Kumanowo
42°07′56″N 21°42′52″E/42,132222 21,714444.JPG) Plac miejski w Kumanowie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XII wiek | ||||
| Prawa miejskie |
1519 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
509,48 km² | ||||
| Wysokość |
340 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
(+389) 031 | ||||
| Kod pocztowy |
1300 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
KU | ||||
Położenie na mapie Macedonii Północnej  | |||||
| 42°07′56″N 21°42′52″E/42,132222 21,714444
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Kumanowo (mac. Куманово, alb. Kumanova, Kumanovë) – miasto w północno-wschodniej Macedonii Północnej, nad Kumanovską Reką. Ośrodek administracyjny gminy Kumanowo, drugie co do liczby mieszkańców miasto Macedonii Północnej (wg stanu na 2021).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Uważa się, że powstanie miasta miało związek z osiedleniem się w tych okolicach plemienia Kumanów w średniowieczu. Pierwsze wiadomości o Kumanowie pochodzą z 1519, gdy miasto miało 300 mieszkańców[1]. W XVII wieku Kumanowo było siedzibą władz nahiji, w mieście istniały meczet, medresa i karawanseraj. Po stłumieniu powstania Karposza w 1689 miasto popadło w stagnację, trwającą, mimo pewnego ożywienia pod koniec XIX wieku, aż do II wojny światowej. Pod koniec Wojen serbsko-tureckich w latach 1876-1878 w mieście wybuchło powstanie trwające 4 miesiące, zakończone stłumieniem przez wojska osmańskie Hafiza paszy[2][3]. Podczas pierwszej wojny bałkańskiej 23/24 października 1912 pod miastem doszło do bitwy wojsk serbskich i tureckich, w której Turcy ponieśli porażkę i zostali zmuszeni do opuszczenia okolicy[4][5]. Podczas II wojny światowej 11 października 1941 partyzanci rozpoczęli operację w Kumanowie i Prilepie[6]. W 1999 w mieście podpisano Porozumienie z Kumanowa kończące wojnę w Kosowie. W 2001 miało miejsce powstanie albańskie w Macedonii[7], na skutek którego nastąpił podział systemu edukacji według kryteriów etnicznych[8]. Widoczne są również podziały wpływające na stosunki pomiędzy społecznościami[9]. 27 grudnia 2002 przed liceum im. Goce Dełczewa w Kumanowie wybuchła bomba, zabijając jednego przechodnia i raniąc pięciu innych. Sprawcy zamachu nie są znani, jego motywy również[10]. W 2015 w Kumanowie doszło do starć policji z albańskimi milicjami, w wyniku których zginęło 8 policjantów i 10 terrorystów[11][12].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Kumanowo jest ośrodkiem przemysłowym, głównie przemysłu włókienniczego i metalowego. Kumanowo jest węzłem komunikacyjnym – od głównej linii kolejowej Skopje – Nisz odchodzi tu odnoga do Beljakovci w kierunku granicy bułgarskiej. W mieście jest też rozgałęzienie dróg ze Skopje do Kiustendiłu w Bułgarii przez Kriwą Palankę i do Nišu w Serbii.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Najstarszą zachowaną budowlą Kumanowa jest meczet „Eski” z 1751 w tureckiej dzielnicy Orta Bunar. W okolicznych wsiach zachowało się sporo zabytków z okresu starożytności i średniowiecza, a nawet z czasów prehistorycznych. W miejscu zwanym Kokino, koło wsi Staro Nagoriczane około 30 km na północny wschód od Kumanowa znajduje się stanowisko archeologiczne – pozostałości megalitycznego obserwatorium astronomicznego[13][14] znajdujące się na liście informacyjnej UNESCO[15]. Koło wsi Kleczowce odkryto pozostałości rzymskiego osiedla Vicianus. W Starym Nagoričane znajduje się cerkiew św. Jerzego z XI/XIV wieku, we wsi Matejče cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z XIV wieku. Co roku w Kumanowie odbywa się międzynarodowy festiwal jazzowy[16].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście działają kluby piłkarskie FK Kumanowo i FK Miłano oraz klub piłki ręcznej MRK Kumanowo.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba mieszkańców miasta według spisu z 2002 roku wynosiła 76.262 osoby (63% Macedończyków, 24% Albańczyków, 7% Serbów, 5% Cyganów.
