Krzelów (województwo świętokrzyskie)
Na mapach: 
50°33′18″N 19°58′56″E/50,555000 19,982222
50°33′18″N 19°58′56″E/50,555000 19,982222| wieś | |
 Zespół Szkół Rolniczych w Krzelowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
163[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
28-340[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TJE |
| SIMC |
0267080[4] |
Położenie na mapie gminy Sędziszów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego  | |
| 50°33′18″N 19°58′56″E/50,555000 19,982222[1]
| |
Krzelów – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sędziszów[4][6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W średniowieczu była to siedziba rycerskiego rodu pieczętującego się herbem Lis, którzy posiadali tu w XIV wieku zamek, otoczony wodą. W XVII w. był to ośrodek działalności braci polskich. W latach 1650–1665 ich kaznodzieją w Krzelowie, był Krzysztof Crell-Spinowski.
Według opisu Jana Długosza właścicielem Krzelowa, a także Tarnawy w wieku XV był Jan Skrzelewski, herbu Topór. Po nim Krzelów przechodzi do rąk możnego rodu Stadnickich. Sekwestrowane po Stadnickim dobra po sprzedaży przeszły do rodu Trepków, a następnie (w połowie XVII wieku) Ossolińskich herbu Topór [7].
W XVII i XVIII w. do klucza Krzelów należały następujące miejscowości: Krzelów z zamkiem, Tarnawa, Bugaj, Szałas, Białowieża, Swaryszów, Wojciechowice z folwarkiem[8].
Z Krzelowa pochodzi Józef Spychalski, polski działacz komunistyczny, uczestnik kampanii wrześniowej, poseł na Sejm PRL.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Pozostałości rycerskiego zamku z XIV w. Zbudował go na wyspie pośród stawów przypuszczalnie kasztelan krakowski Warcisław de Chrzelow. Następnie właścicielem był wojewoda sandomierski Mściwoj de Skrzelow, a po nim Mikołaj, a następnie jego synowie Niemierza i Pełka. Poprzez córkę Pełki o imieniu Jagienka, Krzelów przeszedł w ręce rodu Toporczyków. Po raz pierwszy zamek wzmiankowano w 1409 roku jako castrum będące własnością Prachny wdowy po Janie z Krzelowa. Ponownie castrum wymieniono w 1412 roku. Potem w rękach Stadnickich i Trepków. W XVIII wieku był zamieszkany jeszcze przez rodzinę Ossolińskich ówczesnych właścicieli dóbr krzelowskich. Ossolińscy weszli w posiadanie dóbr Krzelów poprzez małżeństwo Krzysztofa Ossolińskiego, wojewody sandomierskiego z Zofią Cikowską. W 1699 roku i 1718 roku inwentarze opisuje zamek już jako zrujnowany. Z zamku do dziś zachowały się tylko resztki murów.
- Zespół dworski i folwarczny, (nr rej.: A.134/1-3 z 5.12.1957 i z 28.11.1994)[9]:
- dwór z XVIII w., przebudowany w 1830 i 1894 r.
- dwie oficyny z galeriami z 1934 r.
- rządcówka z 4 ćw. XIX w.
- kancelaria z 1935 r.
- stajnia cugowa z końca XIX w.
- spichrz z 1850 r.
- stodoła z II połowy XIX w.
- owczarnia z początku XX w.
- obora z 1935 r.
- dom oborowego z 1935 r.
- piwnica z końca XIX w.
- trzy bramy wjazdowe z końca XIX w.
- park z II połowy XVIII w., przebudowany na przełomie XIX/XX w.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63164
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 20 [dostęp 2022-02-27]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 626 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Jednostki organizacyjne gminy Sędziszów. Urząd Gminy Sędziszów. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-03-20].
- ↑ Borkiewicz i Linowski 1937 ↓, s. 70.
- ↑ Krzelów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 774.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 9–10 [dostęp 2015-10-19].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Krzysztof Racinowski (ilustr.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338.
- Stanisław Kołodziejski, Obronne rezydencje Lisów w północnej Małopolsce. Uwagi do problematyki badań, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 18, 1994, s.59
- Seweryn Borkiewicz, Zygmunt Linowski, Monografia historyczna i gospodarcza powiatu jędrzejowskiego, Kielce: nakładem Związku Ziemian w Jędrzejowie, 1937, s. 77 [dostęp 2017-06-10].
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Integralne części wsi |
|
