Kryg (wieś)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kryg
wieś
Ilustracja
Zabytkowe szyby naftowe
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

gorlicki

Gmina

Lipinki

Liczba ludności (2022)

1743[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-304[3]

Tablice rejestracyjne

KGR

SIMC

0355849

Położenie na mapie gminy Lipinki
Mapa konturowa gminy Lipinki, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Położenie na mapie powiatu gorlickiego
Mapa konturowa powiatu gorlickiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Kryg”
Ziemia49°39′24″N 21°15′20″E/49,656667 21,255556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kryg – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Lipinki[4][5].

Wieś położona u podnóża Dubnakowej Góry (479 m n.p.m.) i Łysuli (551 m n.p.m.), w dolinie potoków Krygowianki i Królówki[6]. Centrum wsi leży ok. 320 m n.p.m., a zabudowania są na wysokości około 300–400 m n.p.m.

Przez wieś biegnie Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy[7]. Szlak jest jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu, a jego celem jest ukazanie reliktów przemysłu naftowego.

Za lasem (Kryg-Góra) znajduje się zielony szlak turystyczny pieszy, prowadzący z Gorlic do Magury (829 m) – Folusz.

Części miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Integralne części miejscowości Kryg[8]
Identyfikator SIMC Nazwa miejscowości Rodzaj miejscowości
0355855 Góra część wsi
0355861 Granice część wsi
0355878 Jedle część wsi
0355884 Pańskie część wsi
0355890 Świniarki część wsi

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Kryg na mapie Josephinische Landesaufnahme (1763-1787)[9], jako wieś łańcuchówka (Waldhufendorf)

Na przestrzeni dziejów nazwa miejscowości pisana była różnie, między innymi Krig (1398), Kryg (1440), Kryk (1470) i Crik (1529)[10]. Podstawą przyjęcia nazwy mogła być średniowieczna forma Krїg, występująca dzisiaj jako niem. Krieg[11] (wojna).

Jest wysoce prawdopodobne, że nazwa wsi pochodzi od staropolskiego słowa „kryg” („kryk”), oznaczającego przyrząd do napinania cięciwy kuszy[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zofia, królowa polska, pozwala kmieciom ze wsi Kryg i Libusza sprowadzać sobie drzewo z lasów w Bieszczadach. 1435 r.

Według źródeł zgromadzonych przez rodzinę Krygowskich, wieś Kryg, wraz z wsią Libusza stanowić miały królewszczyznę królowej Jadwigi[10]. Kryg lokowany miał być w 1363 r. na prawie niemieckim, podobnie jak większość wsi królewskich starostwa bieckiego. Istnieją dane, że rejon był trudny do zagospodarowania, toteż nowych osadników zwalniano z podatków na okres wielu lat[13]. Fale osadnictwa to chłopstwo, mieszczaństwo, a w końcu rycerstwo, m.in. Gryfici, Strzemieńczykowie, Odrowążowie i Bogorie[13].

W XIV–XVIII w. wieś należała do królewszczyzn podległych starostwu bieckiemu. Od XVI wieku Kryg oraz pobliskie wsie wchodziły w skład niegrodowego starostwa libuskiego, które przetrwało do pierwszego rozbioru Polski.

W latach 1755-58 w starostwie libuskim, miał miejsce Bunt chłopski znany w literaturze jako "powstanie libuskie". Bunt obejmował 12 wsi, podległych starostwu i obejmował min wieś Kryg.[14]

Po roku 1776 całe starostwo, w tym Kryg, zostało zakupione przez Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego herbu Nieczuja.[12] Nad przysiółkiem Granice wznosi się góra Zamkowa (lub Zamek). Tuż pod szczytem odnaleziono ślady zamczyska (lub dworu obronnego) z XV–XVI wieku (fragmenty ceramiki i murów). W tym samym przysiółku znajduje się również wzgórze, na którym według legend w XVIII i XIX był ogromny, masowy cmentarz dla zwierząt i ludzi, którzy zmarli w czasie epidemii.

W Krygu w 1885 roku powstała Szkoła Wiertaczy i Kierowników Kopalń[15].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kryg.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[16].

  • Wiatrak typu paltrak, spotykany dziś w małopolskich i podkarpackich skansenach.

