Przejdź do zawartości

Krzysztof Gawędzki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krzysztof Gawędzki
Ilustracja
Krzysztof Gawędzki (Erlangen, 1974)
Data i miejsce urodzenia

2 lipca 1947
Żarki, woj. śląskie, Polska

Data i miejsce śmierci

21 stycznia 2022
Lyon, Francja

profesor nauk fizycznych
Specjalność: fizyka matematyczna
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1971
Uniwersytet Warszawski
promotor: Krzysztof Maurin

Nagrody

Dannie Heinemann Prize for Mathematical Physics (2022)

Krzysztof Gawędzki (ur. 2 lipca 1947 w Żarkach, zm. 21 stycznia 2022 w Lyonie)[1] – polski fizyk matematyczny, przedstawiciel Warszawskiej Szkoły Fizyki Matematycznej, absolwent i pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Uniwersytetu Harvarda, Institut des Hautes Études Scientifiques (IHÉS), profesor w École normale supérieure de Lyon(inne języki) (ENS de Lyon), członek CNRS. Uznanie przyniosły mu badania nad klasyczną i kwantową teorią pola, fizyką statystyczną, turbulencją, supersymetrią, wyższą geometrią, konforemną teorią pola, topologiczną teorią pola, teorią strun i teorią izolatorów topologicznych. W 2022 roku wspólnie z Anttim Kupiainenem otrzymał[2] Nagrodę im. Danniego Heinemana w dziedzinie fizyki matematycznej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Krzysztof Gawędzki urodził się w Żarkach, studiował na Uniwersytecie Warszawskim i doktoryzował się tamże w 1971 roku[3]. Opiekunem jego rozprawy doktorskiej pt. Funkcjonalna teoria pól geodezyjnych był Krzysztof Maurin[4] (1923–2017), pod którego opieką współtworzył wraz z, m.in., Jerzym Kijowskim, Stanisławem Woronowiczem Katedrę Metod Matematycznych Fizyki.

Na przełomie lat 70. i 80. Gawędzki prowadził badania na Uniwersytecie w Getyndze i Uniwersytecie Harvarda, a następnie w latach 1981–2001 w IHÉS w Bures-sur-Yvette pod Paryżem, gdzie współpracował między innymi z Jürgiem Fröhlichem. Od 2001 roku był profesorem w École normale supérieure de Lyon (ENS de Lyon), a później emerytowanym pracownikiem naukowym tej uczelni[5]. Od stycznia do czerwca 2003 roku zatrudniony w Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton[3]. W 1986 roku został zaproszony na Międzynarodowy Kongres Matematyków w Berkeley, gdzie wygłosił wykład pt. Renormalization: from magic to mathematics[6]. W 2003 roku wygłosił wykład plenarny pt. Simple models of turbulent transport[7] na Międzynarodowym Kongresie Fizyki Matematycznej w Lizbonie.

Na początku kariery naukowej Gawędzki skupiał się w swych badaniach na geometrycznym opisie klasycznej teorii pola, supersymetrii oraz konstruktywnej kwantowej teorii pola, w szczególności – teorii renormalizacji. Na początku lat 70. rozwinął, wraz z Jerzym Kijowskim i Wiktorem Szczyrbą, kowariantny kanoniczny opis klasycznej lagranżowskiej teorii pola[8]. W roku 1977 sformułował i udowodnił[9] podstawowe twierdzenie supergeometrii, znane pod nazwą Twierdzenia Gawędzkiego-Batchelor. W latach 80. współpracował z Anttim Kupiainenem nad zastosowaniem metod grupy renormalizacji w opisie różnych układów modelowych kwantowej teorii pola[10]. Wspólnie uzyskali istotne wyniki[11] w zakresie konforemnej teorii pola (CFT) w dwóch wymiarach, stanowiącej laboratorium badań teoretycznych dotyczących nieperturbacyjnych aspektów teorii pól kwantowych i znajdującej bezpośrednie zastosowanie w fizyce ciała stałego, mechanice statystycznej i teorii strun. Szczególną rolę w dociekaniach teoriopolowych Gawędzkiego odgrywały dwuwymiarowe modele sigma Wessa-Zumino-Novikova-Wittena (WZNW) opisujące mechanikę pętli i ścieżek na zwartych grupach Liego i ich przestrzeniach jednorodnych i stanowiące prototypy tzw. wymiernych CFT.[12][13] Prowadził on pionierskie badania nad tzw. emergentną widmową geometrią nieprzemienną teorii strun[14] (wraz z J. Fröhlichem) oraz symetriami modeli sigma WZNW stanowiącymi realizacje grup kwantowych[15][16][17] (wraz z F. Falceto). Zainicjował[18] i rozwinął program badań dwuwymiarowych modeli sigma z członem topologicznym Wessa-Zumino (istotnych w dwuwymiarowej CFT i teorii strun) przy użyciu metod wyższej geometrii, algebry homologicznej i teorii kategorii, w szczególności – teorii tzw. wiechci wiązek (ang. bundle gerbes(inne języki)).

W latach 80., wraz z Kupiainenem podał rygorystyczną konstrukcję modelu teorii pola bezmasowego w czterowymiarowej czasoprzestrzeni oraz modelu Grossa-Neveu w dwuwymiarowej czasoprzestrzeni[19][20].

W 1986 roku Gawędzki zastosował metody hiperkohomologii Beilinsona-Deligne'a w rygorystycznym opisie pola tła Kalba-Ramonda w członie topologicznym Wessa-Zumino dwuwymiarowego modelu sigma dla nietrywialnej topologii powierzchni świata (czyli w modelu pętlowego efektu Aharonova-Bohma), po czym użył danych hiperkohomologicznych pola do nowatorskiego geometrycznego skwantowania tej dwuwymiarowej teorii pola. Takie podejście do dwuwymiarowego modelu sigma, więc też w szczególności – do dwuwymiarowej lageranżowskiej CFT, zastosował następnie w modelowaniu wyższej (nieprzemiennej) geometrii stanów brzegowych[21][22] (wraz z N. Reisem) oraz w konstrukcji odnośnych modeli orientifoldowych[23] i sformułowaniu uniwersalnej zasady cechowania symetrii sztywnych[24][25] (wraz z R.R. Suszkiem i K. Waldorfem).

W latach 2000. prowadził badania nad zjawiskiem turbulencji, m.in. we współpracy z Falkovichem, Kupiainenem i Vergassolą[26]. Wcześniej, bo w roku 1995, Gawędzki i Kupiainen opisali anomalne skalowanie pola skalarnego w modelu jego adwekcji przez losowe pole prędkości (turbulencji)[27].

24 listopada 2021 r. Amerykański Instytut Fizyki i Amerykańskie Towarzystwo Fizyczne przyznały Krzysztofowi Gawędzkiemu i Anttiemu Kupiainenowi Nagrodę im. Danniego Heinemana w dziedzinie fizyki matematycznej za rok 2022[28]. W laudacji podkreślono ich „fundamentalny wkład w kwantową teorię pola, mechanikę statystyczną i dynamikę płynów, wykorzystujący idee geometryczne, probabilistyczne i metody grupy renormalizacji”.

Zmarł 21 stycznia 2022 roku w Lyonie we Francji w wieku 74 lat. Jest pochowany na Starym cmentarzu na Służewie w Warszawie.

