Kruszownica pomarszczona
.JPG)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kruszownica pomarszczona |
| Nazwa systematyczna | |
| Umbilicaria proboscidea (L.) Schrad Spicil. fl. germ. 1: 103 (1794) | |
.jpg)
.JPG)
.JPG)
Kruszownica pomarszczona (Umbilicaria proboscidea (L.) Schrad. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Linneusz nadając mu nazwę Lichen proboscideus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1790 Schrader, przenosząc go do rodzaju Umbilicaria[1].
Synonimów nazwy naukowej ma ok. 30. Niektóre z nich[3]:
- Gyromium proboscideum (L.) Wahlenb. 1812
- Gyrophora corrugata (Hoffm.) Flörke 1810
- Gyrophora deusta var. corrugata (Hoffm.) Turner & Borre
- Gyrophora exasperata (Hoffm.) Flörke 1810
- Gyrophora proboscidea (L.) Ach. 1803
- Lichen proboscideus L. 1753
- Umbilicaria corrugata Hoffm. 1794
- Umbilicaria exasperata Hoffm. 1789
- Umbilicaria proboscidea var. deplicans Nyl. 1861
- Umbilicaria proboscidea var. exasperata (Hoffm.) Nyl. 1861
- Umbilicaria proboscidea var. pulla (Zahlbr.) Frey 1933
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Plecha listkowata złożona z pojedynczych listków lub wielolistkowa. Do podłoża przyrasta uczepem znajdującym się mniej więcej na środku plechy. Pojedyncza plecha ma okrągły lub nieregularny kształt i średnicę do 5 cm. Jej listki są silnie powyginane i odstające, na obrzeżach bez wyrostków, lub z wyrostkami, ale niezbyt licznymi i nierozgałęzionymi. Powierzchnia górna o barwie szarej, brązowoczarnej lub niemal czarnej. Izydiów brak. W niektórych miejscach, zwłaszcza na środku jest wybrzuszona, jaśniejsza, silnie pomarszczona i białawo oprószona. Pomarszczenia mają postać krętych żeber, grzbietów i przegród. Dolna powierzchnia jest gładka, ma barwę płową lub jasnobrązową i są na niej jasne, nierozgałęzione i niezbyt liczne chwytniki, którymi jednak plecha nie przyrasta do podłoża. Czasami w ogóle brak chwytników[4][5].
Zwykle licznie występują czarne apotecja. Mają okrągławy kształt,wysokość ok. 0,5 mm i średnicę 1,5 mm. Na ich tarczkach występują charakterystyczne grzbiety i bruzdy. Powstają w nich eliptyczne, wrzecionowato wydłużone lub elipsoidalno-wrzecionowate zarodniki o rozmiarach 10-17 × 3,5-7 μm. W każdym worku powstaje po 8 zarodników[4].
Kwasy porostowe: kwas gyroforowy, kwas norstiktowy[4].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Jest szeroko rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej; występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji oraz na wielu wyspach. W Europie na północy sięga po północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard. Występuje na obszarach o klimacie umiarkowanym i zimnym, oraz w górach. Na półkuli południowej stwierdzono występowanie tylko w Australii[6]. W Polsce występuje tylko w Sudetach i Tatrach. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający[7]. W Polsce w latach 2004-2014 podlegał ścisłej ochronie gatunkowej, od października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków chronionych[8] (występuje bowiem tylko na podlegających ochronie obszarach parków narodowych).
Rozwija się na krzemianowych i piaskowcowych skałach i kamieniach, w miejscach silnie oświetlonych i suchych[2].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Kruszownica pomarszczona jest morfologicznie łatwa do odróżnienia od innych kruszownic dzięki kilku charakterystycznym cechom: przyrasta do podłoża środkową częścią plechy, ma jasne pomarszczenia plechy w postaci grzbietów, żeber i przegród, dolna powierzchnia jasna, bez chwytników, lub z nielicznymi, jasnymi chwytnikami, które nie przyrastają do podłoża, czarne apotecja z charakterystycznie bruzdkowanymi tarczkami. Najbardziej podobna jest kruszownica zwyczajna (Umbilicaria cylindrica). Ma również czarne i bruzdkowane tarczki apotecjów, ale inaczej (koncentrycznie), można ją odróżnić także po zespole wymienionych szczegółów budowy[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).
- ↑ a b c d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-06-28].
- ↑ Images of British Lichens. [dostęp 2015-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-03-20].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów