Lata roztropne
Lata roztropne łac. annos discretionis (także lata dojrzałe) – wprowadzona w XVI stuleciu kategoria wieku, w którym posiadało się pełną zdolność do czynności prawnych.
Wejście w lata roztropne[edytuj | edytuj kod]
Wiek dojrzały występował po wieku sprawnym. W prawie miejskim lata roztropne rozpoczynały się po ukończeniu dwudziestu jeden lat, natomiast w prawie ziemskim od dwudziestego czwartego roku życia. Dopuszczalne było również osiągnięcie lat dojrzałych przez osobę nieletnią w czasie, gdy musiała ona bronić swoich praw w procesie. W takiej sytuacji nieletni zyskiwał zdolność do czynności prawnych poprzez uzupełnienie wieku przywilejami królewskimi, co było możliwe dopiero po osiągnięciu przez niego piętnastego roku życia[1].
Ograniczenia[edytuj | edytuj kod]
Mimo osiągnięcia wymaganego wieku, nie wszyscy posiadali pełną zdolność do czynności prawnych. Ograniczoną zdolność mieli chłopi, marnotrawcy, niemi, głuchoniemi, osoby powyżej 70 lat lub poniżej 25, a także ludzie uznani za niepełnosprawnych umysłowo, którzy nie byli w stanie prawidłowo prowadzić swoich spraw majątkowych. Dla nich wszystkich mogła zostać powołana kuratela[2].
Sprawa zdolności do czynności prawnych kobiet różnie kształtowała się na przestrzeni wielu lat. Początkowo ograniczoną zdolność miały tylko panny i mężatki, natomiast wdowy od XIII w. uzyskiwały pełną zdolność do czynności prawnych. W XVI w. stanowisko prawne kobiet uległo osłabieniu, zaczęły one być traktowane na równi z osobami niepełnosprawnymi umysłowo, szalonymi, niemymi oraz głuchymi[3]. Zbiór praw sądowych z 1778 wprowadził obowiązkową kuratelę dla wszystkich kobiet[4], zatem nie istniał dla nich odpowiednik lat roztropnych. Panny, mężatki, a także wdowy musiały znajdować się pod opieką mężczyzny.
Zmiany związane z wejściem w lata roztropne[edytuj | edytuj kod]
Osoby, które nie osiągnęły jeszcze wieku roztropnego, nie mogły być skazane na karę śmierci. Za szkody przez nie wyrządzone mieli płacić ich opiekunowie[5], którzy nadzorowali je do osiągnięcia lat roztropnych[6]. Po osiągnięciu wieku roztropnego w pełni oraz samodzielnie odpowiadano za popełnione czyny. Wejście młodego człowieka w nową kategorię wieku przewidywało również zakończenie się trwającej nad nim władzy ojcowskiej[7]. Ponadto poprzez uzyskanie pełnej zdolności do czynności prawnych zdobywano możliwość zostania m.in. prokuratorem[8].
Różnice między latami sprawnymi a roztropnymi[edytuj | edytuj kod]
Wprowadzenie nowej kategorii wiekowej (lat roztropnych) zawęziło możliwości wcześniej gwarantowane przez lata sprawne, tj. zdolność do dysponowania własnym majątkiem. W XVI w. zdolność tę nabywały już tylko osoby po uzyskaniu lat dojrzałych[9]. Konstytucja z 1768 wprowadziła wymóg zgody ojca, lub kuratora, dla osoby w wieku sprawnym na wystawianie weksli, obciążanie dóbr, czynienie zapisów, zaciąganie pożyczek, branie towarów na kredyt oraz wstępowanie do większości klasztorów (wyjątkiem m.in. Zakon pijarów)[4]. Powyższe czynności były możliwe dla osoby, która osiągnęła lata dojrzałe.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piotr Burzyński, Prawo polskie prywatne : napisane i poświęcone pamięci ubiegłych w roku 1864 pięciuset lat istnienia Akademii Krakowskiej., T. 1, Obejmujący źródła prawa polskiego i z prawa prywatnego. Cz. 1, O osobach jako podmiotach stosunków prawnych, polona.pl, 1867, s. 471 [dostęp 2019-12-23].
- ↑ Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, Juliusz Bardach (red.), wyd. 2, Tom II od połowy XV wieku do r. 1795, Warszawa 1966, s. 300.
- ↑ Jaśmina Korczak‑Siedlecka, Model wychowania dziewcząt w szesnastowiecznej Polsce, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 2014, s. 52, ISSN 0029-8514 [dostęp 2019-12-23].
- ↑ a b Stanisław Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz.I: X-XVIII w., Kraków 1997, s. 220-221, ISBN 83-86575-08-5, ISSN 1230-6789.
- ↑ Bartłomiej Groicki, Artykuły prawa maydeburskiego, które zową Speculum Saxonum z lacińskiego języka na polski przełożone y znowu drukowane. Roku Pańskiego 1629, 1760, s. 36 [dostęp 2019-12-23].
- ↑ Bartłomiej Groicki, Tytuły prawa magdeburskiego do Porządku i do Artykułów, polona.pl, Kraków 1573, s. 139 [dostęp 2019-12-23].
- ↑ Wacław Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, wyd. 3, Tom I (966-1795), Wolters Kluwer, 2015, s. 306, ISBN 978-83-264-8323-3.
- ↑ Bartłomiej Groicki, Artykuły prawa maydeburskiego, które zową Speculum Saxonum z lacińskiego języka na polski przełożone y znowu drukowane. Roku Pańskiego 1629, 1760, s. 55 [dostęp 2019-12-23].
- ↑ Adam Moniuszko, Prawo sądowe Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI–XVIII w.): Zarys wykładu z wyborem źródeł, Warszawa: Campidoglio, 2017, s. 32, ISBN 978-83-65900-05-0 [dostęp 2019-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-24].