Krzyżkowice

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krzyżkowice
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Lubrza

Wysokość

240 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

235[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-231[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0498359

Położenie na mapie gminy Lubrza
Mapa konturowa gminy Lubrza, na dole znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Ziemia50°17′39″N 17°40′24″E/50,294167 17,673333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyżkowice (niem. Kröschendorf, cz. Křížkovice[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich. Przepływa przez nią Krzyżkowicki Potok.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 221 osób[6].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, tuż przy granicy z Czechami, we wschodniej części Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich, około 1 km od rezerwatu przyrody Velký Pavlovický rybník. Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Przez granice administracyjne wsi przepływa Krzyżkowicki Potok. Leży na obszarze 594 ha[8].

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

W Krzyżkowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Krzyżkowic wynoszą 625 mm. Dominują wiatry zachodnie[9].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Do 1945 miejscowość nosiła niemiecką nazwę Kröschendorf. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Chrościce[10]. 9 września 1947 nadano miejscowości nazwę Krzyżkowice[11].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Cristendorf (1318), Criskowicz (1321), Creiskovicz, Creickendorf (1331), Creyskendorff (1481), Krzyzkowicze (1481), Krzisskowicze (1573), Kreschendorff (1651), Kreschendorf (1784), Kröschendorf (1845), Krzyżkowice, czes. Křižkovice – Kröschendorff (1896), Kröschendorf, Chróścice (1941), Krzyżkowice (1947)[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Kamień graniczny Królewskiego Miasta Prudnika (niem. Konigliche Stadt Neustadt) w Krzyżkowicach

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy była w 1321 roku jako Krizkowicz. Jej nazwa pochodzi z 1238 roku, od nazwy osobowej Krzyżek, co sugeruje jej pierwszego właściciela oraz wcześniejsze powstanie[8]. W Krzyżkowicach rezydowali rycerze z rodu Schnellenwaldów[13]. Była to duża wieś kmiecia o funkcji rolniczej i ulicowym układzie zabudowy[14].

Pieczęć Krzyżkowic (1722)

W 1573 właścicielem Krzyżkowic był Jerzy Kotulinski[15]. W 1604 Rada Miejska Prudnika kupiła wieś Krzyżkowice za 16 tysięcy talarów[16]. We wsi, na terenie posesji nr 66, znajduje się kamień graniczny Królewskiego Miasta Prudnik, postawiony tu w 1730, pomalowany na biało[17]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów[18]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[19]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu wazon i wyrastające z niego trzy kwiaty, a w otoku napis: KRESCHENDORFF GEM: S: / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Krzyżkowice / Powiat Prudnicki)[20].

Pieczęć Krzyżkowic (1819)

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 419 mieszkańców Krzyżkowic wszyscy posługiwali się językiem niemieckim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Krzyżkowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[21].

W styczniu 1945 przez Krzyżkowice przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców[22]. Armia Czerwona wkroczyła do Krzyżkowic 23 marca 1945 w ramach operacji górnośląskiej[23]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24].

W latach 1945–1950 Krzyżkowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Lubrza, w latach 1954–1961 do gromady Dytmarów, a w latach 1961–1972 do gromady Lubrza.

W 1949 we wsi znajdowała się szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[25]. W latach 1959–1989 stacjonowała w miejscowości Strażnica WOP Krzyżkowice.

Podczas powodzi w lipcu 1997 w Krzyżkowicach zalanych zostało wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych, pola i łąki. Przez kilka dni niemożliwy był dojazd do wsi[26]. W 2007 Krzyżkowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[27]. Zgodnie z rozporządzeniem z 18 grudnia 2008, 1 stycznia 2009 do wsi został włączony przysiółek Krzyżkowice[28].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Krzyżkowicach chronione są[33]:

Transport[edytuj | edytuj kod]

Przejście graniczne Krzyżkowice-Hlinka

Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]

Krzyżkowice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[34].

