Kępa Wieloryb

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kępa Wieloryb
Ilustracja
Topole białe na Kępie Wieloryb
kępa wiślana
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Położenie

Warszawa, Wawer

Powierzchnia

ok. 178 ha[1]

Obszary chronione

Dolina Środkowej Wisły
WOChK

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kępa Wieloryb”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kępa Wieloryb”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kępa Wieloryb”
Ziemia52°11′38,767″N 21°06′43,423″E/52,194102 21,112062
Multimedia w Wikimedia Commons
Na Kępie Wieloryb (w głębi na drugim planie kominy Elektrociepłowni Siekierki)
Kępa Wieloryb, las łęgowy w pobliżu ujścia Starej Wisły na przedwiośniu

Kępa Wieloryb[2][3][4][5] – największa kępa w obrębie koryta Wisły w Warszawie. Położona jest w dzielnicy Wawer między Miedzeszynem a osiedlem Las[3]. Od strony prawego brzegu Wisły odcinają ją wysychające[4] starorzecza – łacha Stara Wisła[2].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Z lotu ptaka wciąż jeszcze jest widoczny jej charakterystyczny kształt kępy[4] przypominający płetwala błękitnego[6][7]. Według niektórych źródeł nazwa pochodzi jednak od licznych szczupaków, które wpływały w łachę i na zalane wodą łąki na tarlisko w czasach, gdy Wisła nie była jeszcze uregulowana. Łowiący je miejscowi mieli wówczas mówić, że w kympie jest wielorybóf[8].

Według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG) pomiędzy Kępą Wieloryb (Starą Wisłą) a Wałem Miedzeszyńskim w okolicach Kanału Nowe Ujście położona jest łąka Wieloryb. Jej punkt centralny położony jest na północ od kanału na środku obszaru pomiędzy nim, Starą Wisłą a wałem[9][a]. Tuż na południe od kanału znajduje się z kolei łąka Cisie[9]. Na planie Warszawy obydwie nazwy są przesunięte nieco na południe od kanału [11].

Można też spotkać się z terminami Kępa Cisie i Kępa Wieloryb oraz Wyspa Wieloryb[12].

Z kolei nazwą „Stara Wisła” określa się również znajdujące się w rejonie Lisów po drugiej stronie Wisły dawne zakole Wilanówki o promieniu ok. 1 km[3].

Na planie Wisły ukazującym stan jej koryta w 1892 roku czyli kilka lat po rozpoczęciu regulacji rzeki, w miejscu Kępy Wieloryb zaznaczone są dwie wyspy – na północy podpisana nazwą „Wyspa bezimienna”, mocno wydłużona, na południu nie podpisana żadną nazwą, owalna. Druga wyspa jest częściowo przykryta planowanym uregulowanym korytem Wisły[13]. Jednak na rosyjskiej mapie Wisły z lat 1875-77 w rejonie tym naniesiona jest tylko jedna długa wyspa, a pomiędzy nią a prawym brzegiem Wisły kilka mniejszych wysepek[14].

Kępa Wieloryb – schematyczna mapka. Dodatkowe oznaczenia: 1 – Rów Miedzeszyński, 2 – Kanał Nowe Ujście, 3 – Kanał Nowa Ulga, 4 – Wilanówka, 5 – Łacha Kuligowska.

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Na Kępie można spotkać sarny, zająca, jeża, tchórza, kunę, piżmaka, wiele gatunków ptaków, płazów, owadów i innych bezkręgowców[3]. Wśród kilkudziesięciu gatunków ptaków chronionych unijną dyrektywą ptasią wymieniane są krętogłów, derkacz, muchołówki, bielik. Bieliki próbowały założyć gniazdo, ale zostały wypłoszone przez właściciela działki na Wielorybie (a raczej obok – patrz dalej), który rozpoczął budować pole golfowe[5]. W 1996 r. na kępie widziany był łoś[4]. Kępa jest porośnięta m.in. wikliną[3]. Według niektórych źródeł w czasach gdy Wisła nie była jeszcze uregulowana, wiosną przy wysokim stanie wody wpływały w łachę i na zalane płytką wodą łąki na tarlisko niezliczone ilości szczupaków[8].

Kępa położona jest na obszarze specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły” (PLB140004)[15][16][17][18] oraz Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 42/14.02.2007 r., poz. 870)[19][18].