| Grupa etniczna | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1994 | 2002 | 2021 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | Liczba | % | |
| Macedończycy | ... | ... | 14351 | 61,5 | 20323 | 66,1 | 28789 | 62,1 | 36812 | 60,5 | 40634 | 62,3 | 42840 | 60,5 | 43280 | 57,7 |
| Albańczycy | ... | ... | 951 | 4,1 | 1893 | 6,2 | 7827 | 16,9 | 12997 | 21,4 | 15612 | 23,9 | 18277 | 25,8 | 17685 | 23,6 |
| Serbowie | ... | ... | 1790 | 7,7 | 2808 | 9,1 | 3759 | 8,1 | 4252 | 7,0 | 5097 | 7,8 | 4727 | 6,7 | 4300 | 5,7 |
| Romowie | ... | ... | 1861 | 8,0 | ... | ... | 3013 | 6,5 | 4415 | 7,3 | 2987 | 4,6 | 4042 | 5,7 | 2768 | 3,7 |
| Turcy | ... | ... | 3858 | 16,5 | 2512 | 8,2 | 1791 | 3,9 | 936 | 1,5 | 241 | 0,4 | 256 | 0,4 | 125 | 0,2 |
| Wołosi | ... | ... | 12 | 0,1 | ... | ... | ... | ... | 44 | 0,1 | 85 | 0,1 | 108 | 0,2 | 88 | 0,1 |
| Boszniacy | ... | ... | 0 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 | 0,0 | 14 | 0,0 | 32 | 0,0 |
| Inni | ... | ... | 516 | 2,2 | 3226 | 10,5 | 1184 | 2,6 | 1386 | 2,3 | 577 | 0,9 | 578 | 0,8 | 645 | 0,9 |
| Osoby, których dane zostały pobrane ze źródeł administracyjnych | 6128 | 8,2 | ||||||||||||||
| Razem | 20242 | 23339 | 30762 | 46363 | 60842 | 65233 | 70842 | 75051 | ||||||||
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Varaždin, Chorwacja
Vranje, Serbia
Bijeljina, Bośnia i Hercegowina
Płowdiw, Bułgaria- Leskovac, Serbia
Nikozja, Cypr
Çorlu, Turcja- Prozor, Bośnia i Hercegowina
- Gornji Milanovac, Serbia
- Kosovska Mitrovica, Serbia/Kosowo
- Pančevo, Serbia
Nikšić, Czarnogóra- Čukarica, Serbia
W Kumanowie znajduje się również Konsulat honorowy Rumunii[18].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pomnik rewolucji ludowej -
Pomnik Batko Gjorgjiji na Planu Nowej Jugosławii -
Dworzec kolejowy w Kumanowie -
Plac Nowej Jugosławii nocą -
Wąwóz Bislim w pobliżu Kumanowa -
Stanowisko archeologiczne Kokino -
Osiedle w Kumanowie -
Cerkiew Św. Mikołaja -
Miejski ratusz (dawny posterunek policji osmańskiej) -
Ludzie związani z Kumanowem
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jovan Trifunovski. Средњовековна села у Кумановској области. „Гласник Српског Географског Друштва”. 52, s. 123, 1972. Српско географско друштво. (serb.).
- ↑ КРИВОПАЛАНЕЧКО-КУМАНОВСКО ВОСТАНИЕ. Македонска Енциклопедија. [dostęp 2025-05-27]. (mac.).
- ↑ Momčilo Pavlović: Gerila na Balkanu: borci za slobodu buntovnici ili banditi: istraživanje gerile i paramilitarnih formacija na Balkanu. Tokio: Meji University, Institute for Disarmament and Peace Studies, 2007, s. 86, seria: Biblioteka Zbornici radova. ISBN 978-86-7403-113-1. OCLC 227284500.
- ↑ Paweł Michalak: Pitwa pod Kumanowem na łamach gazety "Politika" - mit umacniający pozycję polityczną króla Aleksandra I Karadjordjevicia. W: Ilona Czamańska, Witold Szulc: Koegzystencja narodów i kultur na Bałkanach. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2012, s. 170, seria: Balcanica Posnaniensia. ISBN 978-83-63047-17-7. OCLC 852951990.
- ↑ Dariusz Wybranowski. Bitwa pod Kumanovem (23- 24 października 1912 roku). Siły zbrojne stron, działania operacyjne, konsekwencje militarne i polityczne. „Balcanica Posnaniensia Acta et studia”. 20, s. 171-172, 2013. ISSN 2450-3177. (pol.).
- ↑ Aleksandar Simonovski: The Armed Resistance in Macedonia as a Part of the Anti-Fascist War 1941–1944. W: John Paul Newman, Ljubinka Škodrić, Rade Ristanović, Barnabas Balint, Dragan Cvetković: Anti-Axis Resistance in Southeastern Europe, 1939-1945: Forms and Varieties. Stratos Dordanas, Damijan Guštin, Marenglen Kasmi, Nataša Milićević, Vladimir Petrović, Iemima Ploscariu, Nebojša Stambolija, Blaž Torkar, Gaj Trifković, Olivier Wieviorka, Rory Yeomans, Boyan Zhekov, Milana Živanović, Aleksandar Životić. Paderborn: Brill Schöningh, 2023-09-25, s. 209-226. DOI: 10.30965/9783657790395. ISBN 978-3-506-79039-2.
- ↑ Irena Stawowy-Kawka. Zbrojny konflikt albańsko-macedoński (luty‒maj 2001 roku) w północno-zachodniej Macedonii. Zaangażowanie dyplomacji USA i UE. „Studia Politologica Ucraino-Polona”. 4, s. 46-60, 2014. Polskie Towarzystwo Naukowe w Żytomierzu. ISSN 2312-8933. (pol.).
- ↑ Violeta Petroska-Beska, Mirjana Najcevska, Macedonia : understanding history, preventing future conflict, Washington, DC: United States Institute of Peace, 2004 [dostęp 2025-05-29] (ang.).
- ↑ Robert Rydzewski: Miasto murem podzielone. Podróże z antropologią. [dostęp 2025-05-29]. (pol.).
- ↑ Aleksandar Srbinovski: Со апсењето на Џејми Шеј, ставена точка на бомбите. Вечер, 2007-09-03. [dostęp 2025-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-19)]. (mac.).
- ↑ Koniec regularnej bitwy o macedońskie miasto. 44 terrorystów "zneutralizowanych". TVN24, 2015-05-10. [dostęp 2025-05-09]. (pol.).
- ↑ Piotr Woźniak: Speckomisja rzuci nowe światło na wydarzenia w Kumanowie. Rzeczpospolita, 2015-06-17. [dostęp 2025-05-09]. (pol.).
- ↑ Państwowy84: Kumanowo – historyczne miasto Macedonii: co warto zobaczyć. Odkrywamy Interior, 2024-10-24. [dostęp 2025-05-09]. (pol.).
- ↑ Andy Burnham: Kokino - Rock Outcrop in North Macedonia. The Megalithic Portal, 2010-05-21. [dostęp 2025-05-02]. (ang.).
- ↑ Archaeo-astronomical Site Kokino. UNESCO World Heritage Convention. [dostęp 2025-05-02]. (ang.).
- ↑ 4th Edition of Kumanovo Jazz Festival - 8 Music Bands, Representing Jazz, Blues and Ethno Sound. 2002-08-26. [dostęp 2025-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (ang.).
- ↑ Population of Republic of Macedonia by ethnic affiliation, by settlements, according to the population censuses 1948, 1963, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 and 2002. State Statistical Office, 2010-07-07. [dostęp 2025-05-03]. (ang.).
- ↑ Consulatul Onorific al României la Kumanovo. [dostęp 2025-05-29]. (rum.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona miasta
- Macedonia FAQ - Kumanovo. [dostęp 2025-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-16)]. (ang.).
- Megalithic Observatory Kokino, 4th on NASA list. My Macedonia. [dostęp 2025-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-27)]. (ang.).
- Wizualizacja wykopalisk Kokino
- Kumanovo. My Macedonia Blog. [dostęp 2025-05-09]. (ang.).