Léon Gambetta

Léon Gambetta
W 1870 na fotografii Nadara.
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1838 Cahors
Data i miejsce śmierci	31 grudnia 1882 Sèvres
premier Francji
Okres	od 14 listopada 1881 do 30 stycznia 1882
Przynależność polityczna	Unia Republikańska
Poprzednik	Jules Ferry
Następca	Charles de Freycinet
minister spraw zagranicznych Francji
Okres	od 14 listopada 1881 do 30 stycznia 1882
Przynależność polityczna	Unia Republikańska
Poprzednik	Jules Barthélemy-Saint-Hilaire
Następca	Charles de Freycinet
minister spraw wewnętrznych Francji
Okres	od 4 września 1870 do 6 lutego 1871
Poprzednik	Henri Chevreau
Następca	Emmanuel Arago

Léon Gambetta (ur. 2 kwietnia 1838 w Cahors, zm. 31 grudnia 1882 w Sèvres) – francuski polityk, przywódca partii republikańskiej, twórca Trzeciej Republiki Francuskiej.

Po klęsce w wojnie francusko-pruskiej proklamował 4 września 1870 roku w ratuszu paryskim powstanie Republiki. Od 19 września Paryż był oblegany przez Niemców, Gambetta, by organizować nową armię i ruch oporu na prowincji, wydostał się z okrążonego miasta balonem i 7 października dołączył do zebranych w Tours ministrów.

Działał na rzecz umocnienia rządów republikańskich, ale nie chciał przyjąć warunków podyktowanych przez Bismarcka i 6 lutego 1871 roku podał się do dymisji. Po rokowaniach prowadzonych przez Thiersa i dramatycznej debacie, Zgromadzenie Narodowe przyjęło 1 marca preliminaria pokojowe Bismarcka. Warunki były ciężkie: Francja traciła Alzację (bez Belfortu, który wytrwał w obronie), a także północną część Lotaryngii. Niemcy mieli odbyć paradę zwycięstwa w Paryżu i otrzymać kontrybucję w wysokości 5 miliardów franków w złocie. W tej sytuacji doszło do wybuchu powstania, które przeszło do historii jako Komuna Paryska.

Po jej upadku radykalny dotąd Gambetta zaczął z wolna zmierzać ku bardziej prawicowo nastrojonej republice. Przepowiadał, że w demokratycznym państwie przyszłość będzie należeć do drobnych bourgeois. Udało mu się też przeforsować amnestię dla komunardów, jakby ignorując rosnące dla republikanów zagrożenie ze strony lewicy i anarchistów. Mawiał jedynie lekceważąco: Niebezpieczeństwo minęło, zaczynają się kłopoty. W 1877 r. w Izbie Deputowanych wygłosił przemówienie mobilizujące republikanów do walki o ograniczenie wpływów kleru.

W polityce zagranicznej opowiadał się za kolonializmem i rewanżyzmem. Piastował urząd „premiera oportunistów” w latach 1881-1882, tj. w dwóch ostatnich latach swego życia. Zmarł prawdopodobnie na skutek wypadku na polowaniu.

Bibliografia

• Jan Baszkiewicz: Historia Francji. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
• Alan Palmer: Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1998. ISBN 83-85852-28-X.