Transport autobusowy w Krzyżkowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[35]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[36]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[37], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[38]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[39]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Krzyżkowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[40]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[41].

Przejście graniczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Przejście graniczne Krzyżkowice-Hlinka.

W Krzyżkowicach funkcjonowało polsko-czeskie przejście graniczne małego ruchu granicznego. Zostało formalnie zlikwidowane 24 maja 1985 roku[42].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Kaplica św. Floriana

Katolicy z Krzyżkowic należą do parafii św. Katarzyny w Dytmarowie (dekanat Prudnik)[43]. W 1933 we wsi została wybudowana kaplica św. Floriana[44].

  • Krzyż przydrożny
    Krzyż przydrożny

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Krzyżkowicach[45].

12 i 16 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Krzyżkowice prowadziły trasy „Szlakiem Pielgrzyma” i „Szlakiem pogranicza polsko-czeskiego”[46].

Szlaki rowerowe[edytuj | edytuj kod]

Przez Krzyżkowice prowadzi szlak rowerowy[47]:

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[48].

Ludzie związani z Krzyżkowicami[edytuj | edytuj kod]

  • Alois Werner (1887–1917) – florysta, urodzony w Krzyżkowicach
  • Ewa Barańska (ur. 1947) – pisarka, scenarzystka, urodzona w Krzyżkowicach

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63999
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 629 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ František Machát, Podrobná mapa Moravy a Slezska, digitalniknihovna.cz, 1922 [dostęp 2020-12-05] (cz.).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
  7. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-11].
  8. ↑ a b KRZYŻKOWICE ... [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
  9. ↑ Klimat: Krzyżkowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-11].
  10. ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 15.
  11. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  12. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. V, Ko-Ky, hasło „Krzyżkowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2003, s. 426. ISBN 83-87623-68-7.
  13. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 865.
  14. ↑ Krzyżkowice, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń (dziennikarz), 37 (720), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 września 2004, s. 12, ISSN 1231-904X.
  15. ↑ Roman Sękowski, Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych: Materiały, Chorzów: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, 2016, s. 126, ISBN 978-83-941769-2-1.
  16. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 13.
  17. ↑ Andrzej Dereń, Kamienie graniczne na ziemi prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, 12 (846), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 marca 2007, s. 16, ISSN 1231-904X.
  18. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  19. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  20. ↑ 930 Kröschendorf (Krzyżkowice) IV [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  21. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  22. ↑ Józef Mycak, Ewakuacja więźniów oświęcimskich przez teren powiatu prudnickiego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 2 (106), czerwiec 1978, s. 52.
  23. ↑ Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku, Katowice: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020, s. 20, ISBN 978-83-8098-988-7.
  24. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  26. ↑ Ryszard Nowak, Wsie odcięte od świata, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (861), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 lipca 2007, s. 14, ISSN 1231-904X.
  27. ↑ Krzyżkowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  28. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2008 r. nr 234, poz. 1586).
  29. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-11].
  30. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-11].
  31. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 217.
  32. ↑ a b c d Wieś Krzyżkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  33. ↑ Gminna Ewidencja Zabytków – tabela zbiorcza [online], bip.lubrza.opole.pl, 19 lutego 2021 [dostęp 2023-02-10].
  34. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Krzyżkowice II, gm. Lubrza [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17].
  35. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  36. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  37. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  38. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  39. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  40. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  41. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  42. ↑ Protokół w sprawie wykonania Konwencji między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o małym ruchu granicznym podpisanej w Pradze dnia 4 lipca 1959 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-07-29].
  43. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  44. ↑ Krzyżkowice – Kaplica św. Floriana (1933 r.). Atrakcje turystyczne Krzyżkowic. Ciekawe miejsca Krzyżkowic [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2023-05-01].
  45. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  46. ↑ Trasy rowerowe VI ETTR w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1019), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 7 lipca 2010, s. 20–21, ISSN 1231-904X.
  47. ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  48. ↑ Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Gmina Lubrza
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krzyżkowice&oldid=73452328”