Znajduje się na niej nielegalne wysypisko gruzu[6][20]. Jesienią 2007 roku (lub na początku 2008 roku[7]) ciężarówki zaczęły bowiem zwozić na wspomnianą wyżej działkę ziemię zanieczyszczoną gruzem przygotowując teren pod budowę pola golfowego, w wyniku czego zostało zniszczonych 30 ha łęgów[5] (lub 38 ha terenu[7]). Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) zwolnił inwestora z zakazów tylko na niewielkiej części tego obszaru. Sprawą zainteresowały się Towarzystwo Przyrodnicze (TP) Bocian i Fundacja „Ja Wisła”[7]. Zwożenie gruzu wstrzymano w drugiej połowie lutego 2008 roku[potrzebny przypis].

Należy zwrócić uwagę, że ten położony w okolicach ulicy Droga Golfowa[6][7] teren lokalizowany przez wiele źródeł na Wielorybie tak naprawdę przylega tylko do kępy, ponieważ znajduje się na zewnątrz obszaru ograniczonego przez Starą Wisłę i Wisłę[11][21].

Już wcześniej były tutaj trzy hale namiotowe do gry w tenisa i paintball, przed laty zrzucano też nielegalnie gruz[5].

Użytkowanie[edytuj | edytuj kod]

Wyplatanie wikliny

Od ostatniej dekady XIX wieku chłopi z Lasa, Kuligowa, Błot i Nowej Wsi na prawym brzegu Wisły oraz niektórych miejscowości na lewym zajmowali się masowo wyplataniem koszy wiklinowych. Jeden z historyków Wawra Henryk Wierzchowski w swojej monografii na temat Lasa pisze, że mieszkańcy tej miejscowości wykorzystywali wiklinę pochodzącą z ich własnych zasobów, z terenów wydzierżawionych od Zarządu Komunikacji Wodnej oraz wycinaną nielegalnie na pobliskiej Kępie Wieloryb. Wiklina z tej kępy była bowiem zarezerwowana i używana na faszynę tam na Wiśle[12].

Oprócz tego chłopi z Lasa wypasali na kępie bydło[12].

W wyniku rabunkowej eksploatacji kępa została wyniszczona i wiklinę musiano sprowadzać z odległych miejsc[12].

Mieszkańcy Lasa od dawnych czasów zajmowali się połowem ryb. Było to szczególnie łatwe na wiosnę po opadnięciu wód powodziowych. Wierzchowski nie precyzuje jednak, czy miało to miejsce w pobliżu kępy[12]. Według innych źródeł na wiosnę okoliczni mieszkańcy łowili szczupaki wpływające na tarlisko w łachę i na zalane łąki, skąd zresztą miałaby pochodzić nazwa kępy[8].

Hydrologia[edytuj | edytuj kod]

Kępa Wieloryb, dalej Stara Wisła i wał przy ul. Wał Miedzeszyński
Brzeg Kępy Wieloryb na wysokości ujścia Wilanówki

Ten położony w międzywalu Wisły teren jest zagrożony powodzią i regularnie zalewany falą powodziową[5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Na Kępach Wieloryb i Cisie zbierali się spiskowcy w czasie rewolucji 1905 roku[12].

Podczas okupacji hitlerowskiej w trakcie II wojny światowej wyspa Wieloryb była jednym z miejsc, gdzie odbywały się konspiracyjne szkolenia wojskowe okolicznych strażaków[12].

