kradzież szyn za wiaduktem w Topoli Królewskiej (32 km od Krośniewic). W roku 2004 pociąg z Krośniewic dotarł do mostu na Zgłowiączce w Lubrańcu (44 km od Krośniewic), w roku 2005 do cukrowni w Brześciu Kujawskim (48 km) i Łęczycy (34 km), a w roku 2006 do Ozorkowa (46 km)[10]. W roku 2008 pociągi specjalne dotarły do Brześcia Kujawskiego i Ozorkowa[11]. Jeszcze w roku 2004 funkcjonowała w Krośniewicach bocznica[10]. Stan ten trwał do 31 marca 2008 roku, kiedy to umowę zerwano, a więc pociągi na tej kolei znów stanęły – nastąpiło to po zmianie władz samorządowych w roku 2007, kiedy to burmistrzem Krośniewic została Julianna Barbara Hermann. Ostatnim kursowym pociągiem na Kolei Krośniewickiej był skład z Dąbrowic Kujawskich do Krośniewic (13 km) prowadzony wagonem spalinowym MBxd1-204, który ukończył bieg 31 marca 2008 roku o godzinie 15:41[12]. Stowarzyszenie Krośniewickiej Kolei Wąskotorowej próbowało reaktywować kolejkę[13].
Stulecie[edytuj | edytuj kod]
W „Świecie Kolei” z listopada 2014 roku i „Stalowych Szlakach” (numer 4 z 2014 roku) opublikowano artykuły Stanisława Schweizera o obchodach 100-lecia Krośniewickiej Kolei Dojazdowej[14]. Autor opisuje w nich imprezę zorganizowaną przez Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach oraz Towarzystwo Przyjaciół Krośniewickiej Kolei Dojazdowej w dniach 20–21 września 2014 roku. W ramach wydarzenia została zorganizowana wystawa taboru[14].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Według innych źródeł na początku lat 50. XX w. Kujawskie Koleje Dojazdowe liczyły wraz z połączonymi z nimi kolejami cukrowniczymi ponad 1400 kilometrów – źródło: <Kamil Śmiechowski: Wielkość i upadek małych kolejek. O kujawskich wąskotorówkach. hrabiatytus.pl, 2021-11-09. [dostęp 2023-02-19]. (pol.).>
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- linia kolejowa Krośniewice – Ozorków Centralny
- linia kolejowa Dobre Kujawskie – Aleksandrów Kujawski Wąskotorowy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Krośniewice – Krośniewicka Kolej Wąskotorowa – TPZK. tpzk.eu. [dostęp 2023-02-11]. (pol.).
- ↑ Pokropiński 1980 ↓, s. 18.
- ↑ Pokropiński 1980 ↓, s. 25.
- ↑ Piotr Rudzki Koleje wąskotorowe odchodzą w dal…: Krośniewicka Kolej Wąskotorowa „Koleje Małe i Duże”, nr 2/2002, s. 29.
- ↑ Marek Malczewski i Paweł Terczyński „Łajki” w służbie, „Świat kolei” nr 10/2003, s. 22.
- ↑ Lech Keller „Decline of Manufacturing in Poland 1989-1994” Melbourne: Melbourne University, 1995 (nieopublikowana rozprawa na stopień Master of Arts – MA); także https://www.academia.edu/89262949 (2023-02-17).
- ↑ Marek Malczewski Wąskotorowa Polska cz. 1 „Świat kolei”, nr 1/1999, s. 30.
- ↑ Roman Kozak Spotkanie z MBxd1-201 „Koleje Małe i Duże”, nr 5/2002, s. 24–27.
- ↑ Andrzej Gibek Ze śrutą do Cett. SKPL Krośniewicka Kolej Dojazdowa „Wąskie tory”, nr 1/2008, s. 16–18.
- ↑ a b Tomasz Jankowski. Specjalne podróżowanie. „Wąskie Tory”. 2/2008, s. 51–55, 2008. (pol.).
- ↑ Tomasz Jankowski. Specjalne na pożegnanie. „Wąskie Tory”. 2/2008, s. 39–40, 2008. (pol.).
- ↑ Andrzej Gibek Ostatni do Krośniewic „Wąskie tory”, nr 2/2008, s. 41.
- ↑ Marcin Konieczny Renesans Krośniewickiej Kolei Dojazdowej? „Świat Kolei”, nr 10/2008, s. 3.
- ↑ a b Stanisław Schweizer 100 lecie Krośniewickiej Kolei Dojazdowej „Świat Kolei”, nr 11/2014, s. 3 oraz „Stalowe Szlaki”, nr 4/2014, s. 24.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bogdan Pokropiński: Koleje wąskotorowe PKP. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1980. ISBN 83-206-0130-4. (pol.).
