Księga przyjęć do prawa miejskiego

Księga przyjęć do prawa miejskiego (łac. Alba civilia lub Libri iuris civilis) – rękopiśmienna, w Polsce do roku 1791 stanowiła jedną z serii ksiąg rady miejskiej, zawierała protokoły sporządzane na okoliczność nadania nowym przybyszom praw obywatelskich właściwego miasta. Manuskrypt podaje pełną edycję rejestrów przyjęć osób do prawa miejskiego.

Z powodu wielkiej akcji osadniczej zapoczątkowanej na ziemiach polskich w połowie XIII wieku, z ksiąg ogólnych rad miejskich wyodrębnił się osobny zbiór dokumentów zwanych księgami przyjęć do prawa miejskiego. Księgi te prowadzone były równocześnie z księgami rady miejskiej i były czystopisami kolejnych wpisów, które na bieżąco umieszczano również w księgach rady. W zapisach przyjęć znajdują się szczegółowe proste informacje o nowych obywatelach wpisanych do księgi przyjęć prawa miejskiego danego miasta, takie jak: imię, nazwisko, zawód, imiona rodziców, miejscowość, kraj w którym mieszkał obywatel przed osiedleniem się w nowym miejscu, a także nazwiska osób które świadczyły, że nowo przyjmujący prawo miejskie jest tego rzeczywiście godny.

By spełnić warunki przyjęcia do tego prawa, a tym samym uzyskać wpis do księgi należało najpierw nabyć obywatelstwo miejskie pod określonymi prawem warunkami uregulowanymi w przepisach miejskich tzw. wilkierzach (kodeksach prawa miejskiego), ordynacjach rady miasta oraz edyktach niekiedy bardzo surowych.

Jako warunki przyjęcia stawiano m.in. urodzenie z legalnego związku, przedstawienie władzom miejskim dwóch zamożnych miejscowych protegowanych oraz złożenie uroczystego zobowiązania do przestrzegania obowiązujących praw i dostosowania się do rozporządzeń władz miejskich.

Przepisy miejskie w zależności od tradycji nakazywały również w określonym terminie nabycie w mieście nieruchomości oraz uregulowanie stosownych opłat do kasy miejskiej. Osoba, która uzyskała akceptację władz miejskich składała przysięgę i była następnie wpisana do księgi przyjęć prawa miejskiego. Z obywatelstwa miejskiego najczęściej byli wyłączani rządzący się odrębnymi prawami i niepodlegający władzy rad miejskich Żydzi, a także kler duchowny. Również nie był zaliczany do obywateli miasta mieszkający w miastach, ale nieposiadający praw plebs. W Polsce ludność pochodzenia ruskiego mogła się starać o przyjęcie do prawa miejskiego dopiero po roku 1724.

Księgi przyjęć do prawa miejskiego uwidaczniają przegląd osadników z innych miast i państw. Od XII wieku do Polski przybywało dużo obywateli pochodzenia głównie niemieckiego, ze Śląska, Moraw i Saksonii, co następnie miało w Polsce ścisły związek z lokacją miast na prawie magdeburskim.

Księgi przyjęć prowadzone były do czasu uchwalenia w 1791 roku przez Sejm Czteroletni ustawy o miastach.

Zobacz też

• Prawo rzymskie w Polsce
• Prawa miejskie
• Mieszczaństwo
• Księga ławnicza

Bibliografia

• Ius Civile Magdeburgensis
• Speculum Saxonum
• Summa utriusque iuris doctoris Raimundi
• Jan Łaski. Libri duo Juris Civilis Magdeburgensis et provincialis Saxonici cum tertio libro iuris feudalis (w Statucie Łaskiego)
• Album Civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388-1788, tom 1 i 2. Janeczek Andrzej
• Album Civium Civitatis Antiquae Varsoviae. Księga przyjęć do prawa miejskiego Starej Warszawy 1506-1586, opr. Agnieszka Bartoszewicz, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2000, ss. 207. Nacz. Dyr. Arch. Państw. sygnatura 8.3 War /Ksi-3
• Fontes Cracovienses t.1 Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507-1572 Libri Iuris Civilis Cracoviensis 1507-1572. Wydali: Aniela Kiełbicka i Zbigniew Wojas.
• Fontes Cracovienses t.2 Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1573-1611 Libri Iuris Civilis Cracoviensis 1573-1611 Wydali: Aniela Kiełbicka i Zbigniew Wojas.

Literatura

• Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986;
• Gerhard Köbler. Civis und ius civile im deutschen Frühmittelalter. Göttingen 1964 (1965)

Linki zewnętrzne

• Nazwiska artystów w tym Stanisława Stwosza syna Wita, w księgach przyjęć do prawa miejskiego Krakowa , 1505. archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-25)].