Lepilemur północny
| Lepilemur septentrionalis | |||
| Rumpler & Albignac, 1975[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
lepilemur północny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Lepilemur północny[3] (Lepilemur septentrionalis) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lepilemurowatych (Lepilemuridae). Endemit północno-wschodniego Madagaskaru, krytycznie zagrożony wyginięciem. Pozostało kilkadziesiąt osobników.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Głowa i tułów mierzą około od 18 do 19 cm, ciało wieńczy ogon osiągający 25 cm. Zwierzę waży od 0,6 do 0,77 kg. Czyni to lepilemura północnego małym przedstawicielem swego rodzaju[4][5].
Głowa i tułów są jasnoszarobrązowe po grzbietowej stronie ciała z ciemniejszym paskiem biegnącym od skroni pośrodkowo na grzbiecie, podczas gdy część brzuszna jest szara. Ogon jest bladobrązowy, koniec ma ciemniejszy. Na ramionach dojrzeć można odcienie brązu[4].
Od innych lepilemurów lepilemur północny różni się mniej wydatnymi uszami, niemniej wystającymi spod sierści[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Lepilemur północny opisany został w 1975 przez francuskich zoologów Rumplera i Albignaca. Jako miejsce typowe podali oni Madagaskar, las Sahafary[1][4][6]. Holotyp to skóra i czaszka samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1974-80) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrany w maju 1973 przez Rumplera[1][7].
Nie wyróżnia się podgatunków[4]. W przeszłości wyróżniano podgatunek L. septentrionalis ankaranensis, który później podniesiono do rangi odrębnego gatunku, zwanego obecnie lepilemurem dziuplowym[8]. Badania genetyczne z 2006 wskazały na bliskie pokrewieństwo lepilemurów dziuplowego i północnego. Łączą je dwie translokacje telomer-centromer i jedna robertsonowska, jednak lepilemur dziuplowy posiada też translokację robertsonowską nieobecną u lepilemura północnego[9].
W 2017 Lei et al. opublikowali analizę filogenetyczną, w której zbadano mtDNA 26 gatunków lepilemurów, potwierdzając monofiletyzm 25 linii i wykrywając klad Lepilemur mittermeieri + Lepilemur dorsalis. W efekcie uzyskano następujące drzewo[10] (uproszczono):
|
Perodictius potto, Galago senegalensis, Otolemur crassicaudatus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Lepilemur: łac. lepidus ‘czarujący, elegancki’, od lepos, leporis ‘czar, urok’; rodzaj Lemur Linnaeus, 1758 (lemur)[11].
- septentrionalis: łac. septemtrionalis ‘północny’, od septemtrio ‘północ’[12].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Zwierzę prowadzi samotny, nocny tryb życia. Jego rozrodu nie poznano. W ogóle nie był badany na wolności. Długość pokolenia IUCN ocenia na 7 lat[4].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Lepilemur północny, jak wszyscy przedstawiciele jego rodziny[13], jest endemitem Madagaskaru. Cechuje się bardzo ograniczonym zasięgiem występowania. Obserwowano go na północnym wschodzie wyspy[4], na północ od rzeki Irodo[2]. Sięga tam południa Antsiranany. O ile w przeszłości przypisywano mu szerszy zasięg występowania, do którego zaliczano także Montagne d’Ambre na południe od Mahavavy czy Vohemar aż do Fanambaby, dalsze odkrycia zrewidowały te informacje. Mianowicie z lepilemura północnego wydzielono jako osobny gatunek lepilemura dziuplowego i to jemu przypisano rzeczone tereny. W efekcie w zasięgu występowania lepilemura północnego pozostało kilka niewielkich płatów lasu w Sahafary w okolicy wiosek Madirobe i Ankarongana, jak i w okolicy niewielkiej góry Andrahona leżącej 30 km na południe od Antsiranany. Potwierdzenia wymaga natomiast obecność gatunku na Montagne des Français, liczącym ponad 60 km² masywie skalnym leżącym 12 km na południowy wschód od Antsiranany. Badacze nie wykluczali wcześniej, że lepilemur północny może w rzeczywistości występować szerzej od lepilemura dziuplowego[4]. Natomiast wyprawy z lat 2012 i 2013 zlokalizowały w okolicy Sahafary i Analalava jedynie 3 osobniki, co wskazuje, że tamtejsze populacje zostały wyniszczone, pozostaje więc jedynie Montagne des Français. Być może w przeszłości występował dalej na południe[2]. Występuje na wysokościach od 160 do 537 m n.p.m.[2]
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem zwierzęcia są lasy, suche lasy tropikalne, jak i galeriowe[4]. Dieta gatunku nie została szczegółowo zbadana, ale prawdopodobnie jest on liściożercą[4], jak i inne lepilemurowate[13].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Całkowita liczebność gatunku jest bardzo mała, wynosząc zaledwie 40 dorosłych osobników. Całkowita liczebność wynosi między 50 a 70 zwierząt. Co więcej, dalej się obniża. W ciągu ostatnich 3 pokoleń, czyli około 21 lat, liczebność gatunku spadła o ponad 4/5[2].