Wybrane dodatkowe publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Homage to Krzysztof Gawedzki. ens-lyon.fr, 2022-01-24.
  2. ↑ Krzysztof Gawędzki, Antti Kupiainen Share 2022 Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics. aip.org.
  3. ↑ a b Krzysztof Gawedzki. Institute for Advanced Study, 9 December 2019.
  4. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Krzysztof Gawędzki w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.)
  5. ↑ Krzysztof Gawedzki, Thermodynamics of Fluctuations in Fast Processes. ICFO Colloquia, 4 February 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-29)].
  6. ↑ K. Gawędzki. Renormalization: from magic to mathematics. W: A.M. Gleason (ed.): International Congress of Mathematicians (1986: Berkeley, Calif.). T. 2. 1986, s. 1278–1285.
  7. ↑ K. Gawędzki. Simple models of turbulent transport. W: J.-C. Zambrini (ed.): XIVth International Congress on Mathematical Physics. 2003, s. 38–49.
  8. ↑ K. Gawȩdzki. On the geometrization of the canonical formalism in the classical field theory. „Reports on Mathematical Physics”. 3 (4), s. 307-326, 1972. DOI: 10.1016/0034-4877(72)90014-6. Bibcode: 1972RpMP....3..307G. 
  9. ↑ K. Gawȩdzki. Supersymmetries-mathematics of supergeometry. „Annales de l'Institut Henri Poincaré, section A”. 27 (4), s. 335-366, 1977. 
  10. ↑ K. Gawȩdzki, A. Kupiainen. Renormalization of a non-renormalizable quantum field theory. „Nuclear Physics B”. 262 (1), s. 33–48, 1985. DOI: 10.1016/0550-3213(85)90062-8. Bibcode: 1985NuPhB.262...33G. 
  11. ↑ K. Gawędzki. Coset construction from functional integrals. „Nuclear Physics B”. 320 (3), s. 625–668, 1989. DOI: 10.1016/0550-3213(89)90015-1. Bibcode: 1989NuPhB.320..625G. 
  12. ↑ G. Felder, K. Gawędzki. Spectra of WZW models with arbitrary simple group. „Communications in Mathematical Physics”. 117, s. 127–158, 1988. DOI: 10.1007/BF01228414. 
  13. ↑ K. Gawędzki, A. Kupiainen. G/H conformal field theory from gauged WZW model. „Physics Letters B”. 215 (1), s. 119–123, 1988. DOI: 10.1016/0370-2693(88)91081-7. Bibcode: 1988PhLB..215..119G. 
  14. ↑ J. Fröhlich, K. Gawędzki. Conformal Field Theory and Geometry of Strings. W: J.S. Feldman, R.G. Froese, L.M. Rosen (eds.): CRM Proceedings and Lecture Notes, Vol.7. 1994, s. 57–97. DOI: 10.1090/crmp/007.
  15. ↑ K. Gawędzki. Classical origin of quantum group symmetries in Wess-Zumino-Witten conformal field theory. „Communications in Mathematical Physics”. 139, s. 201–213, 1991. DOI: 10.1007/BF02102735. 
  16. ↑ F. Falceto, K. Gawędzki. On quantum group symmetries of conformal field theories. „Preprint arXiv:hep-th/9109023”, 1991. DOI: 10.48550/arXiv.hep-th/9109023. Bibcode: 1991hep.th....9023F. 
  17. ↑ F. Falceto, K. Gawędzki. Lattice Wess-Zumino-Witten model and quantum groups. „Journal of Geometry and Physics”. 11 (1-4), s. 251-279, 1993. DOI: 10.1016/0393-0440(93)90056-K. Bibcode: 1993JGP....11..251F. 
  18. ↑ K. Gawędzki. Topological Actions in Two-Dimensional Quantum Field Theories. W: G. t'Hooft, A. Jaffe, G. Mack, P. Mitter, R. Stora (eds.): Nonperturbative Quantum Field Theory, Cargèse Lectures 1987. 1988, s. 101–141, seria: NATO ASI Series. DOI: 10.1007/978-1-4613-0729-7_5. ISBN 978-1-4612-8053-8.
  19. ↑ K. Gawędzki, A. Kupiainen. Massless lattice theory: Rigorous control of a renormalizable asymptotically free model. „Communications in Mathematical Physics”. 99 (2), s. 197–252, 1985. DOI: 10.1007/BF01212281. Bibcode: 1985CMaPh..99..197G. 
  20. ↑ K. Gawędzki, A. Kupiainen. Gross-Neveu model through convergent perturbation expansions. „Communications in Mathematical Physics”. 102 (1), s. 1–30, 1985. DOI: 10.1007/BF01208817. Bibcode: 1985CMaPh.102....1G. 
  21. ↑ K. Gawędzki, N. Reis. WZW Branes and Gerbes. „Reviews in Mathematical Physics”. 14 (12), s. 1281-1334, 2002. DOI: 10.1142/S0129055X02001557. Bibcode: 2002RvMaP..14.1281G. 
  22. ↑ K. Gawędzki. Abelian and Non-Abelian Branes in WZW Models and Gerbes. „Communications in Mathematical Physics”. 258 (1), s. 23-73, 2005. DOI: 10.1007/s00220-005-1301-1. Bibcode: 2005CMaPh.258...23G. 
  23. ↑ K. Gawędzki, R.R. Suszek, K. Waldorf. Bundle Gerbes for Orientifold Sigma Models. „Advances in Theoretical and Mathematical Physics”. 15 (3), s. 621-688, 2011. DOI: 10.48550/arXiv.0809.5125. Bibcode: 2008arXiv0809.5125G. 
  24. ↑ K. Gawędzki, R.R. Suszek, K. Waldorf. Global Gauge Anomalies in Two-Dimensional Bosonic Sigma Models. „Communications in Mathematical Physics”. 302, s. 513–580, 2011. DOI: 10.1007/s00220-010-1162-0. 
  25. ↑ K. Gawędzki, R.R. Suszek, K. Waldorf. The Gauging of Two-Dimensional Bosonic Sigma Models on World-Sheets with Defects. „Reviews in Mathematical Physics”. 25 (06), s. 1350010, 2013. DOI: 10.1142/S0129055X13500104. Bibcode: 2013RvMaP..2550010G. 
  26. ↑ G. Falkovich, K. Gawędzki, M. Vergassola. Particles and fields in fluid turbulence. „Reviews of Modern Physics”. 73 (4), s. 913-975, 2001. DOI: 10.1103/RevModPhys.73.913. arXiv:chao-dyn/9506010. Bibcode: 2001RvMP...73..913F. 
  27. ↑ K. Gawędzki, A. Kupiainen. Anomalous Scaling of the Passive Scalar. „Physical Review Letters”. 75 (21), s. 3834–3837, 1995. DOI: 10.1103/PhysRevLett.75.3834. arXiv:chao-dyn/9506010. PMID: 10059743. Bibcode: 1995PhRvL..75.3834G. 
  28. ↑ Krzysztof Gawędzki, Antti Kupiainen Share 2022 Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics. aip.org.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krzysztof_Gawędzki&oldid=76407167”