Krzyżowa Wola
51°02′36″N 21°02′52″E/51,043200 21,047800| część miasta Starachowic | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Miasto | |
| Data założenia |
XIV wiek |
| W granicach Starachowic |
1 lipca 1952 |
| SIMC |
0948058 |
| Populacja (1921) • liczba ludności |
|
| Tablice rejestracyjne |
TST |
Położenie na mapie Starachowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu starachowickiego  | |
| 51°02′36″N 21°02′52″E/51,043200 21,047800
| |
Krzyżowa Wola – dawna wieś, od 1952 część Starachowic w południowo-zachodniej części miasta. Obecnie jest częścią Osiedla Górniki.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś Krzyżowa Wola (pisownia dawna Kszyszowa Wola) lokowana przez cystersów wąchockich w początkach wieku XIV około roku 1308 (co wskazuje na prawdopodobne istnienie siedliska już XIII wieku), podobnie jak wieś Lipowe Pole, na prawie niemieckim na terenach pierwotnego uposażenia klasztoru nadanego przez biskupa Gedkę[1]. Była wsią w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[2].
Zapisy o istnieniu w Krzyżowej Woli kuźnicy żelaza pochodzą z XV w. Wspomina o niej także Długosz w wieku XV nazywając Krzyzanowa Wolya – wieś w dobrach klasztoru Wąchockiego[3]. Istniejąca w wieku XV i XVI kuźnica w Krzyżowej Woli jak i dwie inne w Bzinie i Żyrcinie (Skarżyski Rejów) zostają wydzierżawione przez Cystersów za czynszem. Odprowadzano z nich czynsz w wysokości; Bzin 30 grzywien, Krzyżowa Wola 10 grzywien, Żyrcin 12 grzywien[4].
W 1615 następuje rozgraniczenie dóbr klasztoru świętokrzyskiego i klasztoru wąchockiego. W 1641 Cystersi wąchoccy skarżą klasztor świętokrzyskiego o rozkopanie kopców granicznych między Starachowicami i Krzyżową Wolą. W 1788 w trybunale radomskim kończy się trwający blisko 100 lat spór pomiędzy zakonami. Za zgodą obu stron miało nastąpić rozgraniczenie posiadłości (zobacz kś. Gacki, Benedyktyński klasztor św. Krzyża, Warsz., 1873). W 1803 następuje rozgraniczenie Wanacji i Michałowa od Starachowic i Krzyżowej Woli. W 1827 wymieniona w spisie jako wieś duchowna liczyła domów 14, ludności 90 osób[5].
Za Królestwa Kongresowego Krzyżowa Wola przynależała do powiatu iłżeckiego w guberni kieleckiej. Początkowo, w latach 1867–1870, znajdowała się w gminie Starachowice[6]. 13 stycznia 1870 gmina Starachowice została zniesiona w związku z przyłączeniem do niej pozbawionego praw miejskich Wierzbnika i równoczesnym przemianowaniem jednostki na gminę Wierzbnik[7][8]. W 1908 Krzyżowa Wola wymieniana jest jako wieś należąca do parafii w Wąchocku obok m.in. Ciecierówki, Fabryk Starachowickich, wsi Herkules i Mieszały. 18 sierpnia 1916 z gminy Wierzbnik wyłączono Wierzbnik, przekształcając go w odrębną gminę miejską[9]), a już 1 listopada 1916 z pozostałej części gminy Wierzbnik (z m.in. Krzyżową Wolą) utworzono nową gminę Styków[10][11].
W II RP Krzyżowa Wola przynależała do woj. kieleckiego (powiat iłżecki), gdzie w 1921 roku liczyła 308 mieszkańców i 40 domów[12]. 31 października 1933 utworzyła gromadę o nazwie Krzyżowa Wola, składającą się ze wsi Krzyżowa Wola oraz lasów państwowych z gajówką Krzyżowa Wola[13]. 1 kwietnia 1939 miasto Wierzbniki połączono z utworzoną w 1933 roku gromadą Starachowice Fabryczne[14], nadając mu nazwę Starachowice-Wierzbnik[15]. Natomiast Krzyżowa Wola zachowała dalej swoją odrębność jako gromada w gminie Styków.
Podczas II wojny światowej włączona do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt radomski, powiat starachowicki). Hitlerowcy znieśli gromadę Krzyżowa Wola (a także gromady Starachowice-Wieś, Wanacja i Starachowice Górne), włączając ją do miasta Starachowice-Wierzbnik, które przemianowali na Starachowice[16].
Po wojnie powrócono do stanu sprzed wojny; gromady włączone przez hitlerowców do Starachowic odzyskały swoją samodzielność (w tym Krzyżowa Wola), a miasto powróciło do przedwojennej nazwy Starachowice-Wierzbnik[17]. Zmieniono ją z powrotem na Starachowice dopiero 3 września 1949[18].
Krzyżowa Wola utraciła ostatecznie swoją samodzielność 1 lipca 1952, kiedy włączono ją do miasta Starachowice w związku z nadaniem mu statusu powiatu miejskiego[19].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Niwiński M., Opactwo Cystersów w Wąchocku (1932)
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 113.
- ↑ Długosz Liber Beneficiorum II 478,479)
- ↑ Świętokrzyska Biblioteka cyfrowa -Zakłady Starachowickie 1547-1875. Rys rozwojowy hut i rudziec nad górną Kamienną- str.20
- ↑ Tabela 1827 ↓.
- ↑ Wola (229) ''Krzyżowa'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 788.
- ↑ Postanowienie z 17 (29) października 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 415)
- ↑ Wierzbnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 399.
- ↑ Aneks, s. 575. [dostęp 2011-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-16)].
- ↑ Rozporządzenie c. i k. Jeneralnego-Gubernatorstwa wojskowego z dnia 21 października 1916 r. Oznaczenie obszaru miast: Buska, Chmielnika, Dąbrowej, Jędrzejowa, Ostrowca, Sandomierza, Staszowa, Szczebrzeszyna, Wierzbnika, Włoszczowy i Zamościa. (Dz. Rozp. C. i K. Jen. Gub. Wojsk. z 1916 r. Cz. XVIII, poz. 103)
- ↑ Historia sołectwa Styków
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 3 : Województwo kieleckie
- ↑ Kielecki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 27, poz. 182
- ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 7, poz. 42
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 77, poz. 175
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8
- ↑ M.P. z 1949 r. nr 59, poz. 795
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 118
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827.. „Centralna Biblioteka Statystyczna”. A-Ł (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), s. 288, 1827. Warszawa.