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wypowiedziała się o lepilemurze północnym po raz pierwszy w 1986, oceniając go jako Insufficiently Known (K), czyli niewystarczająco poznany. W 1988 oceniono go tak samo. W 1990 oceniono go już jako Vulnerable (V), czyli wrażliwy bądź narażony na wyginięcie, co podtrzymywano w 1994 oraz w 1996, a także w 2000. Sytuacja zmieniła się w 2008, kiedy to oceniono gatunek jako Critically Endangered (CR). IUCN ostatni raz podjęła się oceny statusu gatunku w obrębie Czerwonej Listy w 2018, ponownie zaliczając go do krytycznie zagrożonych wyginięciem. Natomiast w 2021 przeprowadzono Green Status Assessment, oceniając gatunek jako Critically Depleted, a wartość species recovery rate na 17%. Zaliczany do 25 najbardziej zagrożonych naczelnych świata lat 2008–2016. W razie utrzymania się obecnej sytuacji za dekadę od rzeczonej oceny już go nie będzie[2].
Do zagrożeń zalicza się zwłaszcza niszczenie siedlisk, silnie pofragmentowanych, w 1 lokacji, wydobycie węgla drzewnego, polowania celem zjedzenia i zmianę klimatu. Co prawda objęto ochroną Montagne des Français, ale na obszarze tym lepilemur północny być może już nie występuje. Uwzględniony w Załączniku I CITES. Prawdopodobnie niepodjęcie istotnych działań celem ochrony gatunku równoznaczne będzie z jego wyginięciem. Jako że lepilemury są bardzo trudne do hodowania w niewoli, kluczowe znaczenie odegrać mogą dalsze wyprawy w środowisku jego życia[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Y. Rumpler & R. Albignac. Intraspecific chromosome variability in a lemur from the north of Madagascar: Lepilemur, septentrionalis, species nova. „American Journal of Physical Anthropology”. 42 (3), s. 425–429, 1975. DOI: 10.1002/ajpa.1330420308. (niem.).
- ↑ a b c d e f g Louis, E.E., Bailey, C.A., Frasier, C.L., Sefczek, T.M., Raharivololona, B., Schwitzer, C., Ratsimbazafy, J., Wilmet, L., Andriajaona, A., Rasoamazava, L., Rakotomalala, V.F. & Dinsmore, M 2020, Lepilemur septentrionalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-03-19] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31–32. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Ankarana Sportive Lemur, s. 83 w: Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 93. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur septentrionalis Rumpler & Albignac, 1975. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-06]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-MO-1974-80, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum National d’Histoire Naturelle [dostęp 2023-09-06] (fr. • ang.).
- ↑ Sahafary Sportive Lemur, s.84 w: Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Rumpler i inni, Comparing chromosomal and mitochondrial phylogenies of sportive lemurs (Genus Lepilemur, Primates), „Chromosome Research”, 16, Springer, 2008, s. 1143-1158 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
- ↑ Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).
- ↑ septentrionalis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-06] (ang.).
- ↑ a b Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).