Inne zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół parafialny
Wiatrak typu paltrak. Kryg
Zabytkowy kiwon w Krygu
Tablica informacyjna: Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. W tle Zespół Szkół w Krygu (izba pamięci)
  • Kościół z lat 30. XX wieku należący do miejscowej parafii Matki Bożej Królowej Polski, którego inicjatorem był społecznik Błażej Kosiba[17]. Murowana trzynawowa świątynia utrzymana w stylu barokowym powstała w latach 1932–1934. Wyposażenie kościoła, w tym organy jedenastogłosowe, zostały wykonane w 1991 roku[18]. Witraże zostały ufundowane przez miejscowych nafciarzy[7];
  • zabudowy zagrodowe (murowane i drewniane) z dachami naczółkowymi;
  • figura św. Barbary – patronki górników. Fundatorem figury był w 1875 roku naftowiec – hrabia Adam Skrzyński. Figura została wzniesiona w pobliżu kopalni ropy naftowej.
Kryg, kopalnia 1943

Szyby naftowe[edytuj | edytuj kod]

Na terenie wsi znajduje się kilkadziesiąt szybów naftowych (obecnie w znacznej części likwidowanych). Historia wydobycia ropy naftowej w okolicy wsi sięga XIX wieku. Odkrycia pól naftowych na terenach między Dominikowicami a Krygiem dokonał hrabia Adam Skrzyński[19]. W drugiej połowie XIX wieku, w okresie gwałtownego rozwoju wydobycia ropy naftowej, złoża krygowskie oceniane były jako jedne z najbardziej wydajnych na Podkarpaciu.

Pod koniec XIX wieku działalność wydobywczą w Krygu prowadziły cztery firmy naftowe. Duży wkład w rozwój przemysłu naftowego w Krygu wniósł Ignacy Król (1892–1960), współwłaściciel kopalni „Królówka”. Złoża krygowskie przyniosły fortunę m.in. Władysławowi Długoszowi – polskiemu magnatowi naftowemu, mieszkającemu od 1900 roku w Zespole pałacowo-parkowym w Siarach.

Do dziś na terenie wsi Kryg istnieją liczne ślady niegdyś świetnie prosperującego przemysłu naftowego. Są to malownicze pola naftowe z zachowanymi kiwonami i trojakami kopalni Kinga, Królówka, Sobieski, Władysław i Petrol[13].

W Zespole Szkół w Krygu utworzone zostało małe muzeum - Izba pamięci z kolekcją lamp naftowych[20].

Sport[edytuj | edytuj kod]

We wsi działa piłkarski klub sportowy LKS Nafta Kryg, założony w 1995 roku, pod obecną nazwą od 2003[21].

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

W Zespole Szkół w Krygu uczniowie mają możliwość nauki języka łemkowskiego[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62841
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 624 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. ↑ Gmina Lipinki. portal.gison.pl. [dostęp 2016-05-05].
  7. ↑ a b Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy – Szlaki Małopolski [online], szlakimalopolski.mik.krakow.pl [dostęp 2017-01-06].
  8. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy wykaz nazw miejscowości (2012,2015). Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (xls) opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2017-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-29)]. (pol.).
  9. ↑ First Military Survey (1763-1787) Mapire – Historical Maps of the Habsburg Empire. mapire.eu. [dostęp 2017-01-13].
  10. ↑ a b Wiesław Krygowski, Opracowania [online], Stowarzyszenie Rodziny Krygowskich [dostęp 2016-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-08].
  11. ↑ Jerzy Czajkowski, Łemkowie w historii i kulturze Karpat. ISBN 83-85195-59-9. 1992, s. 59. „[...] Trzeba zwrócić uwagę, że wieś Kryg nad potokiem o tej samej nazwie istniała już ok. 1334–1338 na Spiszu koło Kieżmarku. Może więc Niemcy spiscy przyczynili się do założenia gorlickiego Krygu”.
  12. ↑ a b Historia wsi [online], kryg.pl [dostęp 2017-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-04].
  13. ↑ a b c Historia wsi [online], kryg.pl [dostęp 2016-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-31].
  14. ↑ Redakcja, Powstanie libuskie ostatecznie zostało krwawo stłumione [online], Gazeta Krakowska, 16 lipca 2015 [dostęp 2022-10-02] (pol.).
  15. ↑ Szlak Naftowy - Powiat Gorlicki - Starostwo Powiatowe w Gorlicach [online], powiatgorlicki.pl [dostęp 2017-01-06].
  16. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-22].
  17. ↑ Signera.pl: Historia rodziny - Kosibówka. kosibowie.kryg.pl. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-29)].
  18. ↑ Piotr Popielarz: Parafia w Krygu. eLipinki.pl – Niezależny Internetowy Serwis Lipinek, 2010-05-20. [dostęp 2016-05-06]. (pol.).
  19. ↑ 2.2 Gmina Gorlice, [w:] Aleksandra Morawska. Aleksandra Pietraszek, Przemysł naftowy na ziemi gorlickiej [PDF], lipiec 2011 [dostęp 2016-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-04].
  20. ↑ Szkolnastrona.pl, szkolnastrona - Zespół Szkół w Krygu - O szkole [online], spkryg.szkolnastrona.pl [dostęp 2017-01-14].
  21. ↑ frzepiela19: O klubie – Nafta Kryg. naftakryg.futbolowo.pl. [dostęp 2016-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-14)].
  22. ↑ Szkolnastrona.pl: Szkoła Podstawowa w Krygu - Kadra. spkryg.szkolnastrona.pl. [dostęp 2022-02-14].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Lipinki
Wsie
Integralne
części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kryg_(wieś)&oldid=72530591”