Pod koniec wojny przez wyspę Wieloryb przeszły przez linię frontu do Miedzeszyna dwie grupy osób. Najpierw w nocy z 10 na 11 sierpnia 1944 grupa około[22] 30 harcerzy wawerskich[12][22][b], bardzo dobrze uzbrojonych[22], potem 14/15 sierpnia około 200 mieszkańców okolicznych miejscowości, głównie mężczyzn. Obydwie grupy zebrały się wcześniej w Lasie. Kilka osób zginęło na minach i od pocisków[12], wśród harcerzy tylko jeden został ranny[22]. Harcerze po spotkaniu Rosjan byli wiele godzin przesłuchiwani przez NKWD[12][22], pozostali składali wyjaśnienia u władz sowieckich[12]. Niektórzy harcerze zostali aresztowani, po czym umieszczono ich w stodole we wsi Boryszew razem z żołnierzami AK, głównie 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, którzy próbowali dostać się z pomocą do Warszawy. Potem wszystkich więźniów stodoły przewieziono na Majdanek w Lublinie (do byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego). Na Majdanku przetrzymywani byli wtedy żołnierze AK, volksdeutsche i Ukraińcy. Po wywiezieniu oficerów AK dalej na wschód przestano się nimi interesować. Wkrótce udało im się uciec z obozu[22]. Wrócili dopiero we wrześniu po oswobodzeniu Pragi i okolic[12][22].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG) podaje jedynie współrzędne geograficzne punktu centralnego tej łąki (bez nazw cieków i ulic znajdujących się w pobliżu)[9], współrzędne źródła, ujścia oraz punktów dodatkowych na przebiegu Starej Wisły i Kanału Nowe Ujście. Nazwy cieków w pobliżu tej łąki są ustalone na podstawie mapy[10], nazwa ulicy Wał Miedzeszyński z planu Warszawy[9][11].
  2. ↑ Waśkiewicz opisując te wydarzenia nie wspomina o Kępie Wieloryb[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Pomiar w Programie Google Earth
  2. ↑ a b Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
  3. ↑ a b c d e Zdzisław Biernacki: Wisła i jej dolina w środowisku przyrodniczym Warszawy. W: Zdzisław Biernacki (red.), Józef Kazimierski (red.), Andrzej Wróblewski (red.) i in.: Środowisko przyrodnicze Warszawy. Wyd. pierwsze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 117-158. ISBN 83-01-09049-9.
  4. ↑ a b c d Ewa Bogdanowicz, Barbara Fal, Irena Dobrzyńska: II Charakterystyki hydrologiczne. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 9-13. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
  5. ↑ a b c d e Joanna Podgórska. Orzeł na Wielorybie. „Polityka”. 11 (2645), s. 99-101, 2008-03-15. ISSN 0032-3500. 
  6. ↑ a b c Wizja lokalna Kępy Wieloryb. Fundacja Ja Wisła. [dostęp 2014-10-18].
  7. ↑ a b c d e ar. Wawer zaleje Warszawę.... „Mieszkaniec. Czasopismo społeczno–samorządowe”. 6(453), Rok XVIII, Wydanie wielkanocne 2008, s. 17, 2008. Warszawa: P.W.U. „VARIA”. ISSN 1231-7993. [dostęp 2016-01-10]. 
  8. ↑ a b c Chodź nad Wisłę – Kępa Wieloryb. Fundacja Ja Wisła. [dostęp 2015-01-17].
  9. ↑ a b c d Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024
  10. ↑ Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  11. ↑ a b c Warszawa. Atlas miasta i okolic. Skala 1 : 20 000. Warszawa: Daunpol Sp. z.o.o. Wydawnictwo Kartograficzne, 2009.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l Henryk Wierzchowski: Las: rolnicze osiedle Warszawy. Warszawa: Wydział Kultury dla Dzielnicy Wawer m. st. Warszawy, 2006. ISBN 83-921690-2-6.
  13. ↑ –. Roboty regulacyjne na r. Wiśle, pod Warszawą. „Przegląd Techniczny”. XXXI (Nr zeszytu VI), s. Tab. XXIV, 135-136, czerwiec 1894. [dostęp 2016-01-09].  W tym schematyczna mapa (na Tab. XXIV).
  14. ↑ Artur Magnuszewski, Piotr Kuźniar, Borys Bednarek: II. Ekspertyza hyfrologiczno–hydrotechniczna. W: Projekt „Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej” (LIFE09 NAT/PL/000264). 12-2012, s. 142. [dostęp 2016-01-12]. Jednostka projektowa: Halcrow Group Oddział w Polsce Sp. z o.o.
  15. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 229, poz. 2313: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. [uchylone] [data dostępu: 2014-10-18]
  16. ↑ Dz.U. z 2011 r. nr 25, poz. 133: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków. [data dostępu:2014-10-18]
  17. ↑ Mapa obszaru specjalnej ochrony ptaków Dolina Środkowej Wisły (PLB140004). Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2014-10-18]. [OSO_PLB140004_10_19.jpg, OSO_PLB140004_9_19.jpg]
  18. ↑ a b Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2015-01-08].
  19. ↑ Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 42/14.02.2007 r., poz. 870: Rozporządzenie Nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 r. w sprawie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu; Załącznik nr 42 do rozporządzenia nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 r. Opis przebiegu granicy Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu według mapy sygnatura Warszawa – Wawer/WOChK/y z dnia 15 grudnia 2000 r. [data dostępu: 2014-10-18]
  20. ↑ Jerzy Gumowski: Ratunku – Wisła. [dostęp 2014-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-22)].
  21. ↑ Program Google Earth
  22. ↑ a b c d e f g h Feliks Waskiewicz: Wawerscy harcerze w chwili próby.. W: Czerniawski Jan (red.), Skoczeń Mirosława (red.): Wawer i jego osiedla. Wyd. 1. Warszawa: Wydział Kultury dla Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy, 2007, s. 229-246 (241-244). ISBN 978-83-921690-3-1.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kępa_Wieloryb&oldid=